ԹԱԹՈՒԼ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
Գիւմրեցի տղամարդիկ սկսեցին հեկեկալ, կանայք ողբալ, երբ մեքենայից իջեցրին եւ քաղաքի Սուրբ Նշան եկեղեցում դրեցին երկու տարեկան աղջնակին` սպիտակ դագաղի մէջ: Դա աւելի շատ նման էր օրօրոցի եւ իր չափերով ու գոյնով տարբերւում էր միւս հինգ դագաղներից, որոնք պատից պատ` դէմքով դէպի խորանը, դրուած էին սեւ քարով, 19-րդ դարում կառուցուած եկեղեցու ներսում:
Օրօրոցի մէջ Յասմիկ Աւետիսեանի փոքրիկ, անշունչ մարմինն էր: Եկեղեցի այցելող տղամարդիկ լուռ, գլուխները կախ անցնում էին դագաղների կողքով, սակայն չէին կարողանում զսպել հեկեկոցը, երբ մօտենում էին օրօրոցի նմանուող սպիտակ դագաղին: Եկեղեցու հարեւանութեամբ հերթապահող շտապ օգնութեան մեքենաները հիւանդանոց էին հասցնում ուշագնաց կանանց:
Գիւմրիի 102-րդ ռուսական ռազմակայանի զինծառայող Վալերի Փերմեաքովը, ըստ պաշտօնական հաղորդագրութեան (ինչին ոչ ոք չի հաւատում), յունուարի 12-ի վաղ առաւօտեան թողել էր պարեկութեան վայրը, դուրս եկել քաղաք, մօտ երեք քիլոմեթր քայլել, ապա ծարաւել էր եւ ցանկացել ջուր խմել: Նա բաց էր տեսել Աւետիսեանների տուն տանող մեծ դարպասը, մտել ներս, սպաննել ընտանքի վեց անդամներին: Հրաշքով փրկուել էր միայն ընտանիքի ամենակրտսեր անդամը` Յասմիկի վեցամսեայ եղբայրը, ով կեանքի համար պայքարում է Երեւանի հիւանդանոցներից մէկում: Ռուս զինծառայողը սպանդ իրականացնելուց յետոյ տեղում թողել էր ինքնաձիգը, զինուորական հագուստը, հագել Աւետիսեանների ընտանիքին պատկանող քաղաքացիական հագուստ եւ հեռացել նախճիրի վայրից:
Մի քանի օր Գիւմրին սուգ ու ցասում էր ապրում: Կատարուած ոճրագործութիւնը մտել էր իւրաքանչիւրի տուն, ամէն մարդ ողբերգութիւնը համարում էր հէնց իրենը: Ոչ ոք չի հաւատում, որ կատարուած ոճրագործութիւնը իրականացրել է ռուս զինծառայողը միայնակ: Ոեւէ մէկի մօտ կասկած չկայ, որ մարդասպանին բռնել են հայ իրաւապահները եւ յանձնել ռուսական կողմին: Ոչ ոք չի հաւատում, որ մարդասպանին բռնել են ռուս սահմանապահները, ինչպէս ներկայացւում է պաշտօնապէս, երբ նա իբր թէ փորձել է անցնել Թուրքիայի տարածք: Մարդիկ հարցնում են` եթէ ռուսները թաքցնելու բան չունեն, ապա ինչո՞ւ ոճրագործին չեն յանձնում Հայաստանի արդարադատութեանը: Աւետիսեանների տունը հէնց քաղաքի կենտրոնական հատուածում է` շրջապատուած բազմաթիւ տներով: Ինչպէ՞ս է պատահում, որ մարդասպանը 22 կրակոց է արձակում եւ հարեւաններից ոչ ոք դրանց ձայնը չի լսում: Բազմաթիւ այսպիսի հարցեր կան, որոնց պատասխաններ չեն տրւում: Այս ամէնին գումարւում է նաեւ Հայաստանի իշխանութիւնների ոչ համարժէք արձագանգը` կատարուած ոճիրին: Ո՛չ Գիւմրիում, ո՛չ Շիրակի մարզում, ոչ Հայաստանում գոնէ մէկ օրով չյայտարարուեց սուգ: Պաշտօնեաների յայտարարութիւնները վախուորուած էին` յանկարծ բարեկամ ռուսները չնեղանան:
Ամբողջ Գիւմրին ու Հայաստանի այլ վայրերի հազարաւոր քաղաքացիներ երեք օր շարունակ վերջին հրաժեշտն էին տալիս Աւետիսեանների ընտանիքին: Քաղաքացիների մէկ այլ հատուած` մի քանի հազար մարդ, յունուարեան ցրտին փողոցից չէր հեռանում` պահանջելով արդարադատութիւն:
Բողոքի ցոյցերն սկսուեցին ինքնաշարժների երթով: Մի քանի մեքենաներ` վրան փակցուած եռագոյնը եւ սեւ ժապաւէններ, հաւաքուեցին Գիւմրիում տեղակայուած 102-րդ ռուսական ռազմակայանի մօտակայքում: Երթին տարերայնօրէն միացան հարիւրաւոր ինքնաշարժներ եւ շարքային քաղաքացիներ: Առաջին կանգառը Գիւմրիում Ռուսաստանի հիւպատոսութեան շէնքն էր: Հաւաքուածներից մէկը հում ձուեր նետեց հիւպատոսութեան շէնքի ապակիներին: Գիւմրիի հիւպատոսութեան նախկին շէնքի վրայից մէկ այլ ցուցարար ռուսական դրօշը իջեցուեց եւ շպրտուեց գետին: Ռուսական եռագոյնը, վերջին 25 տարիներին առաջին անգամ նետուեց բարեկամ Հայաստանի գետին: Ապա երթը շարունակուեց դէպի մարզպետարանի եւ մարզային դատախազութեան շէնքեր, իսկ երեկոյեան` 102-րդ ռուսական ռազմակայանի գլխաւոր մուտքի յարակից տարածք:
Գիւմրին` նախկին Ալեքսանդրապոլը, ցարական ժամանակների քաղաք է: Խորհրդային ժամանակներում այնտեղ էր տեղակայուած 7-րդ բանակը, որի հենքով ձեւաւորուեց ռուսական 102-րդ ռուսական ռազմակայանը: Որքան էլ ռուսական եւ մասամբ նաեւ հայկական հեռուստաալիքները փորձեցին մեծ կարեւորութիւն չտալ բողոքի եւ ընդվզումի այդ ինքնաբուխ գործողութեանը, 102-րդ ռազմակայանի դէմ ցոյցը աննախադէպ էր: Հեգնական էր, որ հայ իրաւապահները ըմբոստացած հայ ժողովրդից պաշտպանում էին ռուսական 102-րդ ռազմակայանը: Սա այն դէպքում, երբ այս ռազմակայանը Գիւմրիում է, որպէսզի ապահովի Հայաստանի անվտանգութիւնը:
Մօտ երկու հազար գիւմրեցիներ պահանջում էին, որպէսզի ոճրագործը յանձնուի Հայաստանի արդարադատութեանը: Նրանք վերջնագիր ներկայացրին: Հաւաքուածներին միացաւ Շիրակի մարզի դատախազը, ով ցուցարարների ներկայութեամբ զանգահարեց Հայաստանի գլխաւոր դատախազին` ներկայացնելով փակուղային վիճակը: Գլխաւոր դատախազը խոստացաւ միւս օրը վաղ առաւօտեան լինել Գիւմրիում: Ցուցարարները համաձայնուեցին ցրուել, պայմանաւորուելով միւս օրը երեկոյեան` Աւետիսեանների ընտանիքին հողին յանձնելուց յետոյ, հաւաքուել մարզի դատախազութեան դիմաց:
Յունուարի 15-ի կէսօրին մահուան թափօրը Սուրբ Նշան եկեղեցու բակից շարժւում էր դէպի գերեզմանատուն: Եկեղեցու զանգերի հնչիւնների ներքոյ Աւետիսեանների ընտանիքի վեց անդամների դիակները դուրս էին բերւում եւ դրւում վեց առանձին նոյնանման մեքենաների մէջ: Մեքենաներից վերջինի մէջ դրուեց երկու տարեկան Յասմիկի սպիտակ «օրօրոց»-ը, իսկ մեքենայի դիմացի եւ հետեւի ապակու վրայ` նրա ժպտացող լուսանկարը: Քիչ անց եկեղեցին եւ յարակից տարածքը դատարկուեցին: Թափօրը շարժուեց դէպի գերեզմանատուն, որտեղ նոյն ուղղութեամբ փորուած վեց փոսերում դրուեցին հինգ սեւ եւ մէկ սպիտակ դագաղները:
Նոյն օրը, ինչպէս նախապէս պայմանաւորուել էին, ցուցարարները հաւաքուեցին մարզի դատախազութեան շէնքի դիմաց: Շէնքից դուրս եկաւ Հայաստանի գլխաւոր դատախազը եւ խոստացաւ, որ ամէն ինչ արուելու է, որպէսզի մարդասպանը դատուի Հայաստանի տարածքում: Ցուցարարները յստակ պատասխաններ էին ակնկալում, մինչդեռ գլխաւոր դատախազը չունէր նման պատասխաններ: Մի քանի ժամ դատախազութեան շէնքի դիմաց մնալուց յետոյ ցուցարարների մի հատուածը շարժուեց դէպի ռուսական հիւպատոսութեան շէնք: Ճանապարհին նրանց միացան եւս մի քանի հարիւր քաղաքացիներ: Հէնց հիւպատոսութեան շէնքի դիմաց զայրացած ամբոխին կանգնեցրեց յատուկ ջոկատայինների պատնէշը: Ցուցարարները հայհոյում ու տարբեր առարկաներ էին նետում: Իրադրութիւնը գնալով լարւում էր: Ապա իրաւակարգի պաշտպանները դէպի օդ կրակոցներ արձակեցին: Եղան բախումներ: Շտապ օգնութեան մեքենաները հիւանդանոց էին տեղափոխում վիրաւոր ցուցարարներին եւ ոստիկաններին:
Նոյն օրը աւելի վաղ` Աւետիսեանների թաղումից յետոյ, իմ գործընկեր մի քանի լրագրողների հետ ուղղուեցինք Միասնիկեան փողոց, 118 տուն, որտեղ կատարուել էր ոճրագործութիւնը: Այնտեղ հերթապահում էին երկու ոստիկաններ: Դարպասի մօտ մոմեր էին վառւում, մի քանի սպիտակ ծաղիկներ էին դրուած ու մի քանի սպիտակ, փափուկ խաղալիքներ:
Ոստիկանները ինչ-որ տեղ զանգեցին, ապա մեզ թոյլ տուեցին մտնել դարպասներից ներս: Աւետիսեանների տան դուռը կողպուած էր եւ կնքուած: Բակի պարանին փռուած էր լուացքը: Տունը միյարկանի է եւ պատուհաններից երեւում է տան ներսը: Վառարանի վրայ դրուած է թէյամանը: Անկողինները, որտեղ գնդակահարուել են ընտանիքի անդամները, հաւաքուած չէ: Պատուհանի գոգին դրուած են երեխաների խաղալիքներ ու մի տուփ «Փամփերս»:
Գիւմրի
