Ռուսական «Քոմսոմոլսքայա Փրաւտա» պարբերականի թղթակից Տարեա Ասլամովան այցելել է Թուրքիա, եղել վերջին երկու խոշոր ահաբեկչութիւնների անցկացման վայրերում, խօսել լրագրողների հետ, որոնց արգելուած է գրել ահաբեկչութեան թեմաներով, եղել Թուրքիոյ քրտաբնակ շրջանների մայրաքաղաք համարուող Տիարպեքիրում (Տիգրանակերտ) ու ականատես եղել քաղաքացիական պատերազմի շեմին յայտնուած Թուրքիայում տեղի ունեցող իրադարձութիւններին, որոնց մասին թուրքական պարբերականները լռում են:
Յօդուածը ներկայացնում ենք կրճատումներով.
«ԹԵՐԹ»
«Ես հաւատում եմ Աստծոյ պատժին ու գիտեմ, որ շէյխ Ապտուրրահման Ալակէօզը, որն ինքն իրեն պայթեցրել է 2015 թուականի յուլիսի 20-ին թուրքական Սուրուչ քաղաքում եւ իր հետ 32 երիտասարդի կեանք տարել, կ՛այրուի դժոխքում: Դժոխքում է նաեւ նրա եղբայրը` Եունուս Էմրէ Ալակէօզը, այն մահապարտ ահաբեկիչներից մէկը, որն իրեն պայթեցրեց Անգարայում (յիշեցնենք, որ հոկտեմբերի 10-ին Թուրքիայի մայրաքաղաքում հանրահաւաքից առաջ երկու պայթիւն էր որոտացել- Խմբ.):
Պայթիւններն իրականացրել էին երկու մահապարտ ահաբեկիչներ, որոնք, ենթադրաբար, «Իսլամական պետութիւն» ահաբեկչական խմբաւորման անդամներ են եղել:
Մայրաքաղաքի ահաբեկչութեան հետեւանքով 102 մարդ է զոհուել, վիրաւորուել` աւելի քան 250-ը:
Սուրուչում մտնում եմ երիտասարդական միութեան շէնք, որի վրայ դեռ կախուած է սեւ դրօշը` մահուան դրօշը: Այդ սարսափելի օրը քիւրտ ուսանողները խաղալիքներ էին հաւաքում սիրիական Քոպանի (Արաբունար) քաղաքի երեխաների համար, քաղաք, որը ոչնչացնում էին ԻՊ-ի զինեալները:
Խաղալիքներն ապրեցին, իսկ ահա մարդիկ` ոչ:
Ծառերից փափուկ խաղալիք արջուկներ ու նապաստակներ են կախուած: Լուսանկարներից ինձ են նայում երիտասարդ, ժպտացող դէմքեր: Ես մայր եմ, եւ այս քսանամեայ երեխաները կարող էին լինել իմը:
Վերադարձ Պոլիս, որը եռում է սառը զայրոյթից: Ցոյցին մասնակցում են տղամարդիկ` մոխրագոյն բաճկոններով ու պաստառներով. «Մարդասպա՛ն կառավարութիւն»:
Թուրք լրագրողների բերանները փակել են: Ահաբեկչութեան մասին գրել «խորհուրդ չի տրւում»: Կառավարութիւնն աղքատիկ տեղեկութիւն է հրապարակում. ահաբեկչութեան յետեւում ԻՊ-ն է:
Սակայն արդեօ՞ք կարելի է լռեցնել շշուկները սրճարաններում: Օձը, որին այսքան տարի տաքացրել էր Թուրքիան, յարձակուել է տիրոջ վրայ: Արդեօ՞ք առանց նրա գիտութեան:
Ո՞ւմ Են Ձեռնտու Ահաբեկչութիւնները
Իմ ընկերներն ու գործընկերները` Ռամազանն ու Աքկիւլը, աշխատում են խոշորագոյն պետական պատկերասփիւռի ընկերութիւնում: Նրանք պէտք է չափազանց զգուշ լինեն:
«Անգարան խորհրդանշական տեղ է, մայրաքաղաք: Եւ այնտեղ նման խոշոր ահաբեկչութիւն կարող է իրականացնել միայն արհեստավարժը: Երբ մեծ ցոյցեր են լինում (իսկ այդ խաղաղ արարքի մասին կառավարութիւնն իմացել է մի քանի օր առաջ), ոստիկանութիւնն անվտանգութեան օղակ է ստեղծում: Մարդիկ ստուգւում են: Ստուգւում են նաեւ գնացքներն ու օթոպիւսները», ասում է Աքկիւլը: Ես ինքս էլ տեսայ, թէ ինչպէս են Պոլսում տեղի ունենում ցոյցերը: Իւրաքանչիւր մեթրի վրայ ոստիկան կայ:
«Իսկ արդեօք զարմանալի չէ՞, որ 100 սպաննուածների, մօտ 300 վիրաւորների թւում ոչ մի ոստիկան չկայ: Չկային անցակէտեր, մետաղորսիչ սարքեր: Դու հարցնում ես, թէ ո՞ւմ է ձեռնտու այդ քաոսն ընտրութիւններից առաջ: Միայն մէկ մարդու` Էրտողանին», ասում է նա:
«Այո՛, ահաբեկչութիւնն իրականացրել են ԻՊ-ի զինեալները, սակայն` յատուկ ծառայութիւնների լիակատար վերահսկողութեամբ: Էրտողանը խաղասեղանին է դրել ամէն ինչ: Երկիրը նրան չի ների Սիրիայում արածի համար: Նա կերակրել է ահաբեկիչներին, օգնել է նրանց զէնքով, գումարով: Նրա աւարտը Լա Հէյում է: Նա արդէն գիտի, որ պայքարում է ոչ թէ իշխանութեան, այլ սեփական կեանքի համար», ասում է լրագրողը:
Նրանք ասում են, որ Էրտողանը խաբել է Սիրիայի նախագահ Պաշշար Ասատին` նրան իր եղբայրը կոչելով: Նրանք միասին հանգստացել են Պոտրումում, իսկ յետոյ Էրտողանն ամէն ինչ արել է Ասատի երկիրը քանդելու համար:
«Էրտողանը յետդարձի ճանապարհ չունի: Փտածութիւնը պետական դաւաճանութիւնը, ահաբեկչութեանն աջակցութիւնը: Նա մի ելք ունի` Սիրիայում պատերազմել բոլորի դէմ: Հակառակ դէպքում` նա իր կեանքը կ՛աւարտի բանտում», ասում են նրանք:
Իսկ Թուրքիայում քաղաքացիական պատերազմ է սկսուել:
Տիարպեքիր` (Տիգրանակերտ) Թուրքիոյ քրտաբնակ շրջանի ոչ պաշտօնական մայրաքաղաք հասայ աշնանային մի առաւօտ:
«Փա՛ռք Աստծոյ, որ եկար այսօր, այլ` ոչ երկու օր առաջ: Այստեղ 4 օր պարէտային ժամ էր» (կրակմարի դրութիւն), ասում են ինձ դիմաւորող ծանօթներս:
«Գուցէ ժամե՞ր», շտկում եմ ես: «Ո՛չ: Չորս օր քաղաքի բնակիչներին թոյլ չէին տալիս դուրս գալ իրենց տներից: Քաղաքում հրասայլեր էին, զրահամեքենաներ, մշտական հրաձգութիւն, տների խուզարկութիւններ», պատասխանում են:
Նշում են, թէ մինչ այժմ յայտնի չէ զոհերի, ձերբակալուածների ու անհետ կորածների թիւը:
«Հրասայլեր քաղաքի փողոցներո՞ւմ: Առաջ թուրքական բանակը ՔԱԿ-ին հարուածներ էր հասցնում լեռներում, բայց քաղաքներո՞ւմ: Ախր դա քաղաքացիական պատերազմ է», զարմանում եմ ես: «Դեռ մեր բախտը բերել է: Ճիզրէ քաղաքում մարդիկ տներից դուրս չէին կարողանում գալ 9 օր շարունակ: 24 մարդ է զոհուել: Քաղաքացիական պատերազմն սկսուել է յունիսից, երբ Էրտողանը պարտուեց յունիսեան ընտրութիւններում», ասում են:
Ես հետաքրքրութեամբ մտնում եմ հին քաղաք. կոտրուած ապակիներ, աւերուած տներ, պատնէշներ, հին տների պատեր` կրակոցների հետքերով, աւազի պարկեր…
… «Ասա ինձ, Էրո՛լ, եթէ Էրտողանը հեռանայ, քրտերի ու թուրքերի միջեւ խնդիրները կը վերանա՞ն արդեօք: Արդեօք կը դադարե՞ն քրտերը պայքարել իրենց պետութիւնն ստեղծելու համար», հարցնում եմ իմ թարգմանչին:
«Ո՛չ, խնդիրները չեն վերանայ, հասկանո՞ւմ ես, մենք կը շատանանք: Իւրաքանչիւր քիւրտ ընտանիքում 5-7 երեխայ է ծնւում, իսկ թուրքականում` 2-3: Օրինակ` ես 7-րդն եմ մեր ընտանիքում: 20 տարի անց քրտերը Թուրքիայի բնակչութեան կէսը կը կազմեն: Մէկ այլ խնդիր: Օսմանեան կայսրութիւնը գրաւել է օտարի հողերը, ոչնչացրել կամ տեղահանել է տեղի բնակչութեանը. հայերը, քրտերը, յոյները, ալեւիները… նրանք գիտեն, որ իրենց հողերը գրաւուած են: Հեշտ է զոհուել սեփական հողի համար, սակայն դժուար է, երբ հասկանում ես (իսկ թուրքերը դա հասկանում են), որ դա ՔՈ հողը չէ: Հէնց դա էլ կ՛աւերի Թուրքիան», ասում է նա:
