ԼԷՈՆԻԴ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ
Ուղիղ 25 տարի առաջ, 1990 թուականի յունուարի 13-ին, Պաքւում սկսուեցին հայերի զանգուածային ջարդերը: Մի ամբողջ շաբաթ Ազրպէյճանի մայրաքաղաքում իրենց դաժանութեամբ ու վայրենութեամբ աներեւակայելի վայրագութիւններ կատարուեցին, որոնց ընթացքում սպաննուեցին հարիւրաւոր անմեղ մարդիկ: Պաքւում տեղի ունեցած յունուարեան ողբերգութիւնը փաստօրէն դարձաւ այն զանգուածային ոճրագործութիւնների շղթայի վերջին օղակը, որոնք 1988-1990թթ. կատարուեցին հանրապետութեան հայազգի բնակչութեան հանդէպ:
Այն արիւնալի շաբաթի իրադարձութիւնները, որոնք հանրապետութեան իշխանութիւնների կողմից հետեւողականօրէն վարուող հակահայկական քաղաքականութեան արդիւնքը հանդիսացան, թանձր վերջակէտ դրեցին Ազրպէյճանի բնիկ եւ պետակազմաւորիչ կէսմիլիոնանոց հայ բնակչութեան գոյութեանը, որի արտագաղթն անխուսափելի դարձաւ: Պաքուի ողբերգութիւնից յետոյ արդէն քառորդ դար է անցել, բայց այն դեռեւս անմարելի ցաւով է արձագանգ տալիս` ինչպէս այդ ողբերգութիւնն անձամբ ապրածների, այնպէս էլ մեր բոլոր հայրենակիցների սրտերում:
Սակայն ցաւը դեռ չի մեղմացել նաեւ այն պատճառով, որ նոյնիսկ քառորդ դար անց այդ ահաւոր ոճիրն այդպէս էլ միջազգային հանրակցութեան համարժէք իրաւական, քաղաքական ու բարոյական գնահատականը չի ստացել: Ինչպէս եւ, ասենք, այն բոլոր համանման ոճրագործութիւնները, որոնք աւելի վաղ եւ աւելի ուշ Պաքուի իշխանութիւնները հայ բնակչութեան դէմ կատարել են ինչպէս հէնց իսկ Ազրպէյճանում, այնպէս էլ Արցախում, այն բանում, որ Սումկայիթում, Կիրովապատում, Պաքւում եւ Ազրպէյճանի միւս բնակավայրերում հայերի հանդէպ հրէշաւոր բռնութեան ակտերը կազմակերպել են այդ հանրապետութեան իշխանութիւնները, երկու կարծիք լինել չի կարող: Դրանք եղել են պետական մակարդակով նախապէս լաւ մտածուած ու պլանաւորուած ազգայնամոլական գործողութիւններ, ինչը հաստատւում է բազմաթիւ անվիճելի փաստերով ու ականատեսների վկայութիւններով, որոնք համոզիչ կերպով ապացուցում են պետական կառոյցների մասնակցութիւնը հայազգի քաղաքացիների զանգուածային ջարդերի, կոտորածի եւ բռնի վտարման կազմակերպմանը:
Այդ բոլոր ոճրագործութիւնների պլանաւորուած բնոյթը թոյլ է տալիս ամենայն պարզորոշութեամբ պնդել այն մասին, որ ազրպէյճանական պետութիւնն ունի հայատեաց, բացայայտօրէն ֆաշիստական էութիւն` անկախ այն բանից, թէ ովքեր են կանգնած իշխանութեան գլուխ` կոմունիստնե՞րը, այսպէս կոչուած` ժողովրդական ճակատի դեմոկրատնե՞րը, որոնք եւ եղել են Պաքուի հայկական ջարդերի գլխաւոր կազմակերպիչներից ու կատարողներից մէկը, թէ ներկայիս կառավարող ռեժիմի ներկայացուցիչներն Ալիեւի գլխաւորութեամբ: Ինչպէս թոյլ է տալիս խօսել նաեւ 20-րդ դարի սկզբին Օսմանեան Թուրքիայում հայերի Ցեղասպանութեան եւ անցած ու ընթացիկ դարերի սահմանագծում եւ ներկայ ժամանակներս Ազրպէյճանում հայ բնակչութեան հանդէպ կատարուած ցեղասպանական գործողութիւնների փոխադարձ կապի մասին: Այն պատճառով, որ այդ երկու պետութիւնների յանցաւոր քաղաքականութիւնը, կարելի է ասել, գենետիկօրէն է շաղկապուած, քանզի հիմնւում է միեւնոյն գաղափարախօսութեան` փանթիւրքիզմի եւ ծայրայեղ ազգայնականութեան վրայ: Օսմանեան Թուրքիայում ու Ազրպէյճանում հայ ժողովրդի դէմ կատարուած ոճրագործութիւններն իրենցից ներկայացնում են նոյն շղթայի օղակներ եւ միջազգային իրաւունքով որակւում են որպէս ոճրագործութիւններ մարդկութեան ու մարդկայնութեան դէմ:
Այդ երկու պետութիւններին, որոնց վարքը հայ ժողովրդի նկատմամբ տասնեակ տարիներ ի վեր ոչ մի փոփոխութիւն չի կրել, իրար հարազատացնում, միաւորում է նաեւ մէկ այլ ընդհանրականութիւն` իրենց կատարած ցեղասպանութիւնները ժխտելու քաղաքականութիւնը: Ո՛չ Թուրքիայի, ո՛չ Ազրպէյճանի իշխանութիւնները բոլորովին անմեղ մարդկանց զանգուածային սպանութիւնների համար զղջման մի բառ անգամ չեն արտաբերում:
Աւելին, թուրք-ազրպէյճանական տանդեմը, որպէսզի խուսափի իր չարագործութիւնների համար պատասխանատուութիւնից, փորձեր է ձեռնարկում միեւնոյն հարթութեան վրայ դնելու զոհին ու դահճին` միջազգային հանրակցութեանը բացայայտ ապատեղեկատուութիւն մատուցելով իբր հայերի կողմից թուրքերի ու ազրպէյճանցիների նկատմամբ կատարուած յանցագործութիւնների մասին:
Անգարան եւ Պաքուն ցեղասպանութիւնը ժխտելու ուղղութեամբ իրենց գործունէութիւնն աւելի են ակտիւացրել հայ ժողովրդի այդ ողբերգութեան 100-րդ տարելիցի նախաշեմին` համապատասխան քարոզչական արշաւ ծաւալելով` ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչմանը հակազդելու ուղղութեամբ: Նրանք նոյնիսկ չեն թաքցնում այն փաստը, որ տուեալ հարցում գործում են միահամուռ` համակարգելով իրենց քայլերը: Այսպէս, Ազրպէյճանի նախագահ Ալիեւի եւ Թուրքիայի նախագահ Էրտողանի` անցած տարուայ սեպտեմբերին վերջինիս Պաքու կատարած այցի ժամանակ անցկացրած համատեղ մամուլի ասուլիսում նշուել է այն համատեղ աշխատանքը, որը Թուրքիայի եւ Ազրպէյճանի արտաքին գործերի նախարարութիւնները, դիւանագիտական ներկայացուցչութիւններն ու սփիւռքի կազմակերպութիւնները կատարում են Ցեղասպանութեան ժխտման ուղղութեամբ: Դա մի աւելորդ անգամ հաստատում է այն անվիճելի ճշմարտութիւնը, որ անցած դարի 20-ական թուականներին Լեռնային Ղարաբաղի բնիկ հայ բնակչութեան դէմ Ազրպէյճանի կատարած զանգուածային ոճրագործութիւնները, մասնաւորապէս Շուշիի հայերին կոտորելն ու վտարումը, հայ ժողովրդի Ցեղասպանութեան բաղադրիչ մասն են հանդիսանում: Ինչպէս նաեւ հաստատում է հաւասարապէս Ազրպէյճանի մեղքն ու պատասխանատուութիւնը ցեղասպանութեան ոճիրների համար, որոնք վաղեմութեան ժամկէտ չունեն:
Հէնց Ազրպէյճանի իշխանութիւնների անպատժելիութիւնն է, որպէս միջազգային հանրակցութեան անտարբերութեան հետեւանք, այն ահաւոր ողբերգութեան կրկնայանցանքի վերադարձ թոյլ տուել արդէն մեր օրերում` Սումկայիթի, Կիրովապատի, Պաքուի, Մարաղայի հայ բնակչութեան հանդէպ զանգուածային ոճրագործութիւնների, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան դէմ պատերազմի սանձազերծման տեսքով… Այդ բոլոր ողբերգութիւնները հրամայաբար պահանջում են համապատասխան միջազգային կառոյցների կողմից համարժէք գնահատական եւ դատապարտում, քանի որ լռութեան հետագայ պահպանումը յղի է նոր պատերազմով ու նոր դաժան ողբերգութիւններով: Ազրպէյճանն, ըստ էութեան, ահաբեկչական պետութիւն է, քանզի արդէն շատ տարիներ ի վեր Արցախի ժողովրդի նկատմամբ պետական ահաբեկչութեան անթաքոյց քաղաքականութիւն է վարում: Ուրեմն միթէ՞ ժամանակակից միջազգային հանրակցութիւնը, որն ահաբեկչութեան սպառնալիքի հետ է բախուել, պէտք չէ միջոցներ ձեռնարկի, որպէսզի ինքնիշխան ժողովրդավարական պետականութիւն կերտող Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեանը պաշտպանի ցեղասպան Ազրպէյճանի ագրեսիւ նկրտումներից: Թէ միջազգային հանրակցութիւնում այն կարծիքը գոյութիւն ունի, որ Ազրպէյճանի ահաբեկչութեան սպառնալիքը պէտք է Արցախն ինքը խափանի: Հնարաւոր է եւ այդպէս է, բայց դա արդէն այլ թեմա է:
