ՀՅԴ-ի պատմութեան մէջ անհերքելի տեղ ունեցած է յառաջադէմ երիտասարդ ուսանողութիւնը: Յառաջդիմական գաղափարները բոլոր սթաթիւս քօ-ները հարցադրող, հարցերու տրամաբանական, իրապաշտ եւ այլընտրանքային լուծումներ որոնող գաղափարներն են:
ՀՅԴ-ն ինքնին յառաջդիմական գաղափարներու ծնունդ է: Արդարեւ, ՀՅԴ հիմնադիր սերունդը թրծուած էր յառաջդիմական, յեղափոխական գաղափարներով: Անոնք լաւապէս ճանչնալով հայ ժողովուրդը` կրցան սոյն գաղափարները պատշաճեցնել անոր: Այսպէս, անոնք մերժեցին ամբոխային տրամաբանութիւնը, գծեցին իրենց ուրոյն ուղին եւ ունեցան մեծ թիւով հետեւորդներ: Այս գաղափարներուն շնորհիւ` հայ ժողովուրդը սկսաւ դուրս գալ իր ստրկութենէն, սկսաւ զարգանալ ու մերժել հաստատուած կացութիւնները, ունեցաւ քաղաքական շրջանային կշիռ եւ կերտեց անկախութիւն: Յստակ է, որ յառաջդիմականութիւնը, փոփոխութեան ձգտումը, սթաթիւս քոյի մերժումը եւ անոնց լայն տարածումը պատճառ դարձան այս յաջողութեան:
Բնական է, որ որեւէ յառաջդիմական մտածողութիւն բախի հաստատուած պահպանողական մտածողութեան: Արդարեւ, ժողովուրդին մեծամասնութիւնը կառչած կը մնայ հաստատուած սթաթիւս քոյին, ան ապահով կը զգայ այդ կացութեան մէջ, յառաջդիմական գաղափարներուն մէջ ան կը տեսնէ մեծ վտանգ: Նոյնն էր պարագան ՀՅԴ-ի հիմնադրութեան շրջանին: Սակայն ՀՅԴ-ն, շնորհիւ իր հիմնադիրներուն ու գործիչներուն, կրցաւ ժողովուրդը համախմբել յառաջդիմական գաղափարներուն շուրջ:
20-րդ դարու սկիզբը յառաջդիմական գաղափարներ էին` մարդկային, ընկերային իրաւունքները, ազգային գիտակցութիւնն ու անոր համար պայքարը, քիւրտերու կամ երիտթուրքերու հետ գործակցութիւնը:
Այսօր դարը փոխուած է, յառաջդիմականութիւնն ալ ստացած է նոր ըմբռնում: Նախկին յառաջդիմական գաղափարները եկած են վերածուելու պահպանողական գաղափարներու: Ժողովուրդն ալ իր բնական ընթացքով սկսած է հեռանալ քաղաքական, յառաջդիմական գաղափարներէն:
Փաստ է, որ ՀՅԴ-ն 125-ամեայ փորձով հաստատուած, կայացած կազմակերպութիւն է: Այստեղ թերահաւատներ հարց կրնան տալ, թէ արդեօք ՀՅԴ-ն սկսած է զիջի՞լ իր յառաջդիմականութենէն ու վերածուած է պահպանողական կազմակերպութեա՞ն: Իրականութիւնը սակայն այդպէս չէ: ՀՅԴ-ն չի կրնար պահպանողական կազմակերպութիւն ըլլալ: Ատիկա իր տեսակին համահունչ չէ:
Եւ ճիշդ այս կէտին մէջ կը կայանայ դաշնակցական ուսանողին դերը: Դաշնակցական ուսանողը պէտք է ըլլայ յառաջդիմական, հարցադրէ բոլոր հաստատուած տրամաբանութիւնները, ի հարկին նաեւ մերժէ սխալ տրամաբանութիւնները ու պայքարի անոնց դէմ: Դաշնակցական ուսանողը պէտք է առաջնորդուի առարկայականութեամբ ու կարելի եղածին չափ խուսափի ենթակայական, յաճախ նաեւ հռետորական երազներէն ու մարտավարութիւններէն: Ան պէտք է հաւատայ յստակ մարտավարութեան մը, որ պիտի հասցնէ իր երազած նպատակներուն եւ ամէն ճիգ ի գործ դնէ այդ մարտավարութեան գործադրութեան: Նկատի ունենալով, որ ան պէտք է ամէնէն յառաջդիմական տարրը ըլլայ կազմակերպութեան մէջ, ան առաջնորդող դեր պէտք է ունենայ նոյնիսկ այդ մարտավարութեան ծրագրումին:
Ան պէտք է ամէն ճիգ ի գործ դնէ` վերջ տալու պահպանողական խաւի գերակշռութիւնը (եթէ ատիկա գոյութիւն ունի), դիմագրաւելու նոր մարտահրաւէրները իրենց արժանի հասունութեամբ, տրամաբանութեամբ եւ առարկայական ձեւով:
Այստեղ հարկ կը տեսնենք նշելու, որ ամէն ուսանող յառաջդիմական չ՛ըլլար, ինչպէս նաեւ պայման չէ յառաջդիմական տեսլականը, անպայման ուսանողին ըլլայ: Արդարեւ, շատ են այն ուսանողները, որոնք, հակառակ իրենց ստացած ուսումին, չունին քաղաքական յառաջդիմականութիւն: Անոնք կը սահմանափակուին անցեալի եղած փառքերով ու կը փորձեն վերարտադրել զանոնք: Անոնք յաճախ չեն ունենար ընդհանուր մարտավարութիւն: Անոնց յաջողութիւնները կ՛ըլլան անջատ յաջողութիւններ, որոնք չեն ունենար դրական, շարունակական ազդեցութիւն ընդհանուր գործին վրայ:
ՀՅԴ-ն 125-ամեայ իր ընթացքին միշտ առաջնորդուած է յառաջդիմական գաղափարներով, եւ քանի այս դրութիւնը կը շարունակուի, ան պիտի բարգաւաճի ու աւելի ու աւելի մօտենայ մեր անկատար նպատակներուն: ՀՅԴ-ի յառաջդիմականութեան մէջ մեծ դերն ունեցած է ու պիտի ունենայ դաշնակցական յառաջդիմական ուսանողութիւնը:
