Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
No Result
View All Result
Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ
No Result
View All Result

Անդրադարձ Հայաստանի Հանրապետութիւն. 100-ամեակ. Մամուլին Մէջի Մշակութային Կեանքէն Նմուշներ` Հնագիտական, Գրական, Թատրոն Եւ Հանրային Գրադարաններ Դ.

Յունիս 1, 2019
| Անդրադարձ
0
Share on FacebookShare on Twitter

ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ

Յետցարական Հայաստանի հնութիւններու պահպանումի աշխատանքը կը սկսի 1918-ին, երբ Հայոց ազգային խորհուրդի նախագահ Աւետիս Ահարոնեանին յանձնարարութեամբ, հնագէտ-պատմաբան Աշխարհբէկ Լոռիս-Մելիք Քալանթար կը կազմակերպէ Անիէն շուրջ 6000 հնագիտական իրերու փրկութիւնը, որոնք այժմ կը պահուին Հայաստանի Պատմութեան պետական թանգարանին մէջ: Մինչ այդ, 1917-ին, ան Նիկողայոս Ադոնցի հետ Վանի հնագիտական երկրորդ խումբին մասնակցած էր (1): Կառավարութիւնը ապա զինք կը նշանակէ հանրային կրթութեան նախարարութեան «Հնութեան, յուշարձաններու պահպանման բաժին»-ի վարիչ: Այս առթիւ ան «Ամէնքի ուշադրութեան» խորագիրով կոչ-յօդուած մը գրած է «Աշխատանք»-ի 6 սեպտեմբեր 1919-ի համարին

Աշխարհբէկ Քալանթար                                               Անիի թանգարանը վերականգնած, «Յառաջ», 26-12-1919

մէջ, Հայաստանի տարածքին բոլոր տեսակի հնութիւններուն հանդէպ հոգատար ըլլալու եւ վտանգուած ու մոռացութեան մատնուած հնագիտական կառոյցներու եւ յուշարձաններու մասին տեղեակ պահելու զինք (2):

«Անիի հնադարանը (թանգարան*) վերականգնած» խորագիրով «Յառաջ» 26 դեկտեմբեր 1919-ին կը գրէ (3). «Անին աւերողները հիմնայատակ կերպով քարուքանդ ընելով թանգարանի եւ բնակութեան նոր շէնքերը (Անիի բազմամեայ վանահայր Միքայէլ վրդ.  Ֆեթվաճեանի եւ Մառի բնակարանները*)` ջարդած ու փշրած են նաեւ թէ՛ թանգարանի եւ թէ՛ ալ հոս ու հոն գտնուող պեղման վայրերուն յայտնաբերուած արձանները (իրերը*): Իսկ թանգարանի Ա. բաժինի բոլոր հնութիւնները (նիստուկացին վերաբերեալ), որոնք արդիւնքն էին փրոֆ. (Նիկողայոս 1864-1934*) Մառի 15 տարուան պեղումներուն, թանգարանէն դուրս թափած էին եւ շպրտած ձորն ի վար` դէպի Ախուրեան (գետ*). այնպէս որ, այդ մեծ քանակութեամբ մանր-մունր հնութիւնները կը ծածկէին ձորին ամբողջ լանջը` միախառնուելով քարերուն հողին եւ աւազին հետ:

«Ամէնուն ուշադրութեան»` բոլոր տեսակի հնութիւններուն հանդէպ հոգատար ըլլալու կոչը, «Աշխատանք» 6-9-1919:

«Ներկայիս, հանրային կրթութեան եւ արուեստի նախարարին (Սիրական Տիգրանեան*) կարգադրութեամբ, Հնութեան պահպանման բաժինի վարիչը (Աշխարհբէկ*) շուրջ երկու շաբաթ Անիի մէջ, աշխատելով` այդ բոլոր հնութիւնները հաւաքած է, տեղաւորած անոնց նախկին վայրը` աշտարակին մօտակայ հին շինութեան մէջ,  կարգի բերելով նաեւ շինութիւնը»:

Այլ լուրով «Յառաջ» 2 դեկտեմբեր 1919-ին կը յայտնէ, որ կառավարութիւնը Խաչիկ վարդապետին (Տատեան, 1863-1936*) խնդրանքով 25 հազար ռուբլի յատկացուցած է անոր` Զուարթնոցի պեղումները շարունակելու համար, պայմանաւ որ չքաւորներ աշխատեցնէ (4):

Խաչիկ վրդ. Տատեան եւ Զուարթնոցի պեղումները, «Յառաջ», 2-12-1919

7 յուլիս 1920-ին կառավարութիւնը կը նշանակէ «Հայաստանի հնութիւններու պետական պահպանութեան կոմիտէ»-ն (կրթական նախարարութեան բաժանմունքին առընթեր*), հետեւեալ անդամներով. «Հայաստանի գլխաւոր ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանեան եւ համալսարանի դասախօսներ` Գարեգին եպիսկոպոս (հետագային` Գարեգին Ա. կաթողիկոս Յովսէփեան*) եւ հնութիւններու վարիչ Աշխարհբեկ Լոռու-Մելիք Քալանթար:

«Հայաստանի հնութիւններու պետական պահպանութեան կոմիտէ», «Յառաջ» 11-8-1920

«Հայաստանի հնութիւններու պետական պահպանութեան կոմիտէին կազմակերպած հնագիտական արշաւախումբը արդէն գործի լծուած է միաժամանակ քանի մը վայրերու մէջ` կեդրոն ունենալով Անին: Արշաւախումբին կը մասնակցին շարք մը անուանի գեղարուեստագէտ ուժեր» (5): Այսպէս, «Ճարտարապետներ Թորոս Թորամանեան, (Գաբրիէլ*) Տէր Միքայէլեան եւ Գալկին (ռուս): Նկարիչներ` Եղիշէ Թադէոսեան իր երկու աշակերտներով` Մկրտիչ Մարգարեան եւ Ստեփան Թարխարարեան, նկարիչներ` տէր եւ տիկին Տէչօեաններ, «Գեղարուեստ»-ի խմբագիր` նկարիչ Գարեգին Լեւոնեան, յայտնի լուսանկարիչ Վաղարշակ Յակոբեան եւ այլն (8):

Հայկ Աճեմեան «Յառաջ»-ի մէջ «Անի» խորագիրով հնութիւններուն մասին յաջորդական երեք հետաքրքրական ծաւալուն յօդուածներ գրած է` 2, 14 եւ 24 սեպտեմբեր 1920-ին (6), (7), (8), ուր Անի քաղաքին պատմականը կը կատարէ, ապա 1893-էն ի վեր կատարուած հնագիտական արշաւներուն մանրամասն տեղեկութիւնները կը յայտնէ` նշելով հնագիտական խումբերը եւ գլխաւոր պեղումները: Վերջապէս, ականատեսի մանրամասն վկայութիւն կու տայ հնութիւններուն հանդէպ թրքական եւ թաթարական վերջին  բարբարոսութիւններուն մասին եւ կը ներկայացնէ հնութիւններու պետական պահպանութեան կոմիտէին կատարուող ու կատարելիք աշխատանքները:

Վերադառնալով թատրոնի շէնքերուն` Z-ի կողմէ «Յառաջ»-ի 17 օգոստոս 1920-ի համարին մէջ Զարիֆեան թատերախումբին Հենրիկ Իբսենի «Բժիշկ Շթոքման» (կամ` «Ժողովուրդի թշնամին»*) թատերախաղի դրական գնահատականին վերջաւորութեան Ջանփոլատեան թատրոնին մասին կ՛ըսէ (9). «Ափսոս, որ այսպիսի լաւ ներկայացում կը տրուի սրահի մը մէջ, որ կարծես ախոռ էր: Եւ իրապէս կը թուէր, որ ոչխարները նո՛ր դուրս հանած էին` այդպիսի ծա՛նր հոտ: Կրթութեան եւ արուեստի նախարարը աւելի յարմար սրահ պէտք էր տրամադրէր, գոնէ` խորհրդարանի սրահը, որ երեք ամիս է` ազատ է»: Արդեօք խորհրդարանը արդէն նոր շէ՞նք փոխադրուած էր մայիս 1920-ին:

Ստորեւ կը ներկայացուին փունջ մը մշակութային լուրեր եւ ծանուցումներ, առաջինը` մանկավարժական-կրթական արժէք ներկայացնող «Մանուկ»


ընկերութեան հայերէնով մանկական հայրենագիտական խաղ-գիրքերը` 1. Առածներու լոտօ (վիճակախաղ*), 2. Աստղերու խաղ, 3. Դդում (գոյներու խաղ), 4. Սրամիտ հովիւը (տառերու խաղ), 5. Թանկագին քարեր, 6. Առածներու խաղ, 7. Հայոց գետերը, 8. Հայոց գետերու գիրքը, 9. Հայոց գետերու քարտէսը:

Երկրորդը` «Արեւմտահայ խումբ մը երիտասարդ գրողներ ձեռնարկած են մօտերս լոյս ընծայելու «Բագին» գրական, գեղարուեստական ժողովածուն: Կը խնդրուի քերթուածներ, վիպակներ, գրադատական եւ այլ գրութիւններ ղրկել Երեւանի Դաշնակցութեան տուն, «Աշխատանք»-ի հասցէով` «Բագին»-ի խմբագրութեան» (10):

«Բագին», «Աշխատանք» 12-6-1919

Մամուլի էջերէն կարելի է հաստատել, որ Երեւանի մէջ առնուազն հինգ հանրային գրադարաններ կային, երկուքը` ոչ պետական, «Ազատութեան լոյս»` ՀՅԴ կեդրոն եւ «Ախպեր Ռաֆայէլեան», բանուորականի (Ջանփոլատեան թատրոնի շէնք*), քաղաքապետարանի եւ խորհրդարանի (պետական*) գրադարան-ընթերցարաններուն կողքին: «Օգոստոս ամսուան ընթացքին (1920) Երեւանի քաղաքապետարանի գրադարանը, ուր կը ստանան նաեւ տեղական ու արտասահմանեան թերթեր, յաճախած են 1360 ընթերցողներ, եւ վարձու տրուած է 1377 գիրք: Իսկ նուէր ստացած է 45 նոր գիրք եւ ձեռք բերած` շուրջ 400 հայերէն եւ ռուսերէն գիրքեր», «Յառաջ» 17-9-1920:

Գրադարանի գործառնութիւնը, եւ գիրքերու նուիրատուութիւն, «Յառաջ» 17-9-1920

Պաշտօնական երկու լուրեր. «Հանրային կրթութեան եւ արուեստի նախարարութեան հովանաւորութեամբ Ալեքսանդրապոլի (Գիւմրի*) մէջ բացուող երաժշտական բարձրագոյն դպրոցին համար կառավարութիւնը 504 հազար ռուբլի յատկացուցած է» (11): «Երեւանի մէջ թատերական արուեստանոց հիմնելու համար Հանրային կրթութեան եւ արուեստի նախարարութեան անունով 500 հազար ռուբլի վարկ յատկացուած է» (12):

Պետական երաժշտանոց, «Յառաջ» 24-9-1920, եւ թատերական արուեստանոց, «Յառաջ» 30-10-1920

Հայկական առաջին օփերան` «Անուշ»-ը առաջին անգամ Երեւանի մէջ կը ներկայացուի հեղինակ Արմէն Տիգրանեանի բեմադրութեամբ եւ ղեկավարութեամբ, Ջանփոլատեան թատրոնին մէջ` 1913-ին, ապա 25 եւ 28 յունիս 1920-ին (13): Դժբախտաբար Ուիքիփետիան հիմնուելով «Հայկական սովետական հանրագիտարան»-ին վրայ` սխալ կերպով կը նշէր, որ Երեւանի մէջ առաջին ներկայացումը տեղի ունեցած էր 1935-ին, որ այս առիթով սրբագրեցի ներբեռնելով նաեւ վարի ծանուցումը (14):

«Անուշ»-ի ներկայացում, «Յառաջ» 24-6-1920                                                      Ամիրխանը Երեւան, «Յառաջ» 3-9-1920

Օփերայի մասին երկրորդ լուրը. «Մօտերս Երեւանի երաժշտական դպրոցի հրաւէրով Երեւան պիտի ժամանէ պուլկարական օփերայի հիմնադիր Ամիրխանը: Ան գրած է պուլկարական առաջին օփերան (հաւանաբար երաժշտական բեմականացումը*) «Իվանկօ»-ն (Ivanko, թատրերգութիւնը գրած է Վասիլ Տրումեւ*), որ Պուլկարիոյ մէջ մեծ հռչակի արժանացած է. եւ վերջերս ան արձանագրած է «Արարատեան քայլերգ» երգերու ժողովածուն» (15): Կարելի չեղաւ Ամիրխանի մասին համացանցէն որեւէ տեղեկութիւն գտնել` նոյնինքն Պուլկարիոյ օփերայի պատմութեան էջերէն, կամ նշանաւոր հայերու ցանկէն: Այս մարզի պատմագէտները պէտք է այս հարցը ստուգեն եւ ըստ արժանւոյն տնօրինեն:

«… Ալեքսանդրապոլի մէջ 19 սեպտեմբեր 1920-ին երաժշտագէտ Ռոմանոս Մելիքեանի (1883-1935*) աշխատանքներուն նուիրուած շարժական համերգներու շարքին բացումը կատարուած է: Համերգին կ՛աշխատակցին` Արուս Բաբալեան (սոփրանօ 1893-1982*), Իսահակ Ալիխանեան, (1876-1946*), Զալինսկին եւ հեղինակը…» (16):

Ալեքսանդրապոլի համերգները, «Յառաջ» 22-9-1920

Սովի, համաճարակներու եւ պատերազմական վիճակի մէջ գտնուող նորանկախ Հայաստանը անտեսած չէր մշակոյթը եւ գեղարուեստի բոլոր ճիւղերուն մէջ` բեղուն գործունէութիւն մշակած:

20 ապրիլ 2019
Շար. 4 եւ վերջ

——————————–

* Լուսաբանութիւնները իմս:

Ծանօթ.- Լուսանկարները այլ աղբիւրներէ առնուած են:

(1).-  https://hy.wikipedia.org/wiki/Աշխարհբեկ_Քալանթար:
(2).- «Աշխատանք» Դ. տարի թիւ 65 (273), 6 սեպտեմբեր 1919, Երեւան, էջ 4:
(3).- «Յառաջ» Ա. տարի, թիւ 76, 25 դեկտեմբեր 1919, Երեւան, էջ 4:
(4).- «Յառաջ» Ա. տարի, թիւ 60, 2 դեկտեմբեր 1919, Երեւան, էջ 3:
(5).- «Յառաջ» Բ. տարի, թիւ 170, 11 օգոստոս 1920, Երեւան, էջ 2:
(6).- «Յառաջ» Բ. տարի, թիւ 188, 2 սեպտեմբեր 1920, Երեւան, էջ 4:
(7).- «Յառաջ» Բ. տարի, թիւ 198, 14 սեպտեմբեր 1920, Երեւան, էջ 4:
(8).- «Յառաջ» Բ. տարի, թիւ 207, 24 սեպտեմբեր 1920, Երեւան, էջ 4:
(9).- «Յառաջ» Բ. տարի, թիւ 175, 17 օգոստոս 1920, Երեւան, էջ 4:
(10).- «Աշխատանք» Դ. տարի թիւ 31 (239), 12 յունիս 1919, Երեւան, էջ 1:
(11).- «Յառաջ» Բ. տարի, թիւ 207, 24 սեպտեմբեր 1920, Երեւան, էջ 3:
(12).- «Յառաջ» Բ. տարի, թիւ 237, 30 հոկտեմբեր 1920, Երեւան, էջ 3:
(13).- «Յառաջ» Բ. տարի, թիւ 131, 24 յունիս 1920, Երեւան, էջ 1:
(14).- https://hy.wikipedia.org/wiki/Անուշ_(օպերա)
(15).- «Յառաջ» Բ. տարի, թիւ 189, 3 սեպտեմբեր 1920, Երեւան, էջ 2:
(16).- «Յառաջ» Բ. տարի, թիւ 205, 22 սեպտեմբեր 1920, Երեւան, էջ 2:

 

Նախորդը

Կը Սիրե՞ս Պառկիլ…

Յաջորդը

Սրբուհի Ռիթայի Տարեկան Ուխտի Օրուան Ս. Պատարագ

RelatedPosts

Սթափելու Ժամանակը
Անդրադարձ

Աւարտական Վտանգաւոր Ջղաձգումներ

Յուլիս 9, 2025
Կազմակերպութեամբ ՀՅԴ Լիբանանի Կեդրոնական Կոմիտէի.  Ընդունելութիւն` Քաղաքապետական Եւ Թաղապետական Ընտրութիւններուն Ապահովուած Արդիւնքներուն Առիթով
Անդրադարձ

Մեր Համայնքի Քաղաքական Գործօնի Հանգամանքը Առաջին Հերթին Հիմնուած Է Մեր Հաւաքական Քուէի Ուժին Վրայ*

Յուլիս 9, 2025
Կազմակերպութեամբ ՀՅԴ Լիբանանի Կեդրոնական Կոմիտէի.  Ընդունելութիւն` Քաղաքապետական Եւ Թաղապետական Ընտրութիւններուն Ապահովուած Արդիւնքներուն Առիթով
Անդրադարձ

Պաշտօնները Կու Գան ու Կ՛երթան, Մեր Ժողովուրդին Բարօրութիւնը, Բարգաւաճումը Եւ Հզօրացումը Էականն Են ու Մնայուն*

Յուլիս 9, 2025
  • Home
  • About Us
  • Donate
  • Links
  • Contact Us
Powered by Alienative.net

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Are you sure want to unlock this post?
Unlock left : 0
Are you sure want to cancel subscription?