Հ. ԲԱՐՍԵՂ ՎՐԴ. ՊԱՂՏԱՍԱՐԵԱՆ
Ճիշդ է, որ աշխարհիս երեսին մնայուն ոչ մէկ բան կայ` քանզի անողոք ժամանակը կ՛աւերէ ամէն ինչ, սակայն քանի դեռ կայ մարդը, մարդկային ստեղծագործ միտքը, կայ նաեւ յիշողութիւնը` հզօր եւ մնայուն` մարդը կ՛ապրի, կ՛արարէ եւ կը հեռանայ աշխարհէն` ետին ձգելով հոգեւոր, ազգային, մշակութային, գիտական հարուստ ժառանգութիւն` ինչպիսին է Զմմառեան միաբանութեան Ս. Միքայէլ ընծայարանի նորակերտ շէնքի 50-ամեակին նուիրուած յուշամատեանը, որ նախախնամութեան թելադրանքով եկաւ համալրելու մեր պատմագիրքերու շարքը` նորովի վերընթերցելով զայն, ու նորովի նախանշելով վաղուան օրը, մոռացութեան ծալքերէն հանեց եւ կենդանութիւն ներարկեց գրեթէ մահուան դատապարտուած դէպքերուն ու դէմքերուն:
Այսպիսով, յուշամատեանի խմբագրակազմը կենդանի յուշարձանը կանգնեցուց` մեր յիշողութեան մէջ անմար ու վառ պահելով նուիրեալ միաբան հայրերուն յիշատակը:
Յուշամատեանի էջերուն մէջ յաճախ կը հանդիպինք հետաքրքիր տեղեկութիւններու, որոնք նուիրուած են դպրեվանքի առօրեային եւ անոր ձեռքբերումներուն, գրուած` փաստալից, հիւթեղ ու պատկերաւոր լեզուով. մայրենիին նրբութիւններուն ծանօթանալով` կը տեսնենք գրաւոր խօսքի գայթակղիչ աշխարհը` հարուստ բառ ու բանով գրուած յօդուածներու ընդմէջէն:
Հայոց ցեղասպանութեան 100-րորդ տարեդարձի այս օրերուն դպրեվանքիս տեսչութիւնը ամէն ճիգ ի գործ դրաւ կեանքի կոչելու 50-ամեակի յուշամատեանը եւ զայն ձօնեց նահատակ միաբան հայրերու յիշատակին:
Երիցս համոզուած ենք, որ սոյն մատեանի էջերուն մէջ տպագրուած շատ մը նիւթեր այսօր հրատապ ու պատմաճանաչողական նշանակութիւն ունին եւ խիստ շահեկան են յատկապէս պատմաբաններու աշխատանքային գործունէութեան համար, քանզի աշխատանքի պահուն խմբագիր Սօսէ Փիլաւճեանը լայնօրէն օգտագործեց Զմմառեան միաբանութեան մատենադարանի արխիւի բազմաբնոյթ վաւերագրերը:
Հետազօտութիւնները կ՛ընդգրկեն 1750-էն մինչեւ 1818 ինկած ժամանակահատուածը, այնուհետեւ ընծայարանի վերջին 50-տարիներու նուաճումները:
Իւրաքանչիւր գլուխ վերնագրուած է: Ներկայացուող փաստաթուղթերը եւ հրապարակումները կատարուած են որոշ ուղղագրական ուղղումներով:
Կատարուած աշխատանքը համեստ փորձ է` անաչառ մօտեցումով, որով ներկայացուած փաստաթուղթերը իրենք կը վկայեն պատմութիւնը:
Անոր մէջ ընդգրկուած նիւթերը վեր կը հանեն այդ ժամանակի ճշմարտացի պատկերը, ցոյց կու տան դպրեվանքի անցած ուղին եւ կը նպաստեն մեր հեռու անցեալի ամբողջական պատմութեան կերտման ընթացքին շուրջ պատկերացում կազմելու` ներկայացուած փաստաթուղթերու պատճենները կարդալով:
Այս առումով ողջունելի է յուշամատեանին լոյս աշխարհ գալը, որ ընթերցողին դատին կը յանձնենք: Սոյն նախաձեռնութիւնը Զմմառու կղերի միաբանութեան եւ դպրեվանքի հիմնադիր հայրապետներուն` անխոնջ մշակներուն յիշատակին անթառամ ծաղկեպսակը ըլլալէն բացի. այնտեղ սնած եւ ուսած նորընծաներուն, ժառանգաւորներուն, դպիրներուն եւ սարկաւագներուն սխրագործութիւններով լի կեանքին կենդանի տարեգրութիւնը` փաստագրական հարուստ նիւթերով հիւսուած պատմութեան էջերը:
Այն սկզբնաղբիւրի դեր կրնայ կատարել ոչ միայն համանուն դպրեվանքի պատմութեան խնդիրներով զբաղող մասնագէտներու, այլեւ հայ եկեղեցւոյ պատմութեամբ հետաքրքրուողներուն համար:
Ի խորոց սրտէ կը շնորհաւորենք յուշամատեանի խմբագրակազմը, որոնք աշխատանքային ինչպիսի տարողականութեամբ երկու ձիգ տարիներ նուիրաբերեցին այս այնքան պատուաբեր եւ անհրաժեշտ աշխատանքը յաջողցնելու ի խնդիր:
Ուր կայ խստապահանջութիւն, հաւասարակշռուածութիւն եւ հետեւողականութիւն, այնտեղ կայ պտղաբեր արդիւնք:
Հ. ԲԱՐՍԵՂ ՎՐԴ. ՊԱՂՏԱՍԱՐԵԱՆ
Ընդհանուր Մատակարար Զմմառու Միաբանութեան
Տեսուչ` Ս. Միքայէլ Ընծայարանի
եւ Երանելի Իգնատիոս Մալոյեան Դպրեվանքի
