ԱՇՈՏ ՎԱՒԵԱՆ
Վերջերս տեղի ունեցաւ մի իրադարձութիւն, որը բաւարար չափով չլուսաբանուեց մեր լրատուամիջոցներում եւ արժանւոյնս չգնահատուեց հայ հասարակայնութեան կողմից: 1.2 միլիառ հետեւորդ ունեցող Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցու առաջնորդ Հռոմի Ֆրանչեսքոս պապը Սուրբ Գրիգոր Նարեկացուն յայտարարեց Տիեզերական եկեղեցու վարդապետ (դոկտոր): Այս բարձրագոյն կոչմանն արժանանում են բացառապէս նրանք, ում աշխատութիւնները մեծապէս ծառայում են Տիեզերական եկեղեցուն: Իր ամբողջ պատմութեան ընթացքում Վատիկանը միայն 35-ին էր արժանացրել նման պատուի, որոնց թւում են Սուրբ Օգոստինոսը եւ միւս ամենաերեւելիները: Այս տիտղոսով Տիեզերական եկեղեցու 36-րդ դոկտոր Սուրբ Գրիգորը համարւում է նաեւ Կաթոլիկ եկեղեցու սուրբ:
Առաջին անգամ է նման կոչում շնորհւում ոչ կաթոլիկ եկեղեցականի, եւ եթէ նաեւ հաշուի առնենք, որ այս տիտղոսը Կաթոլիկ եկեղեցին տալիս է անցեալում իր իսկ կողմից միաբնակ կամ հերետիկոս պիտակաւորուող «ոչ քաղկեդոնական» մի եկեղեցու հոգեւորականի, ապա իրադարձութիւնն արդէն ստանում է պատմական եւ շրջադարձային նշանակութիւն: Փաստօրէն, այս քայլով Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցին եւս մէկ անգամ ընդունում եւ ճանաչում է Հայ Առաքելական եկեղեցու դաւանանքի եւ աստուածաբանութեան ճշմարտացիութիւնը:
Միջազգային բոլոր առաջատար լրատուամիջոցներն էլ անդրադարձան Վատիկանի այս որոշմանը: Գրեցին, որ Հռոմի Ֆրանչեսքոս պապը դեռեւս Արժանթինից է բարեկամական կապերի մէջ հայերիս հետ, իսկ ոմանք նրա այս քայլը կապեցին Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի հետ: Եղան անդրադարձեր Սուրբ Նարեկացու անձին, նրա գործունէութեանը, յիշատակուեց Վանայ լճի հարաւում նրա ծննդավայր Նարեկը, նշանաւոր Նարեկայ վանքը, ուր ծառայել էր մեծ հոգեւորականն ու աստուածաբանը, բանաստեղծն ու փիլիսոփան: Հրապարակուեց վանք-ուխտատեղիի լուսանկարը` նշուելով, որ դրանից մի քար իսկ չի պահպանուել եւ տեղը կառուցուել է մզկիթ: Եղան նաեւ լրատուամիջոցներ, որոնք իրաւական տեսանկիւնից տարակուսանք յայտնեցին Կաթոլիկ եկեղեցու այս որոշման հանդէպ այն առումով, որ տիտղոսը շնորհւում է մի հոգեւորականի, ում կեանքի ու գործունէութեան ընթացքում երկու եկեղեցիները արդէն 5 դար եղել են բաժանուած, իսկ մինչ այժմ Հայ Առաքելական եկեղեցին իր քոյր Արեւելեան Հին Ուղղափառ եկեղեցիների թւում չի ընդունել Քաղկեդոնի 451թ. ժողովի որոշումները:
Ուզում եմ անդրադառնալ նաեւ Վատիկանի այս որոշման իրաւական հիմնաւորմանը, որի մասին եղան պարզաբանումներ կաթոլիկ մամուլում` յղումներ անելով Գարեգին Ա. Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի եւ Սուրբ Յովհաննէս Պօղոս Բ. պապի 1996թ. դեկտեմբերի 13-ի համատեղ հռչակագրին: Հռչակագրից մէջբերւում էին հատուածներ, ուր խօսւում է առ Աստուած ու Քրիստոս երկու եկեղեցիների ընդհանուր հաւատքի մասին, ափսոսանք յայտնւում նախկինում փոխադարձ թիւրըմբռնումների վերաբերեալ եւ շեշտւում, որ քրիստոսաբանական լեզուախօսական տարբերութիւնները պէտք չէ պատճառ հանդիսանան երկու եկեղեցիների բաժանման համար: Եւ փաստօրէն հէնց այս փաստաթուղթն է իրաւական առումով հնարաւոր դարձրել հայ սրբին Վատիկանի երեւելիների հետ նոյն շարքում դասուելը:
Առհասարակ, երջանկայիշատակ Գարեգին կաթողիկոսի դերը մեծ է ու պատմական Հռոմի կաթոլիկ, ուղղափառ, քրիստոնէական այլ եկեղեցիների եւ Հայ Առաքելական եկեղեցու դարերով ձգուող պաղ յարաբերութիւնների սերտացման, մեր եկեղեցու իւրատեսակ շրջափակումը ճեղքելու գործում, ինչից օգտւում ենք մենք այսօր: Շնորհիւ աստուածաբանական հիմնաւորումների եւ միջեկեղեցական ասպարէզում մեծագոյն իր յարգանքի` արդէն ոեւէ մէկի կողմից կասկածի առարկայ չեն կարող հանդիսանալ մեր եկեղեցու առաքելական ծագումը կամ դաւանաբանութեան արժանահաւատութիւնը: Վեհափառը մի անհատականութիւն էր, ով ամրապնդելով ու զարգացնելով ազգային-եկեղեցական աւանդոյթները` կարողացաւ համատեղել ազգայինն ու համամարդկայինը: Համոզուած լինելով, որ քրիստոնէական կրօնն է փոխադարձ սիրոյ եւ մարդկութեան երջանկութեան աղբիւրը, իսկ Հայաստանեայց Սուրբ եկեղեցին` այդ նոյն դերակատարը հայոց պարագայում, իր բուռն գործունէութեամբ եւ իր վառ անհատականութեամբ նա փոխում էր մարդկանց մտածողութիւնները ոչ միայն հայերիս շրջանում:
Սուրբ Գրիգորին Հռոմում բարձրագոյն կոչման արժանացնելը աննախադէպ մի առիթ է քրիստոնէութեամբ ներծծուած հայ մշակոյթը աշխարհին ներկայացնելու համար, ինչի համար շատերս անելիքներ ունենք: Բայց այս կարեւոր իրադարձութիւնը պէտք է ծառայի նաեւ մեր ժողովրդին` սեփական ակունքներին մերձեցնելու նպատակով: Որքան-որքան արժէքներ եւ արժանաւորներ ունենք, որոնք բոլորն են առնչւում քրիստոնէութեանը. փորձէք պատկերացնել հայոց պատմութիւնն առանց եկեղեցու վարդապետների ստեղծած հայ գրերի, պատմագրութեան, ձեռագիր մատեանների, առանց աշխարհասփիւռ հազարաւոր գմբէթասլաց մեր եկեղեցիների ու խաչքարերի, առանց Կիլիկիոյ թագաւորութեան ու հայկական Երուսաղէմի: Ինչո՞ւ չենք կարողանում կարեւորել, հպարտանալ եւ ուժ ստանալ այն հանգամանքից, որ հայերս աշխարհում կարեւորագոյն ներդրում ունենք աշխարհի ամենատարածուած, մարդկութեան պատմութեան մարդասիրական ամենամեծ բեկումներ ստեղծած եւ ստեղծող ուժի` Քրիստոնէական կրօնի տարածման խնդրում: Նոյնիսկ հայ կամ հայաստանցին նախկինում օտարների կողմից նոյնացուել է քրիստոնեայ հասկացողութեան հետ: Ինչո՞ւ են շատերը քարոզում հրաժարուել մեր սեփական հայկական քաղաքակրթութիւնից եւ տեղափոխւում նախաքրիստոնէական` զրադաշտական-մազդեզական շրջանի պարսկական քաղաքակրթութեան վտանգաւոր դաշտ, որտեղ նոյնիսկ Անահիտն է դասւում որպէս իրանական աստուածուհի (տես` Anahita, Wikipedia): Չէ՞ որ մենք այն ազգերից չենք, որ կարիք ունենանք մեր պատմութիւնը որեւէ կերպ հնացնելու, չէ՞ որ մեր ակունքները, առանց այն էլ ամենախորն են Հայկական լեռնաշխարհում, իսկ Արարատի մեր երկիրն էլ առաջին օրրանն է մարդկութեան:
Այսօր օրուայ հրամայականն է լայնօրէն լուսաբանել Սուրբ Նարեկացուն եւ միւս ազգային-եկեղեցական պատմական դէմքերին, որպէսզի երեխաներն այս բարոյական ոգով մեծանան եւ ոչ թէ հեռուստատեսային «ռազբորկա-սերիալների» գոռգոռոցների ազդեցութեամբ: Քարոզել հոգեւոր, քրիստոնէական արժէքներ, որպէսզի ունենանք ազնիւ, բարի ու հայրենասէր քաղաքացիներից բաղկացած հասարակութիւն…
«Ազգի մը մէջ, պատմութիւնը վկայ, ամէնէն ուժեղ զօրութիւնը բարոյական եւ հոգեւոր զօրութիւնն է, տնտեսական եւ ռազմական զօրութենէն աւելի խոր եւ աւելի մնայուն», ասում էր Գարեգին Ա. Ամենայն Հայոց լուսահոգի հայրապետը:
