ՅՈՎԻԿ ԱՒԱՆԷՍՈՎ
Պաքուի հայկական ջարդերից 25 տարի է անցել: Միայն թէ այդ ջարդերն իրենց մաշկի վրայ զգացած մարդիկ բոլոր մանրամասներով կարող են պատմել տեսածն ու ապրածը: Ազրպէյճանի մայրաքաղաքում ապրող հայերը 1990 թուականի յունուարի 13-ից շուրջ մէկ շաբաթ հալածուեցին, հետապնդուեցին ու ցեղասպանութեան ենթարկուեցին: Այսօր Հայաստանում գրանցուած իւրաքանչիւր 3 փախստականից երկուսը այստեղ հաստատուել են Պաքուից:
Ցեղային զտումներ, կոտորածներ եւ ջարդեր… Պատշգամբներից նետուող կենդանի ջահեր` մարդիկ եւ մոխրացած դիակներ կամուրջներին: Տեղի ունեցած այդ հրէշագործութիւնը անհասանելի է մարդկային մտքին:
Մինչ օրս զոհուած հայերի թիւը ստոյգ յայտնի չէ, քանի որ յատուկ վիճակագրութիւն չի կատարուել կոտորածների ժամանակ:
Մի քանի օրուայ ընթացքում Պաքւում հայ չմնաց, թեւ այնտեղ բնակւում էր 250,000 հայ: 1990թ. յունուարի 20-ին Պաքւում արտակարգ դրութիւն յայտարարուեց եւ խորհրդային զօրքերը զօր. Ալեքսանտր Լեպետի հրամանատարութեամբ մտան Պաքու (ներկայումս Ազրպէյճանի «պատամաշինարաները» պետական մակարդակով կեղծելով այդ դէպքերը` միջազգային ասպարէզում փորձում են զոհի կերպարանք ստեղծել) եւ, փաստօրէն, փրկեցին հրաշքով ողջ մնացած հայերին: Նրանք հաստատուեցին Հայաստանում, Թուրքմենստանում եւ այլ երկրներում:
1997թ.-ին Պաքուի դէպքերն արտացոլուած էի ՄԱԿ-ի «Կանանց դէմ խտրականութեան վերացման հարցերով զբաղուող յանձնաժողովի» 17-րդ համագումարում հայկական պատուիրակութեան կողմից ներկայացուած զեկոյցում (1997թ. յուլիսի 17-25), որում ասւում էր. «1990թ.-ի յունուարին Ազրպէյճանի մայրաքաղաք Պաքւում հայ համայնքի ներկայացուցիչները հինգ օր շարունակ սպանւում, թալանւում եւ ստորացման էին ենթարկւում: Յղի կանայք եւ երեխաները ենթարկւում էին անասելի խոշտանգումների: Աղջիկներին բռնաբարում էին ծնողների աչքի առաջ, նրանց մէջքին խաչ էին խարանում: Նման վերաբերմունքի պատճառը քրիստոնէական հաւատն էր»:
Կազմակերպուած զանգուածային բռնութիւնները չսահմանափակուեցին Սումկայիթով, Պաքուով եւ Մարաղայով, այլ տարածուեցին նաեւ ԼՂԻՄ-ի, ինչպէս եւ հիւսիսից սահմանակից երկու շրջանների` Խանլարի ու Շահումեանի հայերի վրայ: Յունուարի 16-ին Ազրպէյճանի ղեկավարութիւնը վճռեց հետեւակային զօրամասերի, ինչպէս նաեւ ուղղաթիռների միջոցով կանոնաւոր կերպով հրետակոծել Շահումեանի եւ Խանլարի հայկական գիւղերը: Շահումեանի շրջանի Մանաշիդ գիւղակն առանձնակի վայրագութեամբ հիմնովին գնդակոծուեց:
Հայերի ցեղասպանութեանն արժանի իրաւաքաղաքական գնահատական չտալու հետեւանք հանդիսացաւ վերոնշեալ իրադարձութիւները: Այս ամէնի համար թուրք ջարդարարներն եւ նրանց իրաւայաջորդները ոչ միայն չպատժուեցին, այլ այժմ պետական կարեւոր պաշտօններ են զբաղեցնում, ցեղասպան պետութիւնը միջազգային կառոյցների ղեկավարում է ստանձնում, ինչի հետեւանքով մինչ օրս Ազրպէյճանը շարունակում է իր բացայայտ հակահայկական ֆաշիզմի եւ պետական ահաբեկչական քաղաքականութիւնը:
Դրա փաստացի ապացոյցն է հանդիսանում Պուտապեշտում քնած հայ սպային կացնահարելը, մարդասպանին արդարացնելն ու հերոսացնելը, հայկական սահմանամերձ բնակավայրերի ուղղութեամբ տարբեր տրամաչափի զէնքերով կրակելը` յատկապէս թիրախ ընտրելով դպրոցները, մանկապարտէզները ու հիւանդանոցները, ինչպէս նաեւ Ջուղայի նշանաւոր գերեզմանոցի ոչնչացումը:
Այսպիսով` ցեղասպանութիւններին, ահաբեկչութիւններին ու ցեղային զտումների քաղաքականութեանը համապատասխան իրաւաքաղաքական գնահատական չտալը պարարտ հող հանդիսացաւ ներկայումս աշխարհի տարբեր ծայրերում նման իրադարձութիւնների կրկնութեան համար:
«Ապառաժ»