Մակար, ի Պերիտոն, միւռոնօրհնէքէն տասը օր առաջ
Արմենակ շրջաբերական-նամակ գրած է` օգտուելով համացանցի հրաշքէն, ղրկած է ասդին անդին, բոլոր անոնց, որոնք իրեն պէս յառաջդիմած են եւ արդիականութեան բարիքներէն կ’օգտուին:
Ինչ որ ստացայ, յօդուած էր: Ես ինծի իրաւունք տուի զայն նոյնութեամբ յղել կարգ մը թերթերու, որպէսզի անոնց համակարգիչ չունեցող ընթերցողներն ալ իմանան Արմենակի սրտի ցաւը:
Արմենակ կը գրէ.
«Միշտ կարելի է բացատրել եւ հասկնալ հայերէնը աղճատող օտարաբանութիւնները, հայերէնի նմանող բառերով օտար լեզու խօսողները փորձել արդարացնել: Ռուսերէն` Հայաստանի մէջ, նաեւ հոն, որ կը կոչուէր ներքին սփիւռք: Երեւոյթը եթէ շեշտուած էր խորհրդային շրջանին, գոյութիւն ունեցած է նախապէս: Թրքերէնի ազդեցութիւնը նոյնպէս, օսմանեան տիրակալութեան օրերուն Արեւմտահայաստանի մէջ, կայսրութեան հայերուն պարագային, նաեւ զանազան դրացնութիւններու հետեւանքով` Արեւելահայաստանի մէջ:
«Հիմա` անգլերէն, արաբերէն, ֆրանսերէն, սպաներէն: Հեռու չէ չինարէնի օրը:
«Ճիգ եղած է հայերէնը պաշտպանելու օտարաբանութիւններու ջարդին դէմ: Միշտ եղած են կորիզներ, որոնք ուզած են հայերէնը զերծ պահել բացասական ազդեցութիւններէ. դպրոց, մամուլ, գրող, եկեղեցի եւ եկեղեցական: Այսօր աղճատման խուժանային յարձակումը իսկական գրոհ է, հո՛ն, ուր հայ կայ: Մեր տարտղնումին, եւ համաշխարհային ազգ ( ՜ ՜ ՜ ) դառնալու որպէս հետեւանք` աղճատումները կը բազմապատկուին, քանի որ համայնքները կը կազմուին տարբեր հորիզոններէ եկած եւ զիրար խաչաձեւողներով, օտարաբանութիւնները կ՛ըլլան խայտաբղէտ:
«Լեզուական խարնիճաղանճ:
«Արմենակի խօսք: Որոշած էի այս հարցերուն մասին չխօսիլ, քանի որ լսող չկար: Այսօր հեռաձայնեցի հայկական խիստ կարեւոր տեղ մը, ուր, կ՛ենթադրեմ, ընկալուչը վերցնող հայ աղջիկը, կամ տիկինը, տարրական հայերէն պէտք էր իմանար` առանց լեզուաբան կամ լեզուագէտ ըլլալու: Ըսի, որ այսինչ պաշտօնական անձին հետ կ՛ուզէի խօսիլ, կանացի ձայն մը ըսաւ. «Ո՞վ է հետս…»: Ի հարկէ ես այդ տիկինին կամ օրիորդին հետ չէի: Ինչպէ՞ս ըլլայի… հեռու է հեռու: Ֆրանսացին կ՛ըսէ ubiquité, Գուիտոն Լուսինեանի բառարանը կը թարգմանէ` ամէնուրեքութիւն:
«Կցկտուր արաբերէնս օգնեց: Խորհեցայ, որ եթէ Ֆրանսա, Միացեալ Նահանգներ կամ Արժանթին ծնած անձ մը լսէր ըսուածը, պիտի ըսէր.
«- Տիկին (կամ օրիորդ), ես մարգարէ չեմ, ինչպէ՞ս կ՛ուզէք, որ գիտնամ, թէ՞ ով է ձեզի հետ: Կամ` ձեզի հետ ըլլայի, քաղաքավարութեամբ անունս ըսած կ՛ըլլայի:
«Ժամ մը ետք հեռաձայնեցի ուրիշի մը, որ այս պարագային հայերէն գիտէր, բայց ան ալ կրկնեց.
«- Ո՞վ է հետս…
«Այս երկրին մէջ հեռաձայնել` կը նշանակէ հետը ըլլալ: Այս հրաշքը Ֆրանսա, Ամերիկա, Արժանթին, Հայաստան, Ռուսիա, Ամերիկա, Անգլիա չեն հասկնար: Շատեր թերեւս պիտի փափաքէին տիկինին կամ օրիորդին քով ըլլալ, հետը…
«Համբերութիւնը չչարաշահելու համար գաղտնիքը ըսեմ. օրիորդը, կամ տիկինը, արաբերէն խօսած էր հայերէն բառերով. արաբերէն կ՛ըսեն` մին մաի…
«Այս ջարդուած հայերէնը հայոց խիստ կարեւոր հաստատութեան մը հիւրընկալ հայուհիին կչկչանքն էր…»:
«Շահմուրատեան, եթէ ողջ ըլլար, փլած տուներու եւ քանդուած գերաններու «Անտունի»-ն կ’երգէր: Չհարցնէք, թէ ո՞վ էր Շահմուրատեան եւ ի՞նչ բան է այդ «Անտունի»-ն…, պիտի խորհին, որ տեղ մը վարչական կամ հոգաբարձու է… կամ` ուրիշ նոյնքան կարեւոր բան:
«Հետը ըլլալու համար ընկալուչը բանի չի ծառայեր… Ափսո՜ս…»:
