Ցեղասպանութեան Հարիւրամեակ. Փարիզեան Պտոյտներ Ճաշի Ատեն Չե՛ն Խօսիր, Չե՛ն…*

ՅԱԿՈԲ ԽԱՉԱՏՈՒՐ ՊՕՂՈՍԵԱՆ

Մեծ հայրս իր սկզբունքները ունէր, եւ մենք իրեն հաճոյք պատճառելու համար կը յարգէինք զանոնք: Ան համոզուած էր, որ ճաշի պահուն սկսուած խօսակցութիւն մը կրնար վէճ ստեղծել:

Ճաշէն առաջ ու ետք ան լսելի ձայնով, բազկատարած կ՛աղօթէր:

Ան կ՛ուզէր խաղաղութեամբ ճաշակել զկերակուրն:

Երբ ճաշի ատեն մեր խօսակցութիւնը աղմկոտ դառնար, մեծ հայրս մեզ կը սաստէր.

– Ճաշի ատեն չե՛ն խօսիր, չե՛ն:

Բնաւորութեամբ, մեծ հայրս սակաւախօս էր ու մտածկոտ եւ կը տարուէր անցեալի յիշատակներով. կ՛ուզէր հանգիստ պտտիլ Էրկրի գիւղին մէջ, իր նահատակուած ծնողացը, կնոջն ու զաւակներուն հետը ըլլալ: Հոն` Էրկիրը ան իր կօշկակարի խանութը ունէր եւ բազմաթիւ աշկերտներ:

Թրքական հալածանքներէն եւ սպանութեանց փորձերէն ան հրաշքով փրկուած ու հոս հասած, վերականգնած էր իր ընտանիքը. բազմաթիւ զաւակներ ունեցած էր, եւ մեր գիւղին ամէնէն յարգուած անձնաւորութիւններէն մէկն էր: Մեծ հօրս շուքը ծանր էր:

Մեծցած էի, եւ երբեմն իրեն հետ նարտ կը խաղայի. կը փորձէի զինք խօսեցնել անցեալին մասին, ու խօսքով տարուած, երբ սխալներ գործէի.

–  Քիչ մը խաղիդ չնայի՞ս,- կ՛ըսէր ժպիտով:

Կարեւորը զինք խօսեցնելս էր, իրմէ պարտուիլս հոգս չէր:

Մեծ ծնողացս հիւրասենեակը գունաւոր սնտուկ մը կար: Անոր մէջը եղածները` ո՞վ գիտէր: Գիտէի, որ մեծ հօրս Էրկրի տան ու կալուածներուն թուղթերը հոն էին: Հիմա այդ թուղթերը ո՞ւր են, ի՞նչ եղած են, չեմ գիտեր: Մեծ հօրս սեփականութիւնները կը գտնուէին սահմանէն անդին` Էրկիրը:

Մեծ հօրս տունէն 200 մեթր անդին Թուրքիոյ եւ Սուրիոյ սահմանն էր:

Շատ անգամ, երեկոները, ընկերներով պարսատիկով, քարով, թուրք մանուկներուն դէմ կռիւի կը սկսէինք:

Շատ անգամ մեծ ծնողացս հիւրասենեակին պատին մէջ մտած պատուհանէն հետաքրքրութեամբ Թուրքիայէն անցնող շոգեկառքը կը դիտէի: Մեծ հօրս պատահած դժբախտութեանց պատճառով սահմանէն անդին երեւցող բոլոր իրերուն եւ արարածներուն հանդէպ մանկական անհո՛ւն ատելութիւն մը ունէի. կ՛ուզէի նոյնի՛սկ ատել զիս այնքա՛ն հետաքրքրող շոգեկառքը, որ երբ բարկանար, օդին մէջ իր շոգին կը նետէր` ամպ շինելով. կամ` երբ զայրացած ֆշշոց մը կ՛արձակէր, որովհետեւ այդ կողմը ապրող մարդիկը` մեծ հօրս ընտանիքը, բնաջնջած էին, եւ ուրեմն հայրս եւ հօրաքոյր-հօրեղբայրներս զրկուած էին մեծ ծնողներէ, հօրաքոյր-հօրեղբայրներէ, մօրաքոյր-մօրեղբայրներէ: Մենք հօրեղբայր-հօրաքոյր, մօրաքոյր եւ քեռիներ ունէինք եւ ատոր համար շա՛տ ուրախ էինք. իրենք` ո՛չ:

Եթէ հրաշք մը պատահէր, ու յաւէտ ննջող մեծ հայրս անգամուան մը համար մեզի ճաշելու պատեհութիւնը ունենար, շատ բան փոխուած պիտի տեսնէր, ու երբ աղմկէինք.

– Ճաշի ատեն չե՛ն խօսիր, չ՛են,- պիտի ըսէր:

Եւ եթէ հացի փշրանք մը իյնար, պիտի ստիպուէինք յարգանքով վերցնել Աստուծոյ նուէրը, մեր շրթներուն տանիլ, պագնել եւ ուտել:

Մեծ հայրս իմաստուն սկզբունքներ ունէր:

Մենք զանոնք կորուստի մատնած ենք, հետզհետէ պարպուելով մեր պապենական աւանդութիւններէն` կը շեղինք մեր ինքնութենէն:

Ամէն օր քիչ մը աւելի եւս մենք զմեզ կ՛աղքատացնե՛նք մեր հոգեմտաւոր ժառանգութիւններէն` մեզ շրջապատող մարդոց ու սովորութեանց յարմարելու համար:

Ափսո՛ս:

«ԿԱՄՔ» օրաթերթ, Փարիզ, 3 ապրիլ 1986

*Մեր գիւղն էր` Արաբ Բունար, Այն Արապ, Քոպանին