Ինչպէ՞ս Անօդաչու Սարքերը Փոխեցին Ժամանակակից Պատերազմի Օրէնքները

Պատրաստուած` Քափիթեն ՄՈՎՍԷՍ ՆԱՇԱԼԵԱՆԻ կողմէ
Անգլերէնէ թարգմանուած` ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆԻ  կողմէ

Ա.- Նախաբան

Վերջին քանի մը տարիներուն ընթացքին անօդաչու սարքերը սկսած են գործածուիլ ոչ միայն զինուորական ոլորտին մէջ, այլ նաեւ` տարբեր ոլորտներու, ինչպէս` երկրագործութեան, որոնողական-փրկարարական եւ նոյնիսկ շարժանկարի արտադրութեան մէջ: Բայց եւ այնպէս, անհերքելի է, որ անօդաչու սարքերը ամէնէն կարեւոր ազդեցութիւնը ունեցած են ժամանակակից պատերազմներու մէջ, եւ անոնց շարունակական զարգացումը զանոնք հիմնական գործիք դարձուցած է որեւէ զինուորական ուժի համար: Անօդաչու սարքերուն ծնունդը փոխած է օդային մարտերու ձեւը եւ սկիզբ դրած է պատերազմի նոր դարաշրջանին, ուր կը գերակշռեն անօդաչու սարքերը: Անոնք դարձած են հետախուզական տուեալներ հաւաքելու, հսկողութիւն իրականացնելու եւ թիրախային հարուածներ հասցնելու կարեւոր գործիք:

Սակայն, քանի արհեսագիտութիւնը կը շարունակէ զարգանալ, անօդաչու սարքերը կը դառնան աւելի բարդ եւ բազմակողմանի, որոնք ունակ են կատարելու բարդ առաջադրանքներ, որոնք ժամանակին հնարաւոր էր իրականացնել միայն օդաչու ունեցող սարքերով: Անոնք կրնան աւելի բարձր թռչիլ, աւելի արագ եւ երկար ժամանակ, եւ ասիկա զանոնք կը դարձնէ իտէալական հետախուզական առաքելութիւններու, թշնամիի գործողութիւններու հսկողութեան եւ ճշգրիտ հարուածներ իրականացնելու համար: Անօդաչու սարքերը օգտակար կը համարուին նաեւ ցամաքային ուժերուն նոյն պահուն տուեալներ տալու եւ իրավիճակի իրազեկում տրամադրելու մէջ` որոշումներ կայացնելու անոնց կարողութիւնները բարձրացնելու եւ զոհեր ունենալու վտանգը նուազեցնելու համար:

1.- Զինուորական հետախուզութեան ուժեղացում անօդաչու սարքերով

Անօդաչու սարքերը դարձած են ռազմական զինանոցի կարեւոր գործիք` ներկայացնելով շարք մը առաւելութիւններ, որոնք յեղափոխութիւն կատարած են ռազմական գործողութիւններու իրականացման ձեւին մէջ: Անօդաչու սարքերու ամէնէն կարեւոր առաւելութիւններէն մէկը նոյն պահուն իրավիճակի իրազեկում ապահովելու անոնց կարողութիւնն է, ինչ որ կարելիութիւններ կու տայ զինուորական հրամանատարներուն` տեղեկութիւններու վրայ հիմնուած որոշումներ կայացնել, հիմնուելով նորագոյն տեղեկութիւններուն վրայ: Յառաջատար պատկերային արհեստագիտութեամբ օժտուած անօդաչու սարքերը կրնան իրականացնել շարք մը գործողութիւններ, որոնց շարքին` հսկողութիւն, թիրախներու հետեւիլ եւ աշխարհատարածական քարտէսագրում, որոնք բոլորը անհրաժեշտ պատկերացումներ կու տան թշնամիի դիրքերուն, տեղաշարժերուն եւ տարածքի իւրայատկութիւններուն վերաբերեալ:

Ինչ կը վերաբերի հսկողութեան, անօդաչու սարքերը կրնան շարունակաբար շրջագայիլ թիրախային տարածքի մը վրայ` հնարաւորութիւն տալով զինուորական հրամանատարներուն բացառիկ ճշգրտութեամբ վերահսկել եւ հետեւիլ թշնամիի շարժումներուն: Անօդաչու սարքերը կրնան օժտուիլ տարբեր պատկերային արհեստագիտութեամբ, ներառեալ` լուսանկարչական գերճշգրիտ սարքերով եւ սենսըրներով,  որոնց շնորհիւ կարելի կ՛ըլլայ անհրաժեշտ տուեալներ հաւաքել տարբեր իրավիճակներու մէջ: Անօդաչու սարքերով հաւաքուած տեղեկութիւնները կրնան նոյն պահուն փոխանցուիլ հրամանատարական կեդրոններուն` հնարաւորութիւն տալով հրամանատարներուն որոշումներ կայացնել` հիմնուելով նորագոյն տեղեկութիւններուն վրայ:

Թիրախներուն հետեւիլը անօդաչու սարքերու այլ առաւելութիւն մըն է, քանի որ անոնք կը յաջողին բացառիկ ճշգրտութեամբ հետեւիլ թիրախներուն: Ասիկա յատկապէս կարեւոր է այն իրավիճակներուն մէջ, երբ կարելի չէ տեսողական կապ պահպանել թիրախին հետ, օրինակ` խիտ ծառերու կամ քաղաքային միջավայրին մէջ: Անօդաչու սարքերը կրնան օժտուած ըլլալ յառաջացած հետեւելու ծրագիրով, ինչ որ անոնց թոյլ կու տայ հետեւիլ թիրախներուն, երբ անոնք կը շարժին` կարեւոր հետախուզական տեղեկութիւններ տրամադրելով հրամանատարներուն: Այս տեղեկութիւնները կրնան օգտագործուիլ զինուորական ռազմավարական որոշումներ կայացնելու եւ գետնի վրայ փոխուող հանգամանքներու հիման վրայ ծրագիրները համադրելու համար:

Անօդաչու սարքերը նաեւ շատ արդիւնաւէտ են աշխարհատարածական քարտէսագրման համար` տրամադրելով տարածքի իւրայատկութիւններու եւ գետնի վրայ գտնուող այլ միաւորներու, իրերու մանրամասն, գերճշգրիտ քարտէսներ: Այս տեղեկութիւնները կրնան օգտագործուիլ զինուորական գործողութիւններ ծրագրելու եւ հնարաւոր թիրախները բացայայտելու, ինչպէս նաեւ` ռազմական գործողութիւններու ազդեցութիւնը ճշդելու եւ առաքելութեան յառաջընթացին հետեւելու համար: Եռաչափ քարտէսագրման ծրագիրներով օժտուած անօդաչու սարքերը հետզհետէ աւելի կարեւոր դեր կը խաղան ժամանակակից զինուորական գործողութիւններուն մէջ: Այս բարդ համակարգերը ռազմական հրամանատարներուն թոյլ կու տան մանրամասն տեղեկութիւններ հաւաքել տարածքի իւրայատկութիւններուն եւ շրջակայ միջավայրի այլ գործօններուն մասին` տալով արժէքաւոր պատկերացումներ, որոնք կրնան տեղեկացնել մարտավարական որոշումներուն եւ գործողութիւններուն մասին:

Այս եռաչափ քարտէսագրման համակարգերուն հիմքը յառաջադէմ սենսըրներու եւ ծրագրային ապահովման համակցումն է: Անոնք կը գործեն միասին` ստեղծելով տարածքի գերճշգրիտ եւ մանրամասն եռաչափ քարտէսներ: Այս քարտէսները կու տան շրջակայ միջավայրի մասին հարուստ տեղեկութիւններ, ներառեալ բարձրութեան տուեալները, բնական խոչընդոտներու գտնուելու վայրը եւ այլ կարեւոր իւրայատկութիւններ:

Եռաչափ քարտէսագրման համար անօդաչու սարքերու օգտագործման հիմնական առաւելութիւններէն մէկը տարբեր անկիւններէն եւ  բարձրութիւններէն տուեալներ հաւաքելու անոնց կարողութիւնն է: Ասիկա թոյլ կու տայ աւելի ամբողջական եւ ճշգրիտ ներկայացնել տարածքը: Բան մը, որուն շնորհիւ հրամանատարները աւելի դիւրաւ որոշումներ կու տան ուժերու տեղաշարժին եւ այլ մարտավարական գործողութիւններուն վերաբերեալ:

Եռաչափ քարտէսագրման համար անօդաչու սարքերու օգտագործման եւս մէկ առաւելութիւն է նոյն պահուն տուեալներ հաւաքելու անոնց կարողութիւնը: Ասիկա թոյլ կու տայ արագ թարմացնել քարտէսները եւ այլ տեղեկութիւններ` նպաստելով, որ ռազմական հրամանատարներուն միշտ հասանելի ըլլան շրջակայ միջավայրի մասին նորագոյն տեղեկութիւնները:

Այս եռաչափ քարտէսները ստեղծելու համար անօդաչու սարքերը օժտուած են շարք մը սենսըրներով, ներառեալ` քամերաները, LIDAR-ը (լոյսի յայտնաբերում եւ հեռահարութիւն) եւ GPS: Այս սենսըրները միասին կ՛աշխատին գետնի մասին մանրամասն տեղեկութիւններ հաւաքելու համար, որ այնուհետեւ կը դրուի մասնագիտացուած ծրագիրի մը մէջ, որ կը մշակէ տուեալները եւ կը ստեղծէ շրջակայ միջավայրի եռաչափ քարտէս:

Ստեղծուած եռաչափ քարտէսները կրնան օգտագործուիլ տարբեր ձեւերով, ներառեալ` ռազմական գործողութիւններ ծրագրաւորելու եւ իրականացնելու, աղէտներու պատճառով տուժածներուն օգնելու եւ այլ քաղաքացիական ծրագիրներու աջակցելու: Ռազմական ծիրէն ներս եռաչափ քարտէսները կրնան հրամանատարներուն օգնել` բացայայտելու հաւանական սպառնալիքները, ծրագրաւորելու զօրքերու տեղաշարժի ուղիները եւ լաւապէս դասաւորելու աղբիւրներու տեղաբաշխումը դաշտին վրայ:

Յստակ է, որ ապագային անօդաչու սարքերը պիտի շարունակեն կարեւոր դեր խաղալ տեղեկութիւններու հաւաքման եւ ռազմական գործողութիւններուն մէջ: Մինչ անօդաչու սարքերու արհեստագիտութիւնը կը շարունակէ զարգանալ, հաւանական է, որ անոնց տեղեկութիւններ հաւաքելու կարելիութիւնները պիտի դառնան ա՛լ աւելի յառաջադէմ` աւելցնելով անոնց օգտակարութիւնը ապագայ ռազմական գործողութիւններուն մէջ:

2.- Անօդաչու սարքերու առաւելութիւնները` պատերազմի ընթացքին ճշգրիտ հարուածներու համար

Անօդաչու սարքերուն գործածութիւնը ճշգրիտ հարուածներու ժամանակ յեղափոխութիւն կատարած է ժամանակակից պատերազմին մէջ` առաջարկելով շարք մը առաւելութիւններ` աւանդական օդաչուներով կառավարուող սարքերու նկատմամբ: Ամէնէն էական առաւելութիւններէն մէկը անօդաչու սարքերու հարուածներու ճշգրտութեան բարձրացումն է: Յառաջադէմ թիրախային համակարգերու եւ կառավարուող զինամթերքի շնորհիւ անօդաչու սարքերը կրնան ճշգրիտ եւ արդիւնաւէտ հարուածներ հասցնել թիրախներուն բացառիկ ճշգրտութեամբ, նուազեցնելով ոչ մարտական գործողութիւններու մասնակիցներուն եւ քաղաքացիական կառոյցներուն չնախատեսուած վնասներուն վտանգը: Այս յաւելեալ ճշգրտութիւնը նաեւ կը բարելաւէ հարուածի ընդհանուր արդիւնաւէտութիւնը, աւելի մեծ յաջողութեամբ հասնելով ռազմական նպատակներուն:

Աւելի՛ն. անօդաչու սարքերու գործածութիւնը ճշգրտօրէն հարուածներու ժամանակ կրնայ զգալիօրէն նուազեցնել ոչ կանխամտածուած վնասները, եւ այս այլ կարեւոր առաւելութիւն մըն է: Ոչ կանխամտածուած վնասը կը վերաբերի ռազմական գործողութիւններու ընթացքին չնախատեսուած վնասին, որ կը հասցուի ոչ մարտական գործողութիւններու մասնակիցներուն եւ քաղաքացիական ենթակառոյցներուն: Անօդաչու սարքերը, որոնք օժտուած են յառաջադէմ հետախուզման եւ հսկողութեան հնարաւորութիւններով, կրնան հրամանատարներուն մանրամասն տեղեկութիւններ տրամադրել թիրախներու եւ անոնց շրջակայքի մասին` թոյլ տալով անոնց ճշգրտօրէն բացայայտել եւ մեկուսացնել թիրախները: Այս տեղեկութիւնները կրնան օգտագործուիլ ծրագրելու համար հարուածներ, որոնք նուազագոյնի կը հասցնեն ոչ կանխամտածուած վնասի վտանգը` ապահովելով միայն օրինական թիրախներու հարուածը: Ոչ կանխամտածուած վնասներու այս նուազեցուած վտանգը նոյնպէս կ՛օգնէ պահպանելու ռազմական գործողութիւններու օրինականութիւնը եւ կը նուազեցնէ տեղւոյն բնակչութեան արձագանգի վտանգը:

Անօդաչու սարքերը նշանակալի զարգացում ունեցած են ժամանակակից պատերազմի ոլորտին մէջ` յեղափոխելով ճշգրիտ հարուածներու իրականացումը: Անոնք վերափոխած են ռազմական գործողութիւններու կայացման ձեւը: Ճշգրիտ հարուածներու համար անօդաչու սարքերու գործածութիւնը բազմաթիւ առաւելութիւններ ունի, ներառեալ` ճշգրտութեան բարձրացումը, ոչ կանխամտածուած վնասներու նուազեցումը, բարելաւուած ճկունութիւնը եւ վիրահատական հարուածներ իրականացնելու ունակութիւնը:

Ճշգրիտ հարուածներու ժամանակ անօդաչու սարքերու ամէնէն կարեւոր առաւելութիւններէն մէկը անոնց ճշգրտութիւնն է: Անօդաչու սարքերը կրնան օժտուիլ թիրախաւորման յառաջադէմ համակարգերով, օրինակ` շողարձակումով կառավարուող ռումբերով կամ GPS-ով կառավարուող հրթիռներով, որոնց շնորհիւ կարելի է հարուածել թիրախները բացառիկ ճշգրտութեամբ: Այս համակարգը կ՛աշխատի` օգտագործելով շողարձակ սարքեր` ռումբը դէպի իր թիրախը ուղղորդելու համար, թոյլ տալով անօդաչու սարքը կառավարողին նոյն պահուն կարգաւորելու ռումբին յետագիծը: Ճշգրտութեան այս մակարդակը կ՛երաշխաւորէ, որ ռումբը հարուածէ իր նպատակային թիրախը` նուազեցնելով ոչ կանխամտածուած վնասներու եւ քաղաքացիներու զոհերու վտանգը:

Ոչ կանխամտածուած վնասներու նուազումը անօդաչու սարքերու եւս մէկ այլ առաւելութիւն մըն է ճշգրիտ հարուածներու ժամանակ: Անօդաչու սարքերը կրնան օգտագործուիլ հետախուզութիւն եւ հսկողութիւն իրականացնելու համար` թոյլ տալով ռազմական հրամանատարներուն ճշգրիտ բացայայտել եւ մեկուսացնել թիրախները: Այս տեղեկութիւնները կրնան օգտագործուիլ ծրագրելու համար հարուածներ, որոնք նուազագոյնի կը հասցնեն ոչ կանխամտածուած վնասներու վտանգը` ապահովելով միայն օրինական թիրախներու հարուածը: Բացի անկէ` անօդաչու սարքերը կրնան աւելի փոքր, աւելի ճշգրիտ զինամթերք մատակարարել` նուազեցնելով մօտակայ կառոյցներուն կամ ոչ զինուորական անձերու վնասելու վտանգը: Նուազեցնելով ոչ կանխամտածուած վնասները` անօդաչու սարքերը կրնան օգնել նուազագոյնի հասցնելու ռազմական գործողութիւններու ազդեցութիւնը քաղաքացիներուն եւ ենթակառոյցներուն վրայ:

Անօդաչու սարքերը նաեւ բարելաւուած ճկունութիւն կ՛առաջարկեն ճշգրիտ հարուածներու ժամանակ: Բաղդատմամբ աւանդական օդաչուով կառավարուող սարքերուն, անօդաչուները կրնան թռչիլ աւելի ցած բարձրութիւններու վրայ, եւ ասիկա զանոնք կը դարձնէ նուազ տեսանելի եւ աւելի դժուար կը յայտնաբերուին թշնամիի պաշտպանութեան համակարգին կողմէ: Այս առաւելութիւններով անօդաչուները աւելի մօտ կը թռչին թիրախին` բարելաւելով ճշգրտութիւնը եւ նուազեցնելով ոչ կանխամտածուած վնասներու վտանգը: Բացի ասկէ` անօդաչու սարքերը կրնան արձակուիլ տարբեր հարթակներէ, որոնց շարքին` ցամաքային, ծովային եւ օդային, հրամանատարներուն տրամադրելով ճշգրիտ հարուածներ իրականացնելու շարք մը տարբերակներ: Այս ճկունութիւնը կրնայ յատկապէս օգտակար ըլլալ այն իրավիճակներուն, երբ թիրախը շարժական է, կամ տեղանքը դժուար է խուսանաւումնելու համար:

Ճշգրիտ հարուածներու ժամանակ անօդաչու սարքերուն միւս առաւելութիւնը ռազմական հարուածներ իրականացնելու ունակութիւնն է` թիրախները ճշգրտութեամբ հարուածելով: Ասիկա կրնայ յատկապէս օգտակար ըլլալ այն իրավիճակներուն, երբ վտանգաւոր թիրախը պէտք է վերացնել` առանց մօտակայ կառոյցներուն կամ ոչ մարտական կառոյցներուն վնաս պատճառելու: Անօդաչու սարքերը կրնան օգտագործուիլ առանձին ինքնաշարժներու կամ անձնակազմի դէմ` նպատակային հարուածներ հասցնելու համար, առանց աւելի մեծ, աւելի կործանարար զինամթերքի անհրաժեշտութեան: Ասիկա կը նուազեցնէ ոչ կանխամտածուած վնասներու վտանգը եւ թոյլ կու տայ հրամանատարներուն` հասնելու իրենց նպատակներուն շրջակայ միջավայրի նուազագոյն խախտումով:

(Շար. 1)