Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
No Result
View All Result
Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ
No Result
View All Result

«2015. Հայ Վիճակը Յետահայեցութեամբ Եւ Նախահայեցութեամբ Վերլուծում Մը» Հեղինակ` Սեդա Պ. Տատոյեան

Յունուար 26, 2016
| Անդրադարձ
0
Share on FacebookShare on Twitter

HF-COVER-Dec-26-'15-NEW

Դեկտեմբեր 2015-ին Քանատայի մէջ հրատարակուեցաւ փրոֆ. Սեդա Տատոյեանի «2015. Հայ վիճակը յետահայեցութեամբ եւ նախահայեցութեամբ վերլուծում մը» խորագրեալ գործը:

Ուսումնասիրական հատորը կը բաղկանայ յառաջաբանէ, զոր կը հրատարակենք ստորեւ, երեք մասերէ` ա.- Յետահայեցութեամբ.- Հայ վիճակին եւ պատմական եղափոխութեան իւրայատուկ կողմերն ու մակարդակները, բ.- Նախահայեցութեամբ.- Յաջորդ հայ դարը – Կողմնակի ելքեր եւ ամբողջական ետդարձներ հանրութեան, կրթական հաստատութեանց եւ մտաւորական մշակոյթի մակարդակներուն վրայ, գ.- Յետահայեցութեամբ եւ նախահայեցութեամբ.- Երեւութաբանական եւ ամբողջաբանական վերլուծում արեւմտահայերէնի, պատմագրութեան եւ ինքնութեան հարցերուն:

Եզրակացութեան բաժինին խորագիրն է` Մաքրասրբում եւ վաղորդայնը: Կան նաեւ երկու յաւելուածներ` Հայոց պատմութեան ժամանակագրութիւն մը եւ եզրաբանութիւն մը. հայերէն-անգլերէն եւ անգլերէն-հայերէն:

Յառաջաբան

Հայ Վիճակը Վերլուծական Դիտանկիւնէ

2015-ը` հարիւրամեակը 1915-ի Եղեռնին, կը նշէ ժամանակաշրջանի մը աւարտը, իսկ ներկան նոր դարու մը սեմին` գոյաբանական տարածքներով միջնարար մըն է միայն մասամբ գիտցուած-հասկցուած անցեալի մը եւ երեւակայուած ապագայի մը միջեւ: Յաջորդ հայ դարը փոխաբերութիւն մըն է հայերու ճակատագրին: Որովհետեւ անձկութեամբ ակնկալուած եւ միաժամանակ սպասելի այս ապագան կ’ընդգրկէ հայերու տարածքային-ժամանակային ամբողջութիւնը կամ Հայկական Մեթասիսթեմը:

Գլխաւորաբար լայն հանրութեան նաեւ մտաւորականութեան ուղղուած` այս աշխատութիւնը քննական վերարժեւորում մըն է հայ վիճակին, այսպէս կոչուած հայկական բաներու եւ հայագիտական հարցերու, յետահայեցութեամբ` դէպի անցեալը եւ նախահայեցութեամբ` դէպի ապագան: Յետահայեցութիւնը կամ յետատեսութիւնը հասկացողութիւնն է անցեալին պատահած դէպքերուն նշանակութեան: Անիկա չ՛ենթադրեր կատարեալ տեսողութիւն, սակայն պայման է ըմբռնելու դէպքերու պատճառները, թէ ի՞նչ կարելի էր ընել եւ թէ ի՞նչ են պատմութեան դասերը: Նախահայեցութիւնը հմտութիւնն է ապագային նայելու` անցեալին եւ ներկային յստակ հասկացողութեան վրայ հիմնուած: Նաեւ, կացութիւնը բարելաւելու նպատակով եւ քաջութեամբ, անիկա կարողութիւնն է նախատեսելու դէպքերու ուղղութիւնը` նախ քան անոնց պատահիլը: Բոլոր պարագաներուն` բանալին քննական-վերլուծողական մօտեցումն է: Հակադիր աւանդական մեթոտներու եւ փոխանակ բաժնելու մէկ կողմէ փիլիսոփայութեան եւ միւս կողմէ` ընկերային գիտութեանց բեւեռները, նաեւ առնելով 2015-ը իբրեւ սկզբնակէտ, այս գործը միջմարզային, բացատրողական, գործնական եւ օրինաչափական աշխատութիւն մըն է: Անիկա կ’ըլլայ իսկապէս վերլուծողական-քննական, եթէ կարենայ հայ մշակոյթի բոլոր մակարդակներուն վրայ յառաջացնել ազատագրութիւն գաղափարաբանական բանարկութիւններէ, մրուրացումներէ եւ մեքենականացած գործելակերպերէ:

Միտքի եւ գործի գիտակի՛ց ազատութեան զարգացումին հետամուտ` այս սերտողութիւնը նաեւ փորձ մըն է բանալու նոր տարածութիւն մը, կամ միջոց մը` հեռու ճահճացումէ, իշխանութենէ եւ ձեռնավարութիւններէ, ինչ կերպով ալ ի յայտ գան եւ գործեն անոնք: Կը թուի, թէ հայոց պատմութեան այս հանգրուանին մէջ քննական-վերլուծողական մօտեցումը անհրաժեշտութիւն է, որովհետեւ փաստօրէն անցեալ եւ ներկայ աւանդական ձեւերը շատ սահմանափակ են եւ պահպանողական: Անոնք նաեւ արուեստականօրէն բնականացուցած են ընկերային-մշակութային պատահական իրականութիւններ եւ մթագնած` անոնց եւ ժողովուրդին միջեւ յարաբերութիւնը: Իբրեւ հետեւանք` առկայ կացութիւնը, կամ սթաթիւս քուօն, նկատուած է ցոլացումը տեսակ մը «բնական», անխուսափելի եւ անփոփոխելի «hայկական կարգի» մը, կամ` կարգավիճակի մը, որուն պէտք է որ հետեւին եւ յարմարին անհատները եւ հաւաքականութիւնները: Այս աշխատութեան յատուկ նոր գաղափարները եւ առաջարկուած գիտութիւնը պէտք է որ հաւաքաբար կազմեն համապարփակ քննարկում մը եւ տեսակ մը օրինաչափական խարիսխ` ընդհանուր առմամբ հայագիտական հետազօտութեանց: Ինչպէս որ Հ. Կ. Կատամեր (1900-1902) կ՛առաջարկէ, քանի որ որեւէ բանի մասին գիտութեան գործնակա՛ն կիրարկումը մաս կը կազմէ այդ գիտութեան, եւ քանի որ ինչ որ անհատը գիտնայ/հասկնայ, անպայմանօրէն պիտի փոխէ այն, ինչ որ կը կատարէ, քննակա՛ն մօտեցումը պէտք է հայթայթէ անհրաժեշտ հողը վերակառուցման եւ վերանորոգչական նոր եւ գործնական ծրագիրներու: Վերջին տասնամեակներու եւ ժամանակակից մտածողներու նման` մարդկային մտածողութիւնը եւ հասկացողութիւնը կը նկատեմ գերազանցապէս ընկերային-մշակութային գործունէութիւն մը: Այսպէս, բոլոր երեւոյթները նախակերպաւորուած են ենթակային եւ ճանաչողութեան առարկային պատմականութեան միջոցով: Երկուքն ալ արդիւնք են մարդկային գործունէութեան` ըստ որոշ ժամանակի-տեղի յատուկ հանգամանքներու: Հետեւաբար, բոլոր իմացքները պարզապէս արտայայտութիւններն են ընկերային կառոյցներուն: Իրենց կարգին, իմացական սիսթեմները եւս հետեւանք են պատմական դարձուածքներու եւ ոչ թէ բխումներ` արտա-պատմական իրականութիւններէ:

Յաջորդ կէտը, որ արմատապէս կը տարբերէ այս աշխատութիւնը ընկերային գիտութեանց մէջ այլ գործերէ, կը վերաբերի անհատին հանգամայնութեան (situatedness): Բոլոր մարդոց նման, հայերը եւս ձեւով մը «նետուած» են պատմութեան մը կամ ազգային պատումներու համակարգի մը մէջ, որ ո՛չ իրենք սկսած են, ո՛չ ալ կրնան աւարտել, սակայն պէտք է որ կերպով մը շարունակեն: Հարիւրամեակը առիթ է անդրադառնալու ոչ միայն հսկայական համախորտակումի մը, այլ` մեծ քանակութեամբ աւանդութեանց, պատումներու, «նախապաշարումներու» (Կատամերի արտայայտութեամբ) կամ նախադատումներու: Որպէսզի կարելի ըլլայ որոշել, թէ ինչպէ՛ս պէտք է գործել, պէտք է նախ հասկնալ ինքզինք` ըստ այս պատումներուն հետ յարաբերութեան, ապա որոշել, թէ ո՛ւր եւ ինչպէ՛ս պէտք է ուզել կամ կարենալ շարժիլ:

Կացութեան իւրայատկութիւնը այն է, թէ մինչ մարդիկ արդէն «կը քալեն» իբրեւ հայեր, անոնք պէտք է որ միաժամանակ փորձեն գրահանել-լուծել այն պատումները, որոնց մաս կը կազմեն կրկին` իբրեւ հայեր: Ուրեմն հայոց պատմութեան իրենց հասկացողութիւնը կը սկսի շարունակուող պատմութեան մը կէսէն: Հայեր պէտք է որ ապրին եւ գործեն` միաժամանակ փորձելով հասկնալ թէ՛ իրենք զիրենք եւ թէ՛ իրենց ազգային պատմութիւնը: Կացութիւնը աւելի բարդ է, քան կը թուի ըլլալ, որովհետեւ շատերու համար այս պատմութեան հասկացողութիւնը ժառանգուած է եւ իմաստները վերարձակուած նոյն այդ հասկնալու գործողութեան: Այսպէս, կեցած յարատեւօրէն փոխուող ժամանակի-տեղի պայմաններու մէջ` հայեր պէտք է որ ձեւով մը հասկնան իրենք զիրենք եւ այն գրականութիւնը, որմէ կու գան իրենց պատումները:

Այս է այն կացութիւնը, զոր գոյապաշտները կը կոչեն  հանգամայնութիւն: Անիկա կը նշանակէ մարդկային գիտակցութեան վրայ պատմական պայմաններու ազդեցութիւնը, եւ թէ մարդիկ «թաղուած/արմատացած» են իրենց սեփական պատմութեան եւ մշակոյթին մէջ, որոնցմո՛վ կազմուած է արդէն իրենց ինքնութիւնը: Այսպէս, մարդիկ չեն կրնար նայիլ որեւէ պատմական դրուագի առանց նախադատումներու կամ նախա-հասկացողութեանց, որոնք կրնան ըլլալ դրական կամ ժխտական` ըստ իրենց տեղեկութեանց իրողականութեան հետ ունեցած յարաբերութեան:

Այս աշխատութիւնը լայնօրէն կ’անդրադառնայ այն պարագաներուն, ըստ որոնց կատարուած են անցեալ պատմութեան մեկնաբանումները եւ ապագայի մասին կարելիութիւններու ներկայացումները: Այս ծիրէն ներս հասկնալ պատմութիւնը` կը նշանակէ ուղղակիօրէն «ներկայ» ըլլալ եւ անդրադառնալ իրերու եւ պատահարներու: Թէեւ միշտ ալ գիտութիւնը սահմանափակ է եւ երբեք` ամբողջական կամ վստահելի, հասկնալ` կը նշանակէ ըմբռնել, համաձայնիլ եւ կարենալ գործել-կիրարկել, այսինքն` ամբողջովին եւ գործօն կերպով մաս կազմել պատմական գործընթացին: Ուրեմն, ենթակային եւ իր հասկացողութեան պատմականութիւնը ունին սկզբունքի ուժ, առնուազն` այս աշխատութեան համար: Նաեւ չափազանց կարեւոր է որոշել մարդու պատմական հանգամայնութիւնը եւ հասկացողութեան գործնական բնոյթը: Այն, ինչ որ կը հասկնանք, անպայմանօրէն տարբերութիւն մը կը պատճառէ մեր գործելակերպին մէջ: Այսինքն պէտք է գիտնալ, թէ ի՛նչ կը պատահի մարդոց, երբ իրենք զիրենք կը գտնեն հասկնալու եւ մեկնաբանելու շրջանակին մէջ:

Ժամանակայնութիւնը կը յատկանշէ այս վերլուծական փորձառութիւնը: Ասիկա իր եռակի տարածայնութիւնն է, այսինքն` անցեալ, ներկայ եւ ապագայ: Կը նշանակէ, թէ ներկան` կամ հարիւրամեակը կը պարունակէ միաժամանակ անցեալը եւ ապագան, եւ թէ` այս երեք տարածքները փոխյարաբերական են եւ փոխազդեցիկ: Իրենց պատմութեան այս հանգրուանին մէջ հայերու համար հասկնալ իրենց պատմութիւնը` չի նշանակեր գտնել յաւիտենական ճշմարտութիւններ, կամ` ապագայի մասին դիւցազնական երազներ, այլ` հասնիլ նոր ու թարմ մեկնաբանութեանց իրենց իրականութեանց վերաբերեալ եւ ի բացակայութեան  աւանդականօրէն ընդունուած ափրիօրի եւ ապապատմական ենթադրութեանց: Առնուազն տեսականօրէն ամէն մարդ պէտք է որ գտնուի իր պատմական կացութիւնը ապրելու եւ հասկնալու հանգամանքի մը մէջ, ուր ենթական եւ իր առարկան մաս կը կազմեն վերլուծողական նոյն շրջանակին: Ոչ ոք եւ ոչ մէկ հաստատութիւն կրնայ կամ պէտք է որ յաւակնի ըլլալ գիտութեան անմարմին մեքենայ/աղբիւր մը:

(Շար. 1)

 

 

 

 

Նախորդը

Անդրադարձ. Հայաստան-Սփիւռք Փոխադարձ Ճանաչողութեան Մասին Եւ Հայոց Լեզուն

Յաջորդը

Ինչի՞ Համար Էր Իրաքի Պատերազմը

RelatedPosts

Քալիֆորնիոյ Prop 50-ը Եւ Անկէ Անդին
Անդրադարձ

Քալիֆորնիոյ Prop 50-ը Եւ Անկէ Անդին

Հոկտեմբեր 13, 2025
Էջերն Անմահութեան.  Կարօտ Մկրտչեան
Անդրադարձ

Էջերն Անմահութեան. Կարօտ Մկրտչեան

Հոկտեմբեր 13, 2025
Գիր Երախտագիտութեան Եւ Գնահատանքի
Անդրադարձ

Կոմիտասի Բիւրեղեայ Ձայնը Լռեց. Լռութիւնը Դարձաւ Երգ, Դարձաւ Պատարագ Ու Աղօթք

Հոկտեմբեր 13, 2025
  • Home
  • About Us
  • Donate
  • Links
  • Contact Us
Powered by Alienative.net

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Are you sure want to unlock this post?
Unlock left : 0
Are you sure want to cancel subscription?