ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ
Քրիստոնեայ աշխարհի այլազան ժողովուրդներու շարքին բացառութիւն կազմելու գնով հայ ժողովուրդը Աստուածորդիի Սուրբ Ծնունդը կը տօնէ յունուար 6-ին, մինչ քրիստոնեայ մարդկութիւնը ընդհանրապէս դեկտեմբեր 25-ին կ’աւետէ աստուածայայտնութիւնը Յիսուս Քրիստոսի:
Պատճառը նախ այն է, որ աստուածաբանականօրէն ճիշդը յունուար 6-ն է եւ ամբողջ քրիստոնեայ աշխարհը սկզբնապէս յունուար 6-ին կը տօնէր Սուրբ Ծնունդը:
Ապա հայ ժողովուրդին ազգային ինքնահաստատման գրաւականը եղած է Քրիստոնէութեան հայացումը եւ, այդ հիման վրայ, հայոց ազգային հաւատքի ու ազգային եկեղեցւոյ արմատաւորման ծառայած է Սուրբ Ծնունդը յունուար 6-ին տօնելու հայկական աւանդոյթը:
Միայն այդ հիմնաւորումով կարելի է բացատրել, թէ ինչո՛ւ հայ ժողովուրդը հանդիսացաւ առաջին ազգը, որ քրիստոնէութիւնը հռչակեց պետական կրօն եւ մինչեւ վերջին շունչ պայքարեցաւ ազգային իր հաւատքին ու եկեղեցւոյ պաշտպանութեան համար:
Իբրեւ ՀԱՅ ապրելու, գոյատեւելու եւ զարգանալու մեր ազգային պայքարին գլխաւոր զէնքերէն ու զրահներէն մէկը, եթէ ոչ գլխաւորը, հանդիսացաւ քրիստոնէութեան հայացումը:
Ազգային մեր այս առանձնայատկութեան գերագոյն վկայութիւնը եղաւ Վարդանանց մղած սրբազան պատերազմը: Եւ զարմանալի չէ, որ հայկական զօրքի պարտութեամբ աւարտած Վարդանանց ճակատամարտը, այդուհանդերձ, դարձաւ անսասան վէմը հայոց բարոյական յաղթանակի աւանդին` իմացեալ մահով անմահութիւնը նուաճելու հայկական կենսափիլիսոփայութեան:
Այս բոլոր առումներով, Յիսուս Քրիստոսի Սուրբ Ծնունդը յունուար 6-ին տօնելով, հայ ժողովուրդը կը վերանորոգէ ոչ միայն ազգային իր հաւատքը, այլեւ` ազգային ինքնահաստատման իր հազարամեակներու երթը:
Պատմական եւ աստուածաբանական տեղեկանքի ու հիմնաւորումներու կարգով, կ’արժէ նշել, որ քրիստոնէութեան տարածման սկզբնական շրջանին, մինչեւ 300-ականները, քրիստոնէութիւնը ընդունած ժողովուրդներն անգամ շարունակեցին պահպանել հեթանոսական տօներու իրենց ազգային աւանդութիւնները:
Չաստուածներուն ծննդեան օրեր տօնելու հեթանոսական աւանդութիւնները երկար ժամանակ շարունակուեցան եւ, հասկնալիօրէն, դատապարտանքի արժանացան քրիստոնէութեան առաջին քարոզիչներուն կողմէ: Քրիստոնէութիւնը ոչ միայն բանադրեց հեթանոսական, բարբարոսական եւ անաստուածեան սովորութիւնները, այլեւ դարեր ամբողջ ընդդիմացաւ ու պայքարեցաւ նաեւ Քրիստոսի ծննդեան օրը տօնելու փորձերուն դէմ:
Բայց այդ պայքարը ապարդիւն անցաւ:
Սովորութեան եւ աւանդութեան ուժը յաղթեց:
Հետեւաբար քրիստոնեայ առաջին աստուածաբանները սկսան ուսումնասիրելու ու քննարկելու Յիսուս Քրիստոսի բնախօսական ծննդեան ճշգրիտ թուականը` յատուկ կարեւորութիւն ընծայելով Աստուածորդիի յայտնութեան եւ մկրտութեան թուականներու ճշգրտումին:
Հանրագիտական տեղեկանքի համաձայն, 200 թուականին Կղեմէս Աղեքսանդրիացին յայտնագործեց, որ Մարիամ Աստուածածինը յղացած էր մարտ 25-ին եւ, հետեւաբար, Յիսուսի բնախօսական ծննդեան թուական ճշդեց դեկտեմբերի 25-ը, իսկ յունուար 6-ը նշանակեց իբրեւ Քրիստոսի մկրտութեան օրը:
Բայց ատենի քրիստոնեաներու մեծ մասին հետ հայ ժողովուրդը եւս չընդունեց Յիսուսի ծնունդն ու մկրտութիւնը իրարմէ անջատ թուականներու տօնելու գաղափարը եւ, փոխարէնը, մինչեւ 5-րդ դար, հին աշխարհի քրիստոնեաներուն մեծամասնութիւնը յունուար 6-ին տօնեց Սուրբ Ծնունդը` միացնելով աստուածայայտնութեան եւ մկրտութեան տօները:
Հնագոյն արձանագրութեանց համաձայն, Սուրբ Ծնունդի առաջին տօնակատարութիւնը տեղի ունեցած է 336 թուականի դեկտեմբեր 25-ին, Հռոմի մէջ: Իսկ քրիստոնէական առաջին պաշտօնական տօնը արձանագրուած է յունուար 6-ին, 361 թուականին եւ եղած է Աստուածայայտնութեան (Epiphany) տօնը:
451 թուականին, Քաղկեդոնի մէջ գումարուած քրիստոնէական եկեղեցիներու 4-րդ տիեզերական ժողովին, Սուրբ Ծնունդը դեկտեմբեր 25-ին տօնելու հռոմէական կայսերական պահանջը երկփեղկում յառաջացուց:
Թերեւս փակագիծ բացող մանրամասնութիւն է, այսուհանդերձ անտեսել կարելի չէ այն պատմական փաստը, որ ատենին` դեկտեմբեր 25-ին, հռոմէացիք կը տօնէին իրենց արեւի աստուծոյ տօնը եւ կայսերական Հռոմը, քրիստոնէութեան պետական կրօն հռչակումը իր հպատակներուն ընդունելի դարձնելու համար, քաղաքական առանձնայատուկ պատճառներ ունէր պնդելու Սուրբ Ծնունդը դեկտեմբեր 25-ին տօնելու իր պահանջին վրայ:
Ամէն պարագայի, Քաղկեդոնի ժողովին Արեւելեան եկեղեցիները կառչած մնացին աստուածայայտնութեան եւ Քրիստոսի մկրտութեան տօները միացնելու եւ միեւնոյն օրը` յունուար 6-ին Սուրբ Ծնունդը տօնելու իրենց աւանդութեան:
Այդ թուականէն ասդին, ահա՛ 1564 տարիէ ի վեր, հայ ժողովուրդը կը շարունակէ հաւատարիմ մնալ Սուրբ Ծնունդը յունուար վեցին տօնելու իր աւանդութեան, մանաւանդ որ, ըստ մեր պատմաբաններուն, Տրդատ թագաւորը եւ պաշտօնապէս առաջինը քրիստոնէութիւն ընդունած այլ անձեր Գրիգոր Լուսաւորիչի կողմէ, Բագաւանի մէջ, քրիստոնեայ մկրտուեցան ճիշդ աստուածայայտնութեան օրը:
Քրիստոսի ծննդեան եւ մկրտութեան միացեալ այս տօնը հայ ժողովուրդի կեանքին մէջ, եկեղեցականին զուգահեռ, միշտ ալ ունեցած է համաժողովրդական տօնախմբութեան բնոյթ:
Տօնին նախորդող շաբաթը պահք է մեր ժողովուրդին համար եւ, սկզբնական դարերէն, հայերը Նոր տարուան իրենց սեղանները զարդարած են պասուց կերակուրներով: Պահքի այդ շաբթուան ընթացքին ընդունուած է քիչ աշխատիլ, որոշակի ծանր գործերէ բոլորովին հրաժարիլ: Յունուար մէկէն մինչեւ վեց, հայոց օճախներէն կրակը անմար պէտք է մնայ:
Յունուար հինգին հայոց եկեղեցիներուն մէջ տեղի կ՛ունենայ երեկոյեան ժամերգութիւն, որմէ ետք մասնակիցները իրենց տուները կը տանին այնքան թիւով վառած մոմեր, որքան ընտանիքի անդամ ունին: Եկեղեցիէն տուն վերադառնալէ եւ Սուրբ Ծննդեան աւետիսը իրարու փոխանցելէ ետք պահքը կը բացուի, եւ մոմերու լոյսին տակ ամբողջ ընտանիքը կը բոլորուի նահապետական սեղանին շուրջ:
Այդ երեկոն մեր ժողովուրդը կ՛անուանէ Թաթախման երեկոյ: Սեղանին վրայ դրուած կ՛ըլլան սիսեռով ու չոր բանջարեղէնով ապուր (Մարիամա ճաշ), խաշիլ, ձկնային ճաշատեսակներ, այլազան փիլաւներ, Ծննդեան յայտնի փախլաւան: Հայկական որոշ շրջաններու մէջ, յատուկ Ս. Ծննդեան տօնին համար, ամբողջ տարին անասուն ալ կը խնամեն (գառ, ուլիկ, հորթ) եւ տօնի նախօրեակին կը մորթեն:
Ընթրիքէն առաջ տան մէջ խունկ կը վառեն` չար ոգիներու ու սատանային ազդեցութիւնը չէզոքացնելու համար: Աւանդութիւն է նաեւ, որ սպիտակ շապիկ հագած պատանիներու` Քրիստոսի Ծնունդը աւետող խումբերը շրջին տունէ տուն եւ աւետիսներ երգեն:
Իսկ յունուար վեցին, Սուրբ Ծննդեան յատուկ պատարագէն ետք կը կատարուի Յորդանան գետին մէջ Քրիստոսի մկրտութիւնը խորհրդանշող արարողութիւնը («Ջրօրհնէք» կամ «Խաչը ջուրը նետել»): Քահանայ հայրը, հաւաքուած ժողովուրդի ներկայութեան, խաչը կը նետէ ջուրը եւ միւռոն կը կաթեցնէ ջուրին մէջ: Այդ հրաշագործ ջուրը հաւատացեալ ժողովուրդը տուն կը տանի, որպէսզի օգտագործէ հիւանդութեանց ու անյաջողութեանց դէմը առնելու համար. օրհնուած այդ ջուրը կը պահուի մինչեւ յաջորդ տարուան Սուրբ Ծնունդի տօնը: Երբ միւռոնը, ջուրին մէջ կաթեցնելէ ետք, կը տարածուի ջուրի երեսին, կը նշանակէ ուրեմն, որ նոր տարին առատ եւ բարեկեցիկ պիտի ըլլայ: Խաչը ջուրը նետելու պահը եւս կը վերածուի շքեղ տօնախմբութեան առիթի: Իսկ խաչը ջուրէն հանելու պատուաւոր շնորհը կ’ընծայուի եկեղեցւոյ խաչ-քաւորին:
Հայկական աւանդոյթին համաձայն, ջրօրհնէքէն ետք տարուան օրերը կը սկսին երկարելու, արեւը կը սկսի յաւելեալ ուժ հաւաքելու. աշխարհի լոյսը կը շատնայ, խաւարն ու մութը կը սկսին հիւծելու…
Եւ կեանքը նորովի թափ կ’առնէ, կը բուրվառին մեր այս հին աշխարհի նոր մարդոց յոյսերն ու հաւատքը:
Սուրբ Ծննդեան տօնին ընդմէջէն Քրիստոնէութեան հայեացման խորհուրդն ու աւանդը կը խտացնէ մեծատաղանդ մեր բանաստեղծներէն Վահան Թէքէեան իր «Եկեղեցին հայկական» բանաստեղծութեան հետեւեալ վկայութեամբ.
«Եկեղեցին հայկական բարձըր բե՛րդն է հաւատքին
Իմ պապերուս` որ հողէն զայն քար առ քար հանեցին
Եւ երկինքէն իջուցին զայն ցօղ առ ցօղ, ամպ առ ամպ
Ու թաղուեցան անոր մէջ հանդարտութեամբ, հեզութեամբ…»:
