ՊԵՏՐՈՍ ՔՀՆՅ. ՇԻԹԻԼԵԱՆ
«Չար մարդը չի կարող իր կեանքը վտանգել:
Ես կարծում եմ բարի մարդն է, որ պատերազմի առջեւում է գնում: Խօսքս ազատագրական պայքարի մասին է»
ՄԱԿԻՉ
Ազգերը կ’ապրին իրենց հերոսներով: Ազգերը ունին ընտրուածներ, որոնք այս կամ այն կողմ կ’առաջնորդեն անոնց պատմութիւնը: Որքան ալ խօսինք ժողովուրդներու մասին, որպէս հաւաքականութիւն անոնք ամբոխներ են, մեծ մասը կը նաւարկէ ըստ քամիին: Յայտնի խօսք մը կայ, որ «ազգը պիտի փնտռես իր տասը տոկոսին մէջ»: Մանաւանդ` մեր պարագային, քանի որ մեր բնութեամբ աւելի անհատական մտածողութեան ազգ ենք եւ ոչ հաւաքական, նման տասը տոկոսին դերը աւելի կարեւորութիւն կը ստանայ: Ահա այդ տասը տոկոսին կարեւոր ներկայացուցիչներէն մէկուն մենք կորսնցուցինք վերջերս քաղցկեղի պատճառով:
Մակիչը` Մկրտիչ Մկրտիչեան յայտնի էր որպէս ազգային-յեղափոխական երգերու մեկնաբանող, նաեւ` որպէս ազատամարտիկ: Ան 1962-ի Թալինի շրջանի ծնունդ էր` սասունցի ընտանիքէ, որուն նախնիները Հայոց ցեղասպանութենէն վերապրածներ էին: Ան` որպէս ՀՅԴ-ի անդամ, մասնակցած էր Արցախի 1990-ական եւ 2020-ի պատերազմներուն, եւ վերջինիս ընթացքին ծանր վիրաւորուած էր` ամիսներով գամուելով անկողինին մէջ: Կ’արժէ յիշել, որ 2020-ին Մակիչը ընտանիքի տէր էր երեք անչափահաս զաւակներով եւ հակառակ այս հանգամանքին` վազեց ճակատ: Ան յաճախ հրաւիրուած էր համերգներ տալու սփիւռքի տարբեր գաղութներուն մէջ, նաեւ` Ամերիկայի Արեւմտեան կողմը, ու դիւրութեամբ մշտականապէս կրնար հաստատուիլ Ամերիկա, բայց ան այդ մէկը չըրաւ, չլքեց հայրենիքը: Արդեօ՞ք պիտի փրկուէր, եթէ մնար ու դառնալով Ամերիկայի քաղաքացի` կարելիութիւնը ունենար օգտուելու Ամերիկայի բժշկական համակարգէն: Ինչո՞ւ այս հարցադրումը կ’ընեմ: Պատճառը այն է, որ Մակիչը իր բուժման համար նիւթական օգնութեան կարիքը ունէր: Հոս արդար հարցում մը կը ծագի: Ի՞նչ ազգ է այս, որ իր հերոսներուն հոգ տանիլ չի գիտեր: Երբ հարցուցի իրեն այդ մասին, ըսաւ, որ պետութենէն թոշակ կը ստանայ առանց այլ օգնութեան մասին յիշատակելու: Արդեօ՞ք սփիւռքի մէջ չկային կառոյցներ, որոնք այդ մէկը կրնային ընել: Այս մէկը մեզի յատուկ հակասութիւններէն մէկն է: Արդեօ՞ք նման ընթացքով փաստացիօրէն չենք ըսեր Մակիչին եւ նմաններուն, թէ աւելի լաւ է, որ հայրենիքը լքեն:
Անոր ծանօթացած եմ 1980-ականներուն Երեւանի մէջ ուսման տարիներուս, Ռոմանոս Մելիքեանի անուան երաժշտական ուսումնարանին մէջ: Նոյն տարիներուն միասին նաեւ Ս. Էջմիածնի մայր տաճարի երգչախումբին մէջ երգած ենք: Դարձանք ընկերներ: Կրնար նաեւ օփերային երգիչ դառնալ, բայց ո՛չ, ան ընտրեց ազգային երգերու երգիչ ըլլալու ճամբան: Գնաց ճակատ այն սկզբնական մտադրութեամբ, որ երգելով պիտի ոգեշնչէր մարտիկները, բայց շատ արագ ինքը մարտիկ դարձաւ ու եղաւ հերոս: Իրեն կը կոչէի` «Իմ հերոս ընկեր»:
Զօրաւոր էր նաեւ հոգեպէս, երբեք իր մէջը յուսահատութեան նշոյլը չկար, անգամ վերջին տարիներուն` 2020-էն ետք: Անընդհատ կ’ըսէր. «Աւելի լաւ լինելու համար պէտք է աւելի վատ լինի»: Նկատի ունէր մեր ազգային նկարագիրը. կ’արթննանք, երբ այլեւս ուրիշ ճար չկայ, երբ «դանակը ոսկորին կը հասնի»: Փաշինեանին նկատմամբ սկիզբը դրական կարծիք ունէր, բայց ետքը փոխուեցաւ ժխտականի: Բայց նաեւ աւելի քննադատական էր հիներուն հանդէպ` միշտ զանոնք տականքներ կոչելով:
Մակիչին մասին խօսելու ժամանակ անկարելի է բաժնել անոր ազգային ու մարդկային արժանիքները: Վերը մէջբերուած իր խօսքը իր էութիւնը ցոյց կու տայ ու կարեւոր ճշմարտութիւն մը կը բացայայտէ: Շատ քիչերէն է, որոնց կրնայի կատարելապէս վստահիլ` առանց որեւէ վերապահութեան: Ոչ թէ միայն ինծի համար, այլ բոլորին ալ դիւրութեամբ վստահութիւն կը ներշնչէր: Թափանցիկ էր ու անաչառ: Բարիին բարի կ’ըսէր ու չարին չար, ոչ թէ միայն վստահելի մարդոց ներկայութեամբ, այլ` բարձրաձայնօրէն: Ինծի ծանօթ են քանի մը դէպքեր, երբ իրմէ բարձր դիրք ունեցող ու անոնցմէ կախում ունեցողներու հետ վիճաբանած էր ու բացայայտօրէն անոնց երեսին ըսած էր ճշմարտութիւնը:
Անցեալ տարի Հայաստան այցելեցի սեպտեմբեր 13-ի Ջերմուկի վրայ յարձակումէն անմիջապէս ետք: Հիւանդութիւնը սկզբնական փուլին մէջ էր ու կրցանք քանի մը անգամ հանդիպիլ: Ետքը, Ամերիկա վերադառնալէս ետք, մշտական կապի մէջ էի իրեն հետ ու Ս, պատարագի ընթացքին հիւանդներու աղօթքի ցանկին վրան առաջինը իր անունն էր: Մահացաւ: Բայց արդեօ՞ք նմանները կը մեռնին: Նմանները, որոնք առանց որեւէ հաշիւի ու ակնկալութեան, միայն ու միայն հայրենասիրութենէ դրդուած ու որեւէ ժամանակ կը վազեն ճակատ: Նմաններու շնորհիւ է, որ ազգը կը գոյատեւէ ու կը փրկուի: Նմանները, Պարոյր Սեւակի արտայայտութեամբ, այն «խենթեր»-ն են, որոնք` «Երբ չի մնում ելք ու ճար, գտնում են հնար»: Նմաններուն շնորհիւ է, որ ցեղին հանդէպ յոյսը չի կորիր, ու հաւատքը կը վերականգնի ամէնէն յուսահատական պահերուն անգամ, ինչպէս որ էր 2020-ի պատերազմը: Շատ կարեւոր հանգամանք մըն է, որ նմաններուն թիւը քիչ չէ Հայաստանի մէջ: Հակառակ մեր դժուար պատմութեան ու աշխարհագրական դիրքին ամենաանբարենպաստ պայմաններուն` նմաններուն ու մեր մշակոյթին երախտապարտներուն կը պարտինք մեր գոյութիւնը: Մակիչը վստահ էր ու փաստերով գիտէր, որ Շուշիին անկումը դաւաճանութեան հետեւանք էր ու ծրագրուած էր Ռուսիոյ կողմէ: Մէկ խօսքով, Մակիչը ԿԱՏԱՐԵԱԼ ՀԱՅն էր, մէկը, որուն կեանքին առաջնութիւնը բացարձակապէս հայրենիքն էր :
Իմ սիրելի ու հերո՛ս ընկեր, հողը թող թեթեւ ըլլայ քու վրադ, ու ինչպէս որ խոստացուած է քեզի նմաններուն, մեր հերոսներուն հետ արժանանաս երկնային արքայութեան փառքին:
Սփրինկֆիլտ – Մասաչուսեց
