ԱՐԻՆ ՉԷՔԻՃԵԱՆ
Ազատութի՞ւն, թէ՞ բանտարկութիւն:
Կարելի՞ է տիեզերքի վրայ սահմանագծել ազատութիւնը եւ բանտարկութիւնը միեւնոյն ժամանակաշրջանին մէջ: Կը հանդիպի՞ն կամ պիտի հանդիպի՞ն անոնք, թէ՞ արդէն իսկ մասամբ համընկնած` պիտի կազմեն մէկ ամբողջութիւն մը:
Կ՛ընդլայնե՞ն իրենց սահմանները տիեզերքին հետ, թէ՞ «փակուած» են համաշխարհային օրէնքներու սահմաններով…
Եթէ պատկերացնենք մարդը անոր ենթադրեալ սահմանին վրայ, ո՞ր սահմանէն կ՛ընտրէ անցնիլ:
Ազատութեան թռի՞չք, թէ՞ շղթայակապում…
Տեսականօրէն կարելի՞ է արդեօք թուել մարդ անհատի մը ազատութեան եւ բանտի դռները:
Տիեզերահռչակ Մովսէս Խորենացիի անփոխարինելի պատասխանը լսելի է հոս` «Ինչպիսին մարդն ու իր գործն է, այդպիսին էլ նրա վերաբերող պատմութիւնն է»: Մինչ ազատութեան երգիչ Նալպանտեանի թո՛ւնդ յեղափոխական մտքերու ամպրոպը գրչամարտ մըն է ամէն վայրկեան.
«Թոթով լեզուիս մինչ կապերը
Արձակուեցան, բացուեցան,
Մինչ ծնողքս իմ ձայնից
Խնդացին ու բերկրեցան,
Նախկին խօսքն որ ասացի, չէր հայր, կամ մայր, կամ` այլ ինչ,
Ազատութի՛ւն, դուրս թռաւ
Իմ մանկական բերանից»:
Նոյն ուժգնութեամբ կը հնչեն Եղիշէներու, Րաֆֆիներու ու Սիամանթոներու յեղափոխաշունչ գրիչները, որոնք ստրկութիւնը թօթափելէ աւելի, հարթեցին մշակութային յեղափոխութեան դաշտը` հանդիսանալով յաջորդող սերունդներու ազգային ազատագրական պայքարի նախաքայլերէն:
Այսօր ազատութեան ո՞ր ճամբան կը գծէ հայոց լեզուի ու հայոց պատմութեան դասապահերու զեղչումն ու զիջումը, օտար ամուսնութիւնը, հայ զաւակներ օտար վարժարաններ ուղարկելը, հայ ազգային արժէքներու ուրացումն ու ոտնակոխումը, գաղափարական ստրկացումը… Երեւոյթներ, որ ո՛չ մէկ մեղեդի հնչեցնելով, ապառաժեայ այս արուեստական լռութեան մէջ, առաւել սարսափազդո՛ւ կը դարձնեն հայ կնոջ ճիչը` Սիամանթոյի անմահացուցած «Խեղդամահ»-ին մէջ.
«Փրկութի՞ւն էր մեզի համար: Ստրուկները կը փրկուի՞ն: Այսպէ՞ս պէտք է փրկուիլ…»:
«…Սա՛ ձեռքերս կը տեսնէ՞ք, կը տեսնէ՞ք սա ձեռքերս:
Ես էի, որ ասոնցմով, նկուղին մէջ, իմ նորածինս խեղդեցի…
Հաւատացէ՛ք, ես էի, որ զայն խեղդեցի, ի՜նչ անարդար մարդեր էք,
Դուք ալ գոնէ զի՛ս խեղդեցէք, իմ ձեռքերս անզօր են.
Ես էի, որ նորածինս նկուղին մէջ բոլոր ուժովս խեղդեցի…
Սիրտ չունի՞ք դուք,
Խեղդեցէ՛ք զիս, իմ ձեռքերս ա՛լ ուժ չունին…»:
Նոյնքան փշաքաղող չէ՞ լսել «ես հայերէն չեմ առներ», «ես հայերէն գրել չեմ գիտեր» պատանեկան արտայայտութիւնները… Նոյնքան զարհուրելի չէ՞ տեսնել մայր մը, որ իր զաւակը օտար վարժարանին կը յանձնէ, եւ կամ` հանդիսատես ըլլալ հրապարակային ձեռնարկներու, որոնց մէջ օտար մշակոյթը կը գերիշխէ հայ մշակոյթին վրայ… Այլազան են ընդվզեցնող օրինակները, եւ «իրապաշտ մօտեցման» շինծու պատրուակով շատ յաճախ ազատութիւնը կը խեղդեն նո՛յն ձեռքերը, որոնք կարողականութիւնը ունին մշակութային յեղափոխութեան ռումբով համախմբել ժողովուրդը եւ արմատացնել ազգային արժէքները անոր գիտակցութեան մէջ` զայն ժողովրդականացնելու նպատակով:
Անկարելի է չտեսնել Ցեղասպանութեան պատճառած անվերականգնելի վնասներուն հետքերը իւրաքանչիւր հայու աչքերուն մէջ: Այո՛, իւրաքանչիւր հայ մշակութային յեղափոխութեան մը ծնունդն է եւ իւրաքանչիւր հայու արմատները անով տոգորուած են: Այսօր, եւ ամէն օր, հարկ է դուրս հանել այս արմատները փակ վանդակներէն, երիտասարդացնել զայն ու մշակութային յեղափոխութիւնը դարձնել իւրաքանչիւր գործի շարժառիթը` թէ՛ որպէս ինքնապաշտպանութեան կռուան, թէ՛ ալ վերանորոգ պայքարի որպէս մարտահրաւէր:
Թող բացուի՛ն «մանկական շրթներ»-ը ազատութի՜ւն գոռալով:
Ազատութիւնը թող շարժէ Գո՛րծը: Իսկ գործը, բարելաւման իր սո՛ւրբ սկզբունքով թող ստեղծէ նոր նախաքայլեր` սահմանագծուած միայն պատասխանատուութեան գիտակցումով:
