ՎԵՐԱ ԵԱԳՈՒՊԵԱՆ
Սուրիոյ, Լիբանանի, Իրաքի եւ ընդհանրապէս տարածաշրջանի հայկական համայնքները, որոնք Ցեղասպանութենէն ետք դարձած էին վերապրումի կենսունակ կեդրոններ, այսօր կը գտնուին գոյութենական ճակատագրական վտանգի տակ: Պետական կառոյցներու փլուզումը, ժողովրդագրական նահանջը եւ Թուրքիոյ ընդարձակուող ազդեցութիւնը ստեղծած են անկայուն միջավայր մը, ուր հայկական ներկայութիւնը կը դառնայ աւելի խոցելի: Հալէպի վրայ Թուրքիոյ անուղղակի վերահսկողութիւնը փոխած է շրջանի քաղաքական եւ անվտանգութեան հաւասարակշռութիւնը, մինչ Լիբանանի տնտեսական փլուզումը արագացուցած է արտագաղթը: Հարցը այլեւս ահազանգ հնչեցնելը չէ, այլ` նոր ռազմավարութեան ձեւաւորումը:
Ռազմավարական Նոր Դիրքաւորումի Անհրաժեշտութիւնը
Հայկական համայնքներու ապագան կը մնայ սերտօրէն կապուած սփիւռքեան աւանդական կուսակցութիւններուն, յատկապէս Հայ յեղափոխական դաշնակցութեան (ՀՅԴ) կարողութեան` որդեգրելու նոր քաղաքական եւ կազմակերպչական ուղիներ: ՀՅԴ-ի 35-րդ Ընդհանուր ժողովը արդէն իսկ շեշտեց, որ կուսակցութեան նպատակը պէտք է ըլլայ` «Մրցունակ, նոր որակի ազգային պետութեան կառուցումը եւ հայկական ինքնութեան պահպանումը»: Այս դիրքորոշումը պէտք է բանայ դուռը գաղափարական առճակատումէն դէպի գործնական կայունացում եւ արդիականացում:
Բայց եւ այնպէս, այս վերափոխումը չի կրնար սահմանափակուիլ տեսլականով: Ինչպէ՞ս կրնան Միջին Արեւելքի հայկական համայնքները իրենց պատմական ճկունութիւնը վերածել հաստատութենական կայունութեան` ժամանակակից աշխարհաքաղաքական սպառնալիքներու դիմաց:
Այս ճկունութիւնը կ՛իրականանայ միայն կառոյցներու արդիականացմամբ, նոր դաշինքներու ձեւաւորմամբ եւ այնպիսի նախաձեռնութիւններով, որոնք ուղղակիօրէն կը ծառայեն համայնքներու գոյատեւման:
ՀՅԴ-ի Դերը` Առճակատումէն Դէպի Կայունացում
Պատմականօրէն ՀՅԴ-ն եղած է հայկական ինքնութեան եւ սփիւռքի շահերու պաշտպան: Այսօր, սակայն, ան պէտք է իր ուժեղ ենթակառոյցները` դպրոցներ, երիտասարդական միութիւններ, լրատուամիջոցներ եւ համայնքային կառոյցներ, վերածէ ճկուն կեդրոններու: Այդ կառոյցները կրնան ապահովել իրաւաբանական ու հոգեբանական աջակցութիւն, ճգնաժամային համակարգում եւ միեւնոյն ժամանակ ծառայել որպէս հարթակներ` միջազգային հանրութեան մէջ լուսաբանելու Թուրքիոյ տարածաշրջանային ձգտումները:
Նոր սերունդ մը պէտք է պատրաստուի որպէս սփիւռքեան քաղաքական պաշտպաններ` ունակ կապ հաստատելու միջազգային կազմակերպութիւններու, արեւմտեան կառավարութիւններու եւ հետազօտական կեդրոններու հետ: Այս կը նշանակէ ՀՅԴ-ի համար անցում դասական զուտ գաղափարական (իսկ Հայաստանի մէջ ընդդիմադիր) դիրքաւորումէն դէպի դաշինքներու վերադասաւորում: Դաշինքներու ստեղծումը ոչ միայն Հայաստանի ներսի քաղաքականութեան, այլ նաեւ Միջին Արեւելքի բազմազգ փոքրամասնութիւններու հետ (ասորիներ, քիւրտեր, մարոնիներ) կրնայ ապահովել ընդհանուր պաշտպանական ուժ:
Քաղաքական Նորարարութիւն եւ Համագործակցութիւն
ՀՅԴ-ի համար անհրաժեշտ է փոխել մօտեցումը` բախումէ դէպի համագործակցութիւն: Միջազգային հասարակական կազմակերպութիւններու եւ ՄԱԿ-ի գործակալութիւններուն հետ գործակցութիւնը պէտք է ըլլայ ոչ թէ կուսակցական դիրքորոշումով, այլ` որպէս տարածաշրջանի վտանգուած համայնքներու ներկայացուցիչ: Այս նոր ռազմավարութիւնը պէտք է փոխէ ՀՅԴ-ի դերը` դարձնելով զայն քաղաքացիական հասարակութեան ուժ, ոչ թէ` միայն կուսակցական կազմակերպութիւն:
Այս տեսլականին հիման վրայ կարելի է ստեղծել սփիւռքի պաշտպանութեան միասնական հարթակ` յստակ գործելաոճով արտակարգ արձագանգում, մշակութային պահպանում եւ կրթութեան շարունակականութիւն: Ներդրումային հիմնադրամ մը կրնայ համաշխարհային հայութեան ներդրումները ուղղել Հալէպի, Պէյրութի եւ այլ վտանգուած կեդրոններու վերակառուցման: Այս բոլորը ՀՅԴ-ն կը դիրքաւորեն ոչ թէ իբրեւ անցեալի պաշտպան, այլ` իբրեւ ապագայի ճարտարապետ:
Հայաստանի Դերը` հակադրութենէն Դէպի Պատասխանատուութիւն
Հայաստանի նոր քաղաքական գիծը` Թուրքիոյ եւ Ազրպէյճանի հետ կարգաւորման ուղղութեամբ, խորացուցած է սփիւռք-հայրենիք անվստահութեան ճեղքը: Սփիւռքի մեծ մասը այդ գործընթացը կը դիտէ իբրեւ պատմական արդարութեան ուրացում, մինչդեռ Հայաստանի իշխանութիւնները զայն կը ներկայացնեն իբրեւ իրապաշտ քայլ` կայունութեան եւ գոյատեւման համար:
Այս հակադրութիւնը կրնայ խոչընդոտել Միջին Արեւելքի հայկական համայնքներու պաշտպանութիւնը: Սակայն ճգնաժամը նաեւ կարելիութիւն մը կը ստեղծէ: Հոս կը ծագի հետեւեալ հարցումը. ի՞նչ միջոցներ կրնան ապահովել համակարգուած գործակցութիւն Հայաստանի, սփիւռքի եւ միջազգային դաշնակիցներու միջեւ` Միջին Արեւելքի վտանգուած հայկական կեդրոններու պաշտպանութեան համար:
Հայաստանի եւ սփիւռքի յարաբերութիւնները պէտք է վերաձեւաւորուին ոչ թէ զգացական կամ գաղափարական հենքով, այլ` ռազմավարական իրապաշտութեամբ: Հայաստանը պէտք է ընդունի, որ սփիւռքեան համայնքները կը դիմագրաւեն անմիջական սպառնալիքներ, եւ իրենց պաշտպանութիւնը անբաժանելի է համահայկական պատասխանատուութենէն:
Արդիւնաւէտ մօտեցումը կը պահանջէ, որ Հայաստանը միջազգային հարթակներու (ՄԱԿ, UNESCO) վրայ յաճախ բարձրացնէ փոքրամասնութիւններու պաշտպանութեան հարցերը` անոնց տալով մշակութային եւ մարդկային իրաւունքներու բնոյթ:
Եզրակացութիւն` Դիմացկունութեան Նոր Հիմնադրամ
Միջին Արեւելքի հայկական համայնքներու ճակատագիրը չի կրնար այլեւս կախեալ մնալ պատմական յիշողութենէն: Անիկա կը պահանջէ` յստակ ռազմավարութիւն, կառոյցներու վերակազմաւորում եւ համահայկական հասունութիւն: ՀՅԴ-ն իր պատմական օրինականութեամբ եւ կազմակերպչական կարողութիւններով ունի բացառիկ դիրք` առաջնորդելու այս վերակերտումը:
Հայաստանը, իր կարգաւորուող արտաքին յարաբերութիւններով, պէտք է գործէ ոչ միայն իբրեւ պետութիւն, այլ նաեւ` իբրեւ համահայկական պատասխանատուութիւն կրող ուժ: Իսկ սփիւռքը պէտք է վերածուի քաղաքացիական կազմակերպուածութեան, որ կը միացնէ բազմազան փորձառութիւններ եւ կարողութիւններ:
Այս պահը ճգնաժամային է, բայց նաեւ` հնարաւորութիւն: Եթէ հայկական քաղաքական եւ համայնքային ուժերը համադրեն իրենց կարողութիւնները, վերանային գործելաոճը եւ գործեն համերաշխ, ապա հայկական ներկայութիւնը Միջին Արեւելքի մէջ կրնայ ոչ միայն գոյատեւել, այլ դառնալ նոր տեսլականի օրինակ` հիմնուած ճկունութեան, համագործակցութեան եւ ռազմավարական իմաստութեան վրայ:
Հայկական կեանքը այս տարածաշրջանին մէջ արժանի է ոչ միայն յիշուելու, այլ` պաշտպանուելու, վերակերտուելու եւ շարունակուելու: Ժամանակը չէ սպասելու: Ժամանակը գործելու է:
