Մարսէյի մէջ օրերս տեղի ունեցաւ Հայ դատի պայքարի շարունակականութեան հիմնախնդիրին նուիրուած Հայ դատի ամառային համալսարանի երկրորդ շրջանը` կազմակերպուած ՀՅԴ Հայ դատի Ֆրանսայի յանձնախումբին կողմէ:
Նախաձեռնութեան ներկայ գտնուեցան շուրջ 200 մասնակիցներ, եւ կայացան քննարկման չորս սեղաններ` հայ համայնքի ներկայիս մարտահրաւէրները վերլուծելու նպատակով, այդպիսով անդրադառնալով ֆրանսահայերուն` որպէս քաղաքացիներու, պարտականութիւններուն, Հայ դատի եւ Հայաստանի Հանրապետութեան կառավարութեան քաղաքականութեան տարանջատման, երիտասարդ սերունդի կրթութեան եւ հարցական խաղաղութեան մարտահրաւէրներուն: Խօսուեցաւ նաեւ Ցեղասպանութեան ճանաչման, արցախահայութեան հաւաքական վերադարձի եւ Պաքուի մէջ ապօրինաբար պահուող հայ պատանդներուն մասին:
Հայ դատի ամառնային համալսարանի երկրորդ շրջանը համընկնեցաւ ՀՅԴ Հայ դատի Ֆրանսայի յանձնախումբի 60-ամեակին հետ:
Այս առիթով արտասանած իր խօսքին մէջ ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ Յովսէփ Տէր Գէորգեան դիտել տուաւ, որ Հայ դատի յանձնախումբերու ցանցը` իբրեւ կազմակերպուած շարժում, գոյութիւն ունի աւելի քան ութսուն տարիէ ի վեր, իսկ Ֆրանսայի մէջ` վաթսուն տարիէ աւելի: Ան շեշտեց, որ այսօրուան ժամանակաւոր խոչընդոտները պէտք չէ մեզ շեղեն մեր նպատակներէն, որովհետեւ բոլոր ժամանակներուն ալ եղած են մարտահրաւէրներ, սակայն ոչ մէկ բան կրցած է կասեցնել Հայ դատի աշխատանքը: «Այսօր եւս, հակառակ ներկայիս Հայաստանի կառավարութեան ստեղծած անբարենպաստ պայմաններուն, Հայ դատի յանձնախումբերն ու գրասենեակները կը փորձեն քայլ առ քայլ յառաջ տանիլ մեր նպատակները: Սակայն մենք լիովին կը գիտակցինք, որ առանց Հայաստանի կառավարութեան աշխուժ աջակցութեան` շատ դժուար է կարեւոր արդիւնքներու հասնիլը: Բայց եւ այնպէս, պիտի շարունակենք պայքարը, որպէսզի Հայաստանի մէջ փոխուի իշխանութիւնը, եւ վերջապէս ձեւաւորուի կառավարութիւն մը, որ պիտի կանգնի Հայ դատին կողքին: Յովսէփ Տէր Գէորգեան շեշտեց, որ Հայ դատի պայքարը չի՛ մահանար Հայաստանի իշխանութիւններուն քաղաքական հրաժարումին պատճառով, այլ կը մահանայ, եթէ հայ ժողովուրդը` Հայաստանի եւ սփիւռքի հատուածներով, դադրի պայքարելէ:
Ստորեւ կը ներկայացնենք Յովսէփ Տէր Գէորգեանի խօսքը:
Հայ Դատի Պաշտպանութիւնը Կենսական Է
Հէնց Հայկական Պետականութեան Համար
Այսօր մենք համախմբուել ենք քննարկելու մի կարեւոր հարց.
«Արդեօ՞ք հնարաւոր է, որ սփիւռքը պայքարի ի նպաստ Հայ դատի հակադրուելով Հայաստանի կառավարութեան վարած քաղաքականութեանը»:
Իմ պատասխանը յստակ է. այո՛, դա հնարաւոր է: Եւ աւելի՛ն, դա անխուսափելի է ու անհրաժեշտ:
Հայ դատը եւ հայ ժողովրդի պատմական իրաւունքների պաշտպանութիւնը կախուած չեն որեւէ կառավարութեանից: Այն սերնդէ սերունդ է փոխանցուել` վերապրածների, քաղաքական ու համայնքային գործիչների, մտաւորականների եւ առհասարակ հայ ժողովրդի միջոցով: Դա պայքար է մեր անօտարելի իրաւունքների վերականգնման եւ Հայաստանի ու հայ ժողովրդի անվտանգութեան համար: Այն նախ եւ առաջ մեր յիշողութեան, մեր արժանապատուութեան եւ մեր ազգային ինքնութեան արտայայտութիւնն է:
Այսօր, երբ Հայաստանի կառավարութիւնը շարունակում է ուրանալ Արցախը, Ցեղասպանութեան զոհերի յիշատակը եւ ազգային ինքնիշխանութիւնը, Հայ դատի յանձնախմբերը եւ գրասենեակները համաշխարհային ցանցի ձեւով կազմակերպուած, ամուր կանգնած են քաղաքական, դիւանագիտական եւ տեղեկատուական պայքարի առաջնագծում:
Այս հրաժարումի պայմաններում կարեւոր է յիշեցնել այն քաղաքական ուղղութիւնները, որոնցով սփիւռքը եւ յատկապէս Հայ դատի յանձնախմբերը իրականացնում են իրենց գործողութիւնները:
Առաջին` մեր աջակցութիւնը Հայաստանի Հանրապետութեանը արտայայտւում է հետեւեալով.
– Իրական խաղաղութեան խթանում Հարաւային Կովկասում` հիմնուած արդարութեան եւ իրաւունքի վրայ, այլ ոչ թէ` ուժի եւ ցեղասպան գործողութիւնների,
– Հայաստանի տարածքային ամբողջականութեան եւ ինքնիշխանութեան պաշտպանութիւն, ինչպէս նաեւ` «Զանգեզուրի միջանցք»-ի վտանգների մասին Հայաստանի ժողովրդին եւ միջազգային կառոյցներին իրազեկում,
– Ազրպէյճանի բռնագրաւող ուժերի դուրսբերման պահանջ Հայաստանի տարածքից:
Այս ընդհանուր պարունակում մեր գլխաւոր առաքելութիւնն է ահազանգել միջազգային հանրութեանը` Հայաստանի դէմ Ազրպէյճանի հնարաւոր ներխուժման եւ պատերազմի վտանգների մասին: Այս կապակցութեամբ մենք յիշեցնում ենք 1992թ. ԱՄՆ «Ազատութեան աջակցութեան աքթի» 907-րդ յօդուածի կարեւորութիւնը. մի հնարաւորութիւն, որն իր ուժը, ցաւօք, նուազագոյնը մէկ տարով կորցրեց ուաշինկթընեան վերջին գործընթացի արդիւնքում, երբ ձեռք բերուած պայմանաւորուածութիւնների արդիւնքում ԱՄՆ նախագահը կիրառեց իր իրաւասութիւնը եւ մէկ տարով կասեցրեց 907-րդ բանաձեւի գործունէութիւնը:
Յաճախ լսւում է, որ հայ ժողովուրդը լքուած է իր դաշնակիցների կողմից: Կտրուկ լարուած աշխարհաքաղաքական միջավայրում խելամիտ ու ռազմավարական կը լինէր, որ հայկական պետութիւնը օգտուէր Հայ դատի յանձնախմբերի ու գրասենեակների ցանցից` որպէս լրացուցիչ դիւանագիտական լծակ: Սակայն այսօր այս ցանցը չի դիտարկւում Հայաստանի կառավարութեան կողմից որպէս լրացուցիչ ուժ, որը կարող է պաշտպանել հայ ժողովրդի շահերը միջազգային ասպարէզում:
Դժուար է աջակցել մի կառավարութեան, որը կարծես հրաժարուել է սեփական պետութեան շահերը պաշտպանելուց: Օրինակ` այն դէպքում, երբ Հայ դատի յանձնախմբերը մշտապէս բարձրացնում են ազրպէյճանական ուժերի դուրսբերման հարցը Հայաստանի բռնագրաւուած տարածքներից, Հայաստանի կառավարութիւնը լռում է կենսական կարեւորութեան այս հարցի շուրջ:
Արցախի հարցում մեր առաջնահերթութիւնները հետեւեալն են.
– Պաքւում պատանդ պահուող հայ գերիների ազատ արձակման հասնելը,
– Արցախի հարցի միջազգային մակարդակի բարձրացումը, այդ թւում` Արցախի հայերի իրաւունքների պաշտպանութեան համար հարթակների ստեղծում եւ խթանում,
– Արցախահայութեան վերադարձի իրաւունքի պաշտպանութիւնը իրենց հայրենիքում` արժանապատիւ պայմաններով եւ միջազգային երաշխիքներով,
– Արցախի մշակութային ժառանգութեան պահպանումը,
– Արցախի փախստականների իրաւունքների պաշտպանութիւնը,
– Արցախի պետական հիմնարկների գործառոյթի պահպանումը,
– Ազրպէյճանի նկատմամբ միջազգային պատժամիջոցների կիրառումը:
Այս շրջանակում Հայ դատի յանձնախմբերն աշխուժօրէն աշխատում են Պաքւում պահուող հայ գերիների վերադարձի ուղղութեամբ, սակայն Հայաստանի կառավարութիւնը մշտապէս անարձագանգ է թողնում այս գծով կատարուած կարեւոր դիւանագիտական նախաձեռնութիւնները:
Բացի այդ, մենք համագործակցում ենք այլ ՀԿ-ների հետ` աշխուժացնելու ԵԱՀԿ Մոսկուայի մեքանիզմը` անկախ փորձագիտական առաքելութիւն գործուղելու համար, որը կը քննի Պաքւում պահուող մեր պատանդների իրաւունքների կոպիտ խախտումները:
Մեր հիմնական գործողութիւնը Արցախի հարցում ուղղուած է Արցախի ժողովրդի վերադարձի իրաւունքի պահանջին աջակցելուն, մասնաւորապէս` զուիցերիական խաղաղութեան նախաձեռնութեան միջոցով:
Այս նախաձեռնութիւնը, որն առաջ է տարւում Զուիցերիայի բազմակուսակցական խորհրդարանական յանձնախմբի միջոցով եւ ընդունուել է խորհրդարանի երկու պալատների կողմից, նպատակ ունի կազմակերպել բանակցութիւններ Ազրպէյճանի եւ Արցախի ներկայացուցիչների միջեւ` երաշխաւորելու այս հիմնարար իրաւունքը: Մենք աշխուժօրէն առաջ ենք տանում այս գործընթացը` Ֆրանսայում, Պելճիքայում, ԱՄՆ-ում, Քանատայում, Մեծն Բրիտանիայում, Գերմանիայում եւ այլ երկրներում:
Եւրոպայում Հայ դատի յանձնախմբերի գործունէութիւնը, յատկապէս` Պրիւքսէլի գրասենեակի աշխատանքը Արցախի օգտին, այնքան կարեւոր է, որ նոյնիսկ մեր թշնամիներն են այն ընդունում: Իլհամ Ալիեւը 2022թ. յուլիսի 19-ին Տաւիտ ՄաքԱլիսթերի գլխաւորած Եւրոպական խորհրդարանի պատուիրակութեան հետ հանդիպման ժամանակ յայտարարել էր. «Իրականում Եւրախորհրդարանը աւելի յարձակողապաշտ է Ազրպէյճանի նկատմամբ, քան` Հայաստանի խորհրդարանը: Երբեմն թւում է, որ որոշ հայկական լոպիստական խմբեր (նա նկատի ունէր Հայ դատի Եւրոպայի յանձնախումբը) ուժեղ ազդեցութիւն ունեն Եւրախորհրդարանի վրայ»:
Ցեղասպանութեան հարցում մեր առաջնահերթութիւնները յայտնի են ամբողջ աշխարհում.
– Պատմական արդարութեան վերականգնում եւ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչում, ինչպէս նաեւ` թուրք-ազրպէյճանական ժխտողականութեան դէմ պայքար եւ, ի հարկէ, փոխհատուցումների հարցը:
Այս ոլորտում Հայ դատի յանձնախմբերի աշխատանքը անվիճելի է: Անհրաժեշտ չէ կրկնել աւելի քան հարիւր տարուայ նուիրումն ու ձեռքբերումները, որոնք Նիկոլ Փաշինեանը փորձում է ջնջել: Նրա կառավարութիւնը որդեգրել է երկիմաստ, նոյնիսկ ժխտողական դիրքորոշում Հայոց ցեղասպանութեան նկատմամբ: Վերջին ամիսներին Փաշինեանը յայտարարել է, թէ Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչումը «ոչինչ չի բերել Հայաստանին»: Ցիւրիխում հանդիպման ժամանակ նա նոյնիսկ ակնարկել է, որ պէտք է «հասկանալ, թէ ինչո՛ւ տեղի ունեցաւ ցեղասպանութիւնը», դրանով փորձելով վերանայել պատմութիւնը հակասական մեկնաբանութեամբ: Այս մօտեցումը թուլացնում է Հայաստանի դիրքերը` միաժամանակ ուժեղացնում Թուրքիայի եւ Ազրպէյճանի ժխտողական ռազմավարութիւնները:
Փաշինեանը սխալւում է. խաղաղութիւնը չի գալու մեր յիշողութիւնից հրաժարուելով կամ բոլոր ճակատներում անձնատուութեան գնալով: Ինչպէս Չըրչիլն ասաց Չեմպերլէյնին 1938-ին` Հիտլերին խաղաղեցնելու քաղաքականութեան կապակցութեամբ. «Դուք պէտք էր ընտրէիք պատերազմը կամ անպատուութիւնը. դուք ընտրեցիք անպատուութիւնը եւ կ՛ունենաք պատերազմ»: Այս պատմական յիշեցումն արդիական է նաեւ այսօր նրանց համար, որոնք կարծում են, թէ հնարաւոր է խաղաղութիւն կառուցել` զոհաբերելով մեր իրաւունքները, ճշմարտութիւնը եւ մեր արժանապատուութիւնը:
սփիւռքի զօրաշարժի հարցում մենք աշխատում ենք հետեւեալ ուղղութիւններով.
– Սփիւռքի հայկական համայնքների իրաւունքների պաշտպանութիւն եւ նրանց քաղաքական կազմակերպուածութեան ամրապնդում (օրինակ` Երուսաղէմի հայկական թաղամասի պաշտպանութիւնը),
– Երիտասարդութեան համար կրթական ծրագրերի իրականացում` նրանց քաղաքականապէս իրազեկելու եւ շարունակաբար զօրաշարժի ենթարկելու նպատակով: Օրինակ` Լէօ Սարգսեանի ամառային ծրագիրը, ANCA-ի Capital Gateway ծրագրի եւ Հայ դատի Եւրոպայի գրասենեակի առաջնորդութեան դպրոցը, որոնց միջոցով ձեւաւորւում են երիտասարդ առաջնորդներ` իրաւունքի, դիւանագիտութեան եւ մետիայի ոլորտներում:
Այնուամենայնիւ, Նիկոլ Փաշինեանի կառավարութիւնը ոչ միայն չի աջակցում սփիւռքին, որը համաշխարհային մակարդակով կազմում է հայ ժողովրդի երկու երրորդից աւելին, այլեւ որդեգրում է հեռաւորութեան կամ նոյնիսկ պառակտման քաղաքականութիւն: Յստակ է, որ այս դիտաւորեալ ռազմավարութիւնը լուրջ վտանգներ է պարունակում հայ ժողովրդի ապագայի համար:
Բայց ինչու՞ սփիւռքը պէտք է շարունակի պայքարել Հայ դատի համար, եթէ հայկական կառավարութիւնը փորձում է այն թաղել:
– Նախ` քանի որ հայ ժողովրդի յիշողութիւնն ու իրաւունքները չեն կարող ծառայել որպէս քաղաքական առեւտրի առարկայ:
– Երկրորդ` քանի որ սփիւռքը ազատ է իր գործողութիւններում: Ի տարբերութիւն Հայաստանի կառավարութեան, սփիւռքը անկախ է իր քաղաքական առաջնահերթութիւնների սահմանման եւ իրականացման հարցում: Հայ դատի ցանցը երբեք չի պայմանաւորել իր նպատակները որեւէ կառավարութեան դիրքորոշումներով, այդ թւում` Հայաստանի:
– Երրորդ` քանի որ Հայ դատը արժէքների կողմնացոյց է հայ ժողովրդի համար: Հիմնուած լինելով համամարդկային սկզբունքների վրայ` արդարութիւն, յիշողութիւն, արժանապատուութիւն, այն դուրս է քաղաքական հաշուարկներից եւ ճնշումներից:
– Չորրորդ` քանի որ Հայ դատը նաեւ օգնում է սփիւռքին` պահպանել իր ինքնութիւնը: Ցեղասպանութեան յիշողութիւնը, հայ ժողովրդի իրաւունքներն ու արդարութեան սկզբունքները պաշտպանելով` այն պահպանում է կենդանի հաւաքական յիշողութիւնը, որը սերնդէ սերունդ փոխանցւում է: Այս ընդհանուր յիշողութիւնը ազգային միասնութեան կապող օղակն է` անկախ սահմաններից եւ տեղական տարբերութիւններից: Այն թոյլ է տալիս սփիւռքին` մնալ կապուած իր պատմութեանը, արժէքներին ու առաքելութեանը` անկախ աշխարհագրական հեռաւորութիւնից կամ փոփոխուող քաղաքական միջավայրերից:
Հայ դատի յանձնախմբերի ցանցը` որպէս կազմակերպուած շարժում, գոյութիւն ունի ութսուն տարուց աւելի, իսկ Ֆրանսայում` վաթսուն տարուց աւելի:
Այն կայացաւ այն ժամանակ, երբ Հայաստանը անկախ պետութիւն չէր: Այսօր ժամանակաւոր խոչընդոտները պէտք չէ մեզ շեղեն մեր նպատակներից:
70 տարուայ խորհրդային վարչակարգի պայմաններում պաշտօնական Հայաստանը լռեցուած էր: Այնուամենայնիւ, Հայ դատը ոչ միայն գոյատեւեց, այլեւ ծաղկեց` սփիւռքի ուժականութեան շնորհիւ:
Այսօր եւս, չնայած ներկայիս կառավարութեան ստեղծած անբարենպաստ պայմաններին, Հայ դատի յանձնախմբերն ու գրասենեակները փորձում են քայլ առ քայլ առաջ տանել մեր նպատակները: Սակայն մենք լիովին գիտակցում ենք, որ առանց Հայաստանի կառավարութեան աշխուժ աջակցութեան` կարեւոր արդիւնքների հասնելը չափազանց դժուար է: Հետեւաբար պիտի շարունակենք պայքարը, որպէսզի Հայաստանում փոխուի իշխանութիւնը եւ վերջապէս ձեւաւորուի մի կառավարութիւն, որը կը կանգնի Հայ դատի կողքին: Մենք խորապէս հաւատում ենք, որ Հայ դատի պաշտպանութիւնը կենսական է հէնց հայկական պետականութեան համար:
Հայ դատի պայքարը չի՛ մահանայ Հայաստանի իշխանութիւնների քաղաքական հրաժարումից: Այն կը մահանայ, եթէ հայ ժողովուրդը` Հայաստանի եւ սփիւռքի հատուածներով, դադարի պայքարել:
