ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
Հայերը կը պատրաստուին հազարաւոր ձեռնարկներ կազմակերպելու ամբողջ աշխարհին մէջ` Հայոց ցեղասպանութեան հարիւրամեակի ոգեկոչման համար:
Այդ իրադարձութիւններուն նպատակն է աշխարհին յիշեցնել Օսմանեան կայսրութեան կողմէ 1915-1923 թուականներուն գործադրած զանգուածային վայրագութիւնները, այն ակնկալութեամբ, որ միջազգային հանրութիւնը կը ստիպէ Թուրքիոյ կառավարութեան առերեսուելու իր զազրելի անցեալին հետ եւ վերականգնելու Ցեղասպանութեան ժառանգորդներուն իրաւունքները:
Սակայն այդ վեհ նպատակին հասնելու համար գոյութիւն ունի աւելի արագ եւ արդիւնաւէտ ուղի` դատական հայցը: Վերջին տարիներուն քանի մը ամերիկահայ փաստաբաններ հասած են որոշ յաջողութիւններու` Միացեալ Նահանգներու դաշնակցային դատարաններուն մէջ համատեղ հայցեր ներկայացնելով ընդդէմ ապահովագրական ընկերութիւններու: Այլ հայցեր տակաւին ընթացքի մէջ են:
Ցեղասպանութեան հարիւրամեակի նախաշեմին թէ՛ Հայաստանի կառավարութիւնը եւ թէ՛ սփիւռքի որոշ խմբաւորումներ կը քննարկեն միջազգային դատարաններու մէջ Թուրքիոյ դէմ դատական հայցեր ներկայացնելու կարելիութիւնը: Սակայն նման լուրջ դատեր պէտք է իրականացուին միայն միջազգային օրէնքի մասնագէտներու եւ ոչ թէ հայ պարզ անհատներու կամ բարի կամեցողութիւն դրսեւորող համայնքային խումբերու կողմէ: Սխալ ձեւակերպման պարագային այդ հայցերը կրնան երկարատեւ կործանարար ազդեցութիւն ունենալ Թուրքիայէն Հայաստանի ունեցած օրինական պահանջներուն վրայ:
Անցեալ տարուան սեպտեմբերին Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա. կաթողիկոս յայտարարեց, որ մտադիր է հայց ներկայացնել Թուրքիոյ դէմ` նախքան Ցեղասպանութիւնը Սիսի կաթողիկոսարանին պատկանող գոյքը վերադարձնելու պահանջով: Թուրքիոյ դատարանին կողմէ այս հայցը մերժելու պարագային, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսարանը այդ որոշումը այնուհետեւ պիտի բողոքարկէ Մարդու իրաւունքներու եւրոպական դատարանին մէջ (ՄԻԵԴ):
Վերջերս թրքական մամուլը հաղորդեց, որ ամերիկահայ Զուարթ Սուտճեան դատական հայց ներկայացուցած է` պահանջելով վերադարձնել իր մօր` Պասմաճեաններու ընտանիքին պատկանող հողատարածքը, որուն վրայ կը գտնուի Տիգրանակերտի օդակայանը:
Ես խօսեցայ 94-ամեայ տիկին Սուտճեանին հետ, որ կը բնակի Նիւ Եորք (եւ ոչ թէ` Քալիֆորնիա, ինչպէս կը հաղորդէ թրքական մամուլը): Ան պատմեց, որ Հայոց ցեղասպանութենէն ետք, բռնագաղթելով Տիգրանակերտէն, իր ընտանիքը սկիզբը տեղափոխուած է Լիբանան, այնուհետեւ Քուպա (ոչ թէ Քորէա` ըստ թրքական մամուլին) եւ վերջապէս հաստատուած է Միացեալ Նահանգներ:
1967-ին Սուտճեան ընտանիքին կալուածը բռնագրաւուած է թրքական կառավարութեան կողմէ` տեղական քանի մը թերթի մէջ յայտարարութիւն տեղադրելէ եւ սեփականատէրերը չգտնելու մասին պնդումներ ընելէ ետք:
Քանի մը տարի առաջ Սուտճեանի փաստաբան Ալի Էլպէյօղլուն անոր անունով հայց ներկայացուց Թուրքիոյ մէջ` ձգտելով վերադարձնել անոր ժառանգութիւնը: 2013-ի Ապրիլին դատարանը մերժեց անոր պահանջը` պնդելով, որ 10-ամեայ վաղեմութեան ժամկէտը անցած է: Վերաքննիչ դատարանը բեկանեց ստորին ատեանի որոշումը եւ պահանջեց գործը վերաքննել` հիմնաւորելով, որ Սուտճեան կրնար տեղեակ չըլլալ Տիգրանակերտի տեղական թերթին մէջ տեղադրուած իրաւական յայտարարութեան մասին գոյքի բռնագրաւումէն առաջ: Դատարանը յայտարարեց, որ անիկա առնուազն պէտք է տեղադրուէր ամբողջ երկրին մէջ լայն տարածում ունեցող թրքական թերթերու մէջ:
Փաստաբան Էլպէյօղլու պարզաբանեց, որ Սուտճեանի կալուածին բռնագրաւումը անձնական սեփականութեան իրաւունքի խախտում է, ինչպէս սահմանուած է Մարդու իրաւունքներու եւ հիմնական ազատութիւններու եւրոպական պայմանագիրով:
Նոյնիսկ եթէ Սուտճեան շահի իր դատական գործը, քիչ հաւանական է, որ Թուրքիոյ կառավարութիւնը վերադարձնէ տասնեակ միլիոնաւոր տոլարներով գնահատուող շատ արժէքաւոր հողատարածքը, որուն վրայ կը գտնուին Տիգրանակերտի ռազմական եւ քաղաքացիական օդակայանները: Այդ իսկ պատճառով անոր փաստաբանը «Միլլիյէթ» թերթին յայտնեց, որ Սուտճեան միայն հատուցում կը պահանջէ իր ընտանիքին պատկանող կալուածի արժէքին չափով:
Էլպէյօղլու նաեւ «Միլլիյէթ»-ին ըսաւ, որ Սուտճեանի գործը դուռ պիտի բանայ բազմաթիւ նման դատերու առջեւ: Յատկանշական է, որ թրքական թերթը իր յօդուածը վերնագրած է «Սփիւռքի յոյսը»:
Թրքական լրատուամիջոցները չէին անդրադարձած այն պարագային, որ եթէ վերաքննիչ դատարանը չբաւարարէ Սուտճեանի հայցը, ան կրնայ իր գործով դիմել Մարդու իրաւունքներու եւրոպական դատարան: ՄԻԵԴ-ի դրական որոշումը պիտի յառաջացնէ դատական հայցերու ամբողջ հեղեղ մը համայն հայութեան կողմէ, որուն նախնիները ունեցած են կալուածներ, որոնք Հայոց ցեղասպանութեան ժամանակ բռնագրաւուած են թրքական կառավարութեան կողմէ:
Թուրքիոյ մէջ կան անթիւ այլ արժէքաւոր կալուածներ, որոնք բռնագրաւուած են հայերէն, ներառեալ`
– Անգարայի մէջ նախագահական պալատը, որ մինչեւ վերջերս օգտագործուած է Էրտողանի եւ Թուրքիոյ նախկին նախագահներուն կողմէ, կը գտնուի Գասապեան ընտանիքին պատկանող տարածքին վրայ:
– Պոլսոյ Աթաթուրքի անուան օդակայանը մասամբ կառուցուած է վանեցի Գէորգ Սարեանի ընտանիքին պատկանող տարածքին վրայ:
– Ինճիրլիքի Միացեալ Նահանգներու ռազմակայանը կը գտնուի քանի մը հայ ընտանիքներու պատկանող կալուածներուն վրայ. անոնք դատական հայց ներկայացուցած են Միացեալ Նահանգներու դաշնակցային դատարան` ընդդէմ Թուրքիոյ կառավարութեան:
Այս եւ հայերուն պատկանող հազարաւոր այլ կալուածներ պէտք է վերադարձուին իրենց օրինական տէրերուն` իբրեւ արդարութեան մասնակի վերականգնում, որ Թուրքիան պարտք է հայ ժողովուրդին:
ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի
հրատարակիչ եւ խմբագիր
Թարգմանեց`
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ
Արեւմտահայերէնի վերածեց`
«Եռագոյն» կայքը
