ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՔԻՒՐՔՃԵԱՆ
Արեւմուտք Եւ Արեւելք…
Արեւելեան Սփիւռքի` Միջին Արեւելքի մեր համայնքները, արդէն նշուեցաւ, նկատուեր են «լեզու պահող, մշակոյթ պահող» համայնքներ: Այդպիսին ալ եղած են, ճիշդ է: Բայց ճշմարտութեան աւելի մօտ կ՛ըլլանք, եթէ քաջութիւն ունենանք աւելցնելու, անգամ մը եւս, թէ այդպիսին եղած են շնորհիւ առարկայական պայմաններու, միջին-արեւելեան երկիրներու ընկերա-մշակութային ու կրօնական մասնայատուկ վիճակին կամ կառոյցներուն, առաւելաբար…
Աւելի՛ եւս մօտ` կ՛ըլլանք ճշմարտութեան, եթէ նաեւ փնտռենք-գտնենք, որ նպաստաւոր պայմաններ վայելող «անխառն հայախօս» այս շրջաններուն ապրեցուցած հայերէնը այսօր որքա՛ն թերի է իբրեւ մայրենի լեզու, այս բառի բնականոն իմաստով: Որ` շրջաբերող արեւմտահայերէնի աղքատացման ընթացքը աչք ծակող երեւոյթ է այսօր` իր գործածման մակարդակներով ու մարզերով.- Խօսակցական լեզու մը` աղքատացած ուրոյն, ապրող ասոյթաձեւերէ, զարդարուած տեղական լեզուէ փոխառեալ բառ ու ասոյթներով, իսկ զարգացեալ տարրին մօտ` ծանրացած օտար բառ-եզրերով, նոյնպէս փոխառեալ…: Անխառն խօսուած-գրուած հայերէն մը փաստօրէն դատապարտելով մնալու անընկալելի, անհասկնալի` գրեթէ բոլորէն…:
Հիւծումի կիսածածուկ այլ անվիճելի նշաններ` «լեզու եւ մշակոյթ պահող» մեր այս համայնքներուն մօտ.- Մայրենի լեզուի ուսուցման որակական տագնապը, ու որակէն առաջ` ուսուցիչ մարդուժի՛ իսկ ահազանգային նուազումը. փաստեր` որոնք, առարկայական ազդակներով պայմանաւոր, բայց սերտօրէն կապուած են նաե՛ւ որակական այս նուազումին: Դեռ` վատուժ, «բրածոյ» հրապարակագրական լեզու-ոճ մը, որ կ՛ողողէ այսօր Սփիւռքի մամուլը մեծ մասամբ: Ապա` ջահակիր գրական նոր սերունդի եւ նոր անուններու բացակայութեամբ` գոսացումը գրականութեան երակին: Ու ասոր հետեւող` աստիճանական անէացումը գրականութեան ստեղծագործ լեզուի:
Ահա ահազանգիչ նշանները, որոնք կու գան մեր առջեւ պատկերելու, թէ ինչպէ՛ս լեզու մը` ապրող օրկանիզմէ` աստիճանաբար կը հիւծի, կը դառնայ մեռեալ լեզու – «գրաբար»…
Մայրենի լեզուն` կա՛մ գրեթէ լրիւ կորսուած, կա՛մ կորսնցուցած` որակ ու կենսունակութիւն, ինքզինք նորոգելու կարողութիւն…: Ահա՛ տարբերութիւնը Արեւմուտքի եւ Արեւելքի միջեւ: Ասկէ անդին` հայախօս համայնքներու մասին խօսիլ որքանո՞վ կը համապատասխանէ իրականութեան, ու որքանո՞վ կ՛ըլլայ սոսկ մխիթարիչ պատրանք: Ա՛լ դժուար չէ որոշել:
Եւ քաղաքական Դատի երեւութապէս կենսունակ գործունէութիւն մը չէ, որ պիտի փոխարինէ մեր ազգային-մարդկային ինքնութիւնը, անոր բովանդակութիւնը կայացնելու կոչուած լեզու-մշակոյթ էութիւնը, դարմանէ անոր բացը: Քաղաքական գիտակցութիւնը դրական գործօն կը դառնայ յօգուտ մեր ինքնութեան` միա՛յն եթէ առիթ տայ գիտակցելու լեզուա-մշակութային այդ միջուկի անհրաժեշտութեան, անփոխարինելիութեան. եւ գրգիռ տայ վերադառնալու անոր` մշակութային վերահայացումի: Ատով միանգամայն ապահովելով իր իսկ յարատեւութիւնը: Այլապէս, քաղաքականը, մանաւանդ եթէ ինքնիրեն վերագրէ ինքնութիւն փոխարինողի խաբուսիկ հանգամանք, կ՛ունենայ կարճաշունչ գոյութիւն: Աւելի՛ն. արթնցնող գործօնէ` կը վերածուի թմրեցուցիչի, ժխտական գործօնի:
Լեզու-Մշակոյթ` Պահպանելի Են Միայն Որակով…
Արդեօ՞ք աւելի դժուար է լեզուա-մշակութային ինքնութիւն փրկել, քան ազգային-քաղաքական Դատի պայքար տանիլ: Այդպէս կ՛երեւի…:
Մտահոգիչը այն է, որ արեւմտահայերէնի այս անհետացումը կամ որակազրկումը զուտ լեզուամշակութային երեւոյթ չէ: Անիկա արդէն աւելի դիւրին կ՛ընկալուի, երբ կը տեղադրուի մեր համայնքներու` մարդկային հոգեմտաւոր որակի՛ նուազման երեւոյթին: Եւ ընդլայնուած այս բացատրութեան մէջ` ա՛լ աւելի իրարու կը մօտենան եւրօ-ամերիկեան եւ միջին-արեւելեան տիպի մեր համայնքները, թէ՛ իբրեւ կառոյց ու ընթացք, թէ՛ իբրեւ ապագայի հեռանկար…
Դարձած ենք համայնքներ` յաճախ յոգնած կորիզով, կծկուած. պարզ պահպանման ձգտող մշակոյթով: Եւ` այդ կորիզին շատ թոյլ կապուած, կամ անկէ լրիւ խզուած` լուսանցային մեծամասնութիւն մը, ներառեալ` կարեւոր համեմատութիւն մը թանկագին որակէն…: Ու ասիկա` ամէ՛ն տեղ, Արեւմուտքէն` Արեւելք, եթէ զեղչենք աստիճաններ ու տեղային տարբերութիւններ:
Մշակութային կորիզ եւ լուսանցք` այսպէս երկուքն ալ կը հակին ծայրագոյն վիճակներու. լուսանցքը` ցրուելու, կորիզը` կծկուելու, գոցուելու: Եւ գոց մշակոյթ մը, որ կ՛արգելակէ նորոգումը ե՛ւ մշակոյթին, ե՛ւ զայն դրսեւորող լեզուին, իր կարգին կը դառնայ վնասակար: Վնասակար` ընդհանրապէս, բայց յատկապէս մեզի նման տարասփիւռ, ոչ-պետական հաւաքականութիւններու համար:
Գո՛ց մշակոյթ, որ` ուրիշ թերիներու կարգին` կը տառապի անատակութենէ ինքզինք մատուցանելու նոր սերունդներուն: Չունի մանկավարժութիւն: Լեզուի եւ մշակոյթի փոխանցումը (հոն` ուր դեռ կայ դպրոց ու փոխանցում…) կ՛ապրի իբրեւ տաժանելի բեռ ու իմաստազուրկ ծէս, ո՛չ իբրեւ ուրախութեան տօն, իբրեւ հաղորդութի՛ւն…: Եւ բնականօրէն նաեւ կը վախնայ ինքզինք երիտասարդացնելէ, երիտասարդ ուժերու տեղ տալէ. թերեւս արդարօրէն վախցած` անոր անբաւարար որակէն (բայց որո՞ւ մեղքով…), եւ անարդարօրէն վախցած` սերնդափոխի բերելիք նորութիւններէն ու նորոգումէն…:
Լա՛ւ գիտենք ողբալ համաշխարհայնացումը, բայց երանի՜ ողբալու փոխարէն գործածէինք քիչ մը արթնութիւն ու կամք` անոր կոյս-անտառներու նորանոր պտուղները քաղելու. լեզուի ուսուցման մանկավարժական մեթոտներու հմտանալով` չարիքը ի նպաստ մեզի շրջելու – գոնէ մասով մը…:
Այո՛, յայտնօրէն, աւելի դժուար կ՛երեւի լեզուա-մշակութային ինքնութիւն փրկել, քան ազգային-քաղաքական Դատի պայքար տանիլ: Յօգուտ այս վերջինին` ի վիճակի ենք` քիչ շատ` նորագոյն զէնքեր դարբնելու, գոնէ փոխառութեամբ գործածելու: Ու հարց է` ինչո՞ւ նոյնքան արդիական եւ արդիւնաւէտ զէնքերով ու ոճով չենք յաջողիր տանիլ մեր լեզուա-մշակութային Դատի պայքարը: Ո՞չ որովհետեւ ասիկա պայքար է… ընդդէմ մեր իսկ միջակութեան, որակային անբաւարարութիւններուն: Մեր պայքարը` մե՛զի դէմ…:
… Եւ Գոյատեւման Սեփական Որոշումով
Սփիւռքներու համար, ինչպէս մերինին, այս քրոնիկ, վտանգաւոր կացութենէն փրկութիւնը` կարճ խօսքով` ա՛յն պիտի ըլլար, որ մշակութային կորիզը ջանար բացուիլ լուսանցքին, ձգտելով զարգանալ, որակ ստեղծել.: Նաեւ` բացութեամբ եւ որակով ներգրաւել լուսանցքը, զայն մօտեցնել, յանձնառութեան բերել: Բացուելով տարածուիլ:
Կորիզի եւ լուսանցքի միջեւ հաւասարակշռութեամբ, մեր մշակոյթը միանգամայն պիտի դրուէր հաւասարակշիռ դիրքի` տեղական-շրջանային եւ համաշխարհային մշակութային ոլորտներու հետ: Եւ պիտի ըլլար շատ աւելի առողջ, պիտի չվախնար առճակատելու` տեղական թէ համաշխարհային տիրող մշակոյթներու հետ: Բազմամշակութայնութեան այս հաւասարակշռութիւններուն հասնիլը միայն կրնար ապահովել մեր գոյատեւումը, մեր առողջ հոլովոյթը` իբր ազգային հաւաքականութիւն:
«Բացումի», առճակատումի այսպիսի ընթացք մը մեզ զերծ պիտի պահէր ինչպէս մեկուսացումէ, այնպէս ալ տեղական մշակոյթներու շիլ յարումէ մը, օգնելով գտնելու ճիշդ դեղաչափ` զոյգ ուղղութիւններով: Մեզ պիտի պատուաստէր նաեւ տեղայնացումի փորձութիւններէ, լճացումէ: Եւ հոս ու հոն աճող սերունդի հատուածները, փոխանակ հեռանալու-ցրուելու, պիտի մօտենային իրարու, անպայման: Ստեղծելով հարուստ ֆոնտ մը հասարակաց գիծերու, ապահովելով անոր նկարագրային միութիւնը, այլազանութեան մէջ:
Բազմամշակոյթ պատուաստեալ, որակաւոր սերունդի մը աճեցումը դեռ պիտի նշանակէր` ե՛ւ Արեւմուտքի մեր համայնքներուն մէջ հայախօսութեան նոր թափ տալ հոգե-մանկավարժական արդի մեթոտներու որդեգրումով, ե՛ւ Արեւելքի համայնքներու մէջ ձգտիլ հայ լեզուի ու մշակոյթի որակաւորման` տեղական ու համաշխարհային մշակոյթներու հետ հաշտ գոյակցութեան եւ փոխթափանցումի կրթական ռազմավարութեամբ մը:
Այսպէս է նաեւ, միա՛յն այսպէս, որ քաղաքական Դատ, Ցեղասպանութեան ճանաչում ու հատուցում` պիտի ստանան իրենց շօշափելի պարունակը, բառացիօրէ՛ն իմաստաւորուին – երբ իրենց պաշտպանները ազգային լեզուա-մշակութային բովանդակութեամբ կենդանի, մարդկային համայնք դառնան, եւ ոչ քաղաքական բարձրախօսներու սարք մը…
Կը մնայ հարց տալ, թէ հիմա ո՞ւր ենք` յարաբերաբար այսպիսի հեռանկարի մը:
Ու մանաւանդ հարց տալ, թէ արեւմտահայերէն ու արեւմտահայ մշակոյթ, եթէ «վտանգուած» են, ինչո՞ւ վտանգուած են: Ճակատագիրի անխախտելի հրամանո՞վ մը, ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի ախտաճանաչումով ու նախատեսութեա՞մբ,- թէ՞, այդ բոլորէն առաջ ու վեր, իբրեւ հետեւանք մեր սեփական կեցուածքին ու որոշումին – մեր դասալքութեան:
(Շար. 2 եւ վերջ)
ՅՕԴՈՒԱԾ
Արեւմտահայերէնը Պահպանելու Գործնական Միջոցներու Որոնում
Յարութիւն Քիւրքճեանի «Ապրիլ 24-Էն Առաջ Ու Ետք` Մեր Պատասխանատուութիւններուն Դէմ . Արեւմտահայերէն Եւ Արեւմտահայ Մշակոյթ. Ի՞նչ Հեռանկարներ» յօդուածը (Ազդակ՝ 30 Մայիս եւ 1 Յունիս 2015) արդարացիօրէն կը ներկայացնէ Արեւմտահայերէնի այժմու իրավիճակը:
Մեկնելով Քիւրքճեանի յօդուածին եզրափակիչ հարցադրումէն՝ «Ու մանաւանդ հարց տալ, թէ արեւմտահայերէն ու արեւմտահայ մշակոյթ, եթէ «վտանգուած» են, ինչո՞ւ վտանգուած են: Ճակատագիրի անխախտելի հրամանո՞վ մը, ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի ախտաճանաչումով ու նախատեսութեա՞մբ,- թէ՞, այդ բոլորէն առաջ ու վեր, իբրեւ հետեւանք մեր սեփական կեցուածքին ու որոշումին – մեր դասալքութեան:
Արամ Ա Վեհափառը Համասփիւռքեան Կրթական Գ. Համագումարին՝ նուիրուած Արեւմտահայերէնին, Պիքֆայա, 18 Օգոստոս, 2011-ին բացման խօսքին մէջ կ՛ըսէ՝ «Այսօր սակայն, տխուր պատկեր մը կը ներկայացնէ արեւմտահայերէնը՝ ինքնութիւն ու մշակոյթ, լեզու ու աւանդութիւն գունաթափող ու մաշեցնող սփիւռքի պայմաններուն մէջ: Արդարեւ, երբ 2007 թուականը հռչակեցինք «Հայ Լեզուի Տարի», Մեր Հայրապետական Գիրին մէջ արդէն սփիւռքի մէջ հայ լեզուի նահանջին ահազանգը հնչեցուցինք ըսելով՝ «Հայ լեզուն կը նահանջէ ամէ՛ն տեղ, տարբեր կերպերով ու ամէ՛ն իմաստով… 1600 տարիներու պատմութիւնը իր ամէնէն ահաւոր զէնքերով չկրցաւ սպաննել հայ լեզուն: Այսօր, մենք է որ կը սպաննենք հայ լեզուն՝ երբեմն մեր անտարբերութեամբ, երբեմն մեր տգիտութեամբ, երբեմն մեր անհաւատարմութեամբ, երբեմն մեր օտարամոլութեամբ …»:
Փորձենք պարզացուած տրամաբանութեամբ քննարկել թէ ինչու՞ Արեւմտահայերէնը վտանգուած է՝ եւ ի՞նչ պէտքէ ընել լեզուն վտանքի գօտիէն դուրս բերելու համար. յատկապէս Միջին արեւելքի համեմատաբար նուազ վտանգուած կարծեցեալ միջավայրին մէջ:
1. Սկզբունքով, տուեալ ազգ մը ընդհանրապէս կը բնորոշուի իր սեփական կենսաբանական ծինային ժառանգութեամբ, լեզուով, աւանդութիւններով, մշակոյթով, խոհանոցով, սովորութիւններով, հաւաքական յիշողութեամբ, ապրելակերպով եւ պատմութեամբ՝ իբրեւ մէկ ամբողջութիւն:
2. Սկզբունքով, տուեալ ազգի մը լեզուն իբրեւ սեփականութիւն՝ եւ անբռնաբարելի իրաւունք առանց քարոզչութեան կարիքի, բնականօրէն, բնազդօրէն պէտք է գործածուի (լսել, խօսիլ, կարդալ, գրել, ըմբռնել եւ մտածել) այդ ազգի զաւակներուն կողմէ:
3. Սկզբունքով. ոեւէ անհատ բնականօրէն եւ բնազդօրէն, ամէն գինով կը պաշտպանէ իր սեփականութիւնները՝ տունը, խանութը, ինքնաշարժը, ….լեզուն:
4. Սկզբունքով, տուեալ ազգի մը զաւակը դժուարութիւն կունենայ ապրելու իր հարազատ միջավայրին մէջ՝ եթէ չկարենայ խօսիլ. գրել. կարդալ, ըմբռնել, մտածել իր իսկ լեզուով:
Եթէ վերեւ յիշուած պարզացուած չորս սկզբունքներուն համաձայնինք, կարելի կը դառնայ վերլուծել հետեւեալը՝ (միշտ նկատի առնելով որ լեզու մը կը գոյատեւէ եթէ հարազատ եւ անսխալ գործածողներուն թիւը եւ պահանջը չնուազի համեմատած իր թիւին եւ մանաւանդ երբ այդ լեզուով նոր գրականութիւն կը մշակուի):
ա. Առաջին սկզբունքի պարագային, ծնելով հայ ծնողքէ՝ անհատը բնականօրէն եւ անխուսափելիօրէն կը դառնայ հայ ազգի զաւակ, հայ, եւ իր իրաւունքը եւ պատասխանատուութինն է սորվիլ եւ կիրարկել հայերէն լեզուն, աւանդութիւնները, մշակոյթը, խոհանոցը, սովորութիւնները, ապրելակերպը եւ պատմութիւնը:
Ու՞ր եւ ինչպէ՞ս կը սորվի եւ կը կիրարկէ, նախ տան մէջ, դպրոցը, եկեղեցին, միջավայրը եւ ակումբը (օրինակ Հ.Մ.Ը.Մ. ի արի-արենոյշի եօթներորդ դաւանանքը՝ «Արին Արենոյշը մաքուր հայերէն կը խօսի ամէն ատեն եւ ամէն տեղ»): Անշուշտ հայերէն լեզուի ուսուցման գլխաւոր միջոցը Հայկական Դպրոցն է, որ պէտք է միշտ դառնայ գուրգուրանքի եւ բոլորիս ուշադրութեան կեդրոնը (ցաւալի է որ դպրոցի կարգ մը խնամակալներ եւ աւելի գերադաս մարմիններու անդամներ մակերեսային չափով հայերէն լեզուին ծանօթ են, եւ ոմանք իրենց զաւակները օտար վարժարան կը ղրկեն): Սակայն պէտք չէ թերացումները վերագրել միայն կրթական համակարգին, երբ նոյն դպրոցէն եւ դասարանէն տակաւին կունենանք վերոնշեալ գիտութիւններով եւ ազգային պաշարով զինուած շրջանաւարտը: Ուրեմն այստեղ յստակ է նաեւ անհատական գործօնը:
Կարեւորութեամբ կ՛առաջարկեմ հայերէն գրականութեան դասաւանդումի ծրագիրին մէջ մտցնել պայծառ նիւթեր, հերոսաական նուաճումներ, յաղթանակներ, ազատութեան պայքարի փայլուն դրուագներ եւ մանաւանդ հայկական առասպելներ: Այլապէս երբ ներկայացնենք տխուր եւ մռայլ կամ բոլորովին ճապաղ՝ անգոյն եւ անհամ նիւթեր, եւ երբ մեր գրեթէ բոլոր գրագէտները, բանաստեղծները եւ մշակոյթի գործիչները կը ներկայացնենք իբրեւ խեղճ ու թշուար, թոքախտահար, սոխ ու հացով սնանողներ՝ ո՞ր պատանին պիտի փափաքի մտնել հայկական գրականութեան եւ մշակոյթի մարզը, եւ նոյնիսկ հաւանաբար իր ենթագիտակիցին մէջ պիտի խորշի մայրենի լեզուէն:
Լուծում՝պատճառարկութիւն (motivation), դրդումի կարիք:
բ. Երկրորդ սկզբունքի պարագային, երբեմն նկատելի է քարոզչութեան կարիքը հայերէնը սորվելու, խօսելու, կարդալու եւ գրելու՝ երբ հայ լեզուն հայ անհատին թէ իրաւունքը եւ թէ սեփականութիւնն է: Ծնողներ երբ իրենց զաւակը օտար վարժարան կը ղրկեն՝ (հոն ուր հայկական վարժարան կայ) մարդկային տարրական իրաւունքէ կը զրկեն իրենց զաւակը եւ կը գողնան անոր պատկանող սեփական լեզուն:
Կրկին պիտի անդրադարնամ անհատական գործօնին: Ճանցած եմ երեք անձեր որոնք թէպէտ օտար վարժարան յաճախած են, բայց յետագային անձնական ճիգերով հայերէն սորված՝ առաջինը՝ Ազգային վարժարանի տնօրէն եղած: Երկրորդը՝ ազգային միութենական կեանքի մէջ քարտուղար եղած: Երորդը՝ արաբական երկիր ծնած եւ մեծցած համալսարանի դասընկերս, որ կցկտուր հայերէն գիտէր, եւ հեքելով կը կարդար: Խանդավառուելով մեր ազգային յեղափոխական պայքարի մասին զրոյցներէն, նախ պահանջեց այս նիւթերուն մասին անգլերէն գիրքեր, ապա ազգային նիւթերու ծարաւը յագեցնելու համար կարդաց այդ օրերու մեր յեղափոխական գրեթէ բոլոր գրականութիւնը, ներարեալ Մալխասի քառահատոր «Զարթօնք»-ը:
Լուծում՝ Պատճառարկութիւն, դրդումի, խթանումի կարիք եւ ամենակարեւորը՝ պահանջի զգացում:
գ. Երրորդ սկզբունքը, անհատապէս եւ որպէս հաւաքականութիւն մեզմէ կը պահանջէ պաշտպանել Արեւմտահայերէնը ամէն տեսակի աղաւաղումէ, մանաւանդ սովետական հայերէնէն, որ աւելի դիւրին կերպով սկսած է մուտք գործել քիչ մը ամէն տեղ:
Այնպէս ինչպէս կը պաշտպանենք եւ կը պահպանենք մեր անձնական այլ գոյքերը, մեր լեզուն նաեւ մեր գուրգուրանքի առարկան պէտք է դառնայ խստապահանջ մօտեցումով: Օրինակի համար, համագաղութային բանակումի մը ընթացքին Յունաստանէն եկած սկաուտի մը հարցուցի գոյքի մը յունարէն անուանումը՝ ըսաւ թէ իրենց արգիլուած է յունարէն խօսիլ բանակումի ընթացքին…: Նոյն առիթով երբ Միացեալ Նահանգներէն եկած արենոյշներ անգլերէն-հայերէն կը խօսէին, իրենց յիշեցուցի մաքուր հայերէն խօսիլու մասին եւ հնազանդեցան: Երբ այս նիւթը արծարծեցի պատասխանատուներուն հետ, ըսին թէ խստապահանջութիւնը կը խրտչեցնէ…: Եթէ այդ պատասխանատուին ինքնաշարժին վրայ սկաուտներ ցատկռտեն արդեօք ի՞նչ կեցուածք կունենայ:
«Վնաս չունի», «կը խրտչին», «այսքանին համար ալ փառք», «գրագէտ մը պիտի ըլլանք»…եւայլն: Նախ եւ առաջ այս արտայայտութիւնները հայու վայել չեն, եւ ճիշդ այս բծախնդրութեան եւ խստապահանջութեան պակասը արեւմտահայերէնը այս վիճակին հասցուց: Այդ ոչ խստապահանջ անձերը իրենց անցնական եկամուտի ասպարէզին մէջ նոյն ձեւո՞վ կը վարուին եթէ պաշտօնեան վնաս հասցնէ գործին:
Լուծում՝ Արեւմտահայերէնի պահակութիւն խստապահանջ մօտեցումով բոլորիս կողմէ:
դ. Չորորդ սկզբունքը, հայկական համայնքին մէջ ձեւով մը վտարանդի կամ աքսորեալ կարգավիճակի մէջ կը զետեղէ այն հայերը՝ որոնք հայերէն խօսիլ, գրել կարդալ չեն գիտեր: Կը մէջբերեմ Քիւրքճեանի « Ոչ ոք թող յոգնի մեզ համոզելու` օտարախօս եւ օտարամշակոյթ, բայց «հոգիով հայ» մարդու շողշողուն պատկերով: Այդպիսի պայծառ բացառութիւններ, փոքրամասնութիւն-խմբակներ կը ճանչնանք»: Հարցը ոչ թէ լեզուն գիտնալու սիրոյն է, այլ ամբողջ մեր գրականութեան պատմութեան եւ մամուլին ծանօթանալու հարազատ եւ լեզումտածողական հոլովոյթի մը հետամուտ ըլլալու ունակութիւնը, եւ կրօնամշակութային հսկայական աւանդին հարազատ ընկալումը: Այլ խօսքով՝ հայութեան եւ համայնքին հետ հասարակ յայտարարի պակասը:
Լուծում՝ բնաւ ուշ չէ հայերէն սորվիլը որպէս զի դառնան լիիրաւ անդամներ համայնքին եւ կարենեն կարդալ Մալխասի «Զարթօնք»-ը:
Յարութ Չէքիճեան
2 Յունիս 2015