ՇԱՂԻԿ ՀԱՊՈՅԵԱՆ
Արցախի անդորրը խորտակած հակամարտութեան ստուերներուն մէջ ես` իբրեւ ընկերային ծառայող, առիթը ունեցայ մօտէն հետեւելու Արցախէն բռնի տեղահանուած ընտանիքներուն` անձամբ ականատես ըլլալով անոնց տոկունութեան արձագանգներուն, անոնց սիրոյ ջերմութեան եւ երախտագիտութեան խորութեան:
Միեւնոյն ժամանակ անոնց աչքերուն մէջ տեսայ խոր վիշտը, որ կը խօսի կորուստով խաթարուած պատմութեան, փշրուած երազի բեկորներուն պէս անոնց լքած տուներուն մասին: Այդուհանդերձ, անոնց անցեալի աւերակներուն մէջ ես գտայ ուշագրաւ բան մը` անկոտրում ոգի ու պայքարելու ուժ:
Արցախեան հակամարտութիւնը իր բոլոր դրսեւորումներով եւ ծալքերով անջնջելի հետքեր ձգեց անոր ժողովուրդին դէմքին վրայ. արդարեւ, արցախահայերու աչքերուն վիշտը կը խօսի ծաւալած իրադարձութիւններուն խոր ազդեցութեան մասին: Ընտանիքներու բաժանումը, աւերուած տուները եւ կեանքի բազում ցնցումներուն ենթարկուելու ստիպողութիւնը արցախահայութեան էութեան մէջ ձգեցին խոր սպիներ, որոնցմէ ապաքինումը ժամանակ կը պահանջէ: Հետեւաբար այս ծանր ցաւերուն մէջ նոյնիսկ Արցախի ժողովուրդը կը մնայ տոկուն` ուժ գտնելով իրեն նկատմամբ ցուցաբերուող աջակցութեան մէջ:
Արցախի ժողովուրդին եւ հողին միջեւ կապուածութիւնը խորապէս արմատացած է: Ստիպուած լքելով իրենց տուները, շատեր այժմ կը յայտնուին տեղահանուած վիճակի մէջ` փափաքելով ըլլալ տեղ մը` իրենց ծանօթ բնապատկերներով, որոնք ժամանակին կը սահմանէին իրենց առօրեան: Իրենց հողի կարօտի ցաւը շօշափելի է, սակայն վերադարձի յոյսը վառ կը մնայ անոնց սրտերուն մէջ:
Անոնց տոկունութիւնը ոչ թէ ամպամած յայտարարութիւն էր, այլ` ուժ, որ կը կրէր գոյատեւման ծանրութիւնը: Ընտանիքներ, որոնք ժամանակին կապուած էին իրենց տուներու պատերուն, այժմ կապուած են ապագային համար ընդհանուր պայքարին: Երեխաներ, որոնց ծիծաղը կ՛արձագանգէ քաոսի մէջ, անոնք անորոշութեան անկիւններուն մէջ անսասանօրէն յոյսը կը հետապնդեն:
Մեծագոյն տպաւորութիւնը` զիս ցնցող, սէրն էր, որ ներթափանցած ու տիրական է անոնց պատմութիւններուն մէջ: Սէր` դէպի այն երկիրը, զոր անոնք ժամանակին տուն կ՛անուանէին, սէր` դէպի հողի մեջ խրուած յիշողութիւնները, եւ սէր իրարու հանդէպ` այն սոսինձը, որ զանոնք ամուր պահեց փոթորիկներու մէջ: Ես լսեցի երէցներու պատմութիւններ այն ժամանակներուն մասին, երբ արեւը կը համբուրէր լեռները, եւ` երեխաներունը, որոնք կառչած էին այն յոյսին, որ օր մը ազատօրէն պիտի խաղան այն հողի վրայ, զոր իրենց նախնիները տուն կը կոչէին:
Մարդասիրական օգնութեան բաշխելու ժամանակ շնորհակալութիւնը միայն սնունդի եւ առաջին անհրաժեշտութեան իրերու համար չէր, այլ խորին խոստովանութիւն էր, որ իրենց ամէնէն մութ ժամուն ալ աշխարհը աչք չէր փակած: Այդ ընդհանուր մարդկայնութեան ճանաչում էր, կարեկցանքի ձեւով տարածուած փրկօղակ, զգացմունք, որ աւելի բարձր կ՛արձագանգէր, քան` խօսքերը:
Բաշխումի ժամանակ ուղեկցող ողջոյնը պարզապէս խոստովանութիւն չէր, այլ երախտագիտութեան օրհներգ էր, որ կ՛երգուի համայնքի մը կողմէ, որ անսասան ոգիով դիմակայած էր դժբախտութիւնները: Այդ ողջոյն մըն էր, որ գերազանցեց լեզուական խոչընդոտները, շնորհակալութեան համընդհանուր արտայայտութիւն, որ թարգմանութեան կարիք չունէր:
Այս փոխազդեցութիւններու պարզութեան մէջ ես բացայայտեցի մարդկային ոգիի խոր ուժը: Խօսքը միայն գոյատեւման մասին չէր, այլ ժողովուրդի, մշակոյթի եւ պատմութեան էութիւնը պահպանելու մասին էր, որ դիմացկուն էր փոփոխութեան քամիներուն դիմաց իսկ:
Անոնց դէմքերը կը մնան մտքերուս մէջ, վկայութիւն` այն աննկուն ոգիին, որ դպաւ իմ հոգիիս: Անոնց տոկունութեան, սիրոյ եւ երախտագիտութեան մէջ ես գտայ պատմութիւն մը, որ պէտք էր պատմել, մարդկութեան պատմութիւն, որ կը բարձրանար մոխիրներէն, պատմութիւն մը, որ հակառակ ցաւին` կը կրէր յոյսի մեղեդին:
