ԶԱՐԵՀ ՊՈՅԱՃԵԱՆ
Քառասունչորսօրեայ պատերազմէն եւ յատկապէս Արցախի ամբողջական յանձնումէն ետք, խաղաղութիւն բառը ամէնօրեայ դրութեամբ հնչել սկսաւ իշխանութեան եւ անոր հետեւորդներու ելոյթներուն եւ գրառումներուն մէջ:
Պատերազմի ահաւոր ու անբացատրելի հետեւանքներէն, ինչպէս նաեւ քաղաքական ու ռազմավարական անհասկնալի բացթողումներէն ետք, ինչպէ՞ս խոյս տալ պատասխանատուութենէ, ինչպէ՞ս շրջել էջը, ինչո՞վ խաբել ընտրազանգուածը եւ վերականգնել վստահութիւնը, պահել իշխանութիւնը եւ շարունակել «առաքելութիւնը»… Հակառակ պարագային եւ բնական պայմաններուն մէջ, հարցադրուելու, հեռացուելու, հարցաքննուելու ու դատուելու էր այս իշխանութիւնը: Հետեւաբար անհրաժեշտ էր` նոր ու տարբեր քաղաքական դիմագիծով ներկայանալ, շեղել հանրութեան աչքը պատահածէն, ստեղծել նոր ու տարբեր երազներ, նոր ու տարբեր երազանքի աներեւոյթ հորիզոներ` շարունակելով սուտը, կեղծիքը, բաժանարար գործելաոճը, տկարացնել ազգի ու հայրենիքի ներուժը եւ շարունակել առաքելութեան յաջորդ փուլը:
Որեւէ ժողովուրդի համար չկայ աւելի թանկ երազանք, քան` խաղաղութիւնը: Եւ ահա Հայաստանի հպարտ, «սակայն պարտուած» քաղաքացին փոխարինուեցաւ խաղաղ հայաստանեան տարածաշրջանի մէջ ապրող երջանիկ քաղաքացիով:
Երջանիկ ապրիլը ոչ միայն որեւէ հաւաքականութեան, այլեւ իւրաքանչիւր մարդ անհատի գերագոյն երազանք է, իսկ խաղաղութիւնը երջանկութեան նախապայմանն է, խաղաղութեան սպառնացող վարկածը պատերազմը եւ անոր հաւանականութիւնն են, սակայն պատերազմի հաւանականութեան չգոյութիւնը բացարձակապէս խաղաղութիւն չի նշանակեր:
Պատերազմի հաւանականութեան արհաւիրքը խաղաղութեան բացակայութեան հետեւանք չէ, այլ` անարդարութեան ու անարգանքի հետեւանք:
Խաղաղութիւնը այլ բան է, խաղաղութեան հիմքը արդարութիւնն է, առանց արդարութեան, յոյսով, հաւատքով, բարի կամեցողութեամբ, զիջումներով եւ կամ գիւղ մը այստեղէն ճամբայ մը այնտեղէն այլ բան յանձնելով ու հպատակող բանակցութեամբ` խաղաղութիւն կարելի չէ ձեռք բերել:
Խաղաղութեան համար նախ եւ առաջ դրացիներուն միջեւ փոխադարձ եւ միասին խաղաղ ապրելու ըմբռնում պէտք է, խաղաղութիւնը խոչընդոտող պատճառներու շուրջ փոխադարձ յարգանքի ողջամիտ ու շինիչ բանակցութիւն պէտք է:
Խաղաղութեան համար անհրաժեշտ են.
Ա.- Փոխադարձ հողային ամբողջականութեան եւ անկախութեան ճանաչում,
Բ.- Միջազգային օրէնքներով ճանչցուած քաղաքական հաւասարէ հաւասար փոխյարաբերութիւն,
Գ.- Ժողովուրդներու կրօնի, մշակոյթի, կենցաղի, մարդը իր հողին վրայ ազատ ապրելու եւ այդ ազատութիւնը ամէն միջոցով պաշտպանելու կիրարկման իրաւունքի փոխադարձ յարգանք,
Դ.- Տնտեսական գործառնութիւններու, երթեւեկի, բնական հարստութեան դէմ միջազգային օրէնքներէ դուրս խոչընդոտ չհանդիսանալու, ինչպէս նաեւ` դատական ու պետական գործերու մէջ չմիջամտելու եւ կամ ճնշումներ չբանեցնելու յանձնառութիւն:
Եւ այսպէս շարքը կրնայ երկարիլ. բայց, խնդրեմ, ըսէք ինծի, թուրքը եւ ազերին եր՞բ, ո՞ւր եւ ո՞ր մէկը դրսեւորած է մինչ օրս: Իսկ եթէ նման ըմբռնում եւ կամ պատրաստակամութիւն չկայ դրացիիդ կողմէ, ոչ միայն այսօր, այլ` պատմութեան բոլոր ժամանակներուն, ալ ի՜նչ խաղաղութիւն: Ազրպէյճանական բանտերու մեջ ռազմագերիներ պահելով, տարածքներ գրաւելով, եկեղեցիներ քանդելով, ազգային արժէքներ ու կոթողներ պղծելով, սպառնալով, պարտադրելով` ինչպէ՞ս խաղաղութիւն կ՛իրականանայ. հաւատալու բա՞ն է սա:
Հետեւաբար այս օրերուն պատահածը` խաղաղութեան բեմականացումը, այլ բան չէ, եթէ ոչ` նոր պատերազմի հաւանականութեան, նոր պարտութեան, նոր հողային ու մարդկային կորուստներու գործընթացային ճանապարհ:
Խաղաղութեան միակ միջոցը թշնամիին պարտադիր բանակցութեան սեղան նստեցնելու քաղաքական արուեստի մէջ է, իսկ այդ արուեստի հմուտ ղեկավարի ընտրութիւնը ժողովուրդի սեփականութիւնն է:
