Ելեկտրոնային «Աղբերու» Հսկայական Լեռ Մը
Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ
Ելեկտրոնային գործիքները մեր ամէնօրեայ կեանքի անբաժան «ըներակիցներ»-ն են` համակարգիչ, սմարթֆոն, թապլեթ, պատկերասփիւռ… եւ երբ անոնց նոր տարբերակները կը յայտնուին, մենք մեր հին գործիքները կը թափենք նորերը գնելու համար: Սակայն գիտէի՞ր, թէ այդ աղբը նետուած գործիքներէն միայն շատ փոքր բաժինն է, որ կը վերամշակուի: Արդիւնք, 2021-ի ելեկտրոնային աղբերուն ընդհանուր ծանրութիւնը մինչեւ հիմա հասած է 57 միլիոն թոնի: Անհրաժեշտ է անմիջականօրէն այս վիճակը փոխել:
***
Այս թիւը կ՛աւելնայ տարիէ տարի… Գիտէի՞ր, թէ 2021-ի 57 միլիոն թոն աղբը շատ աւելի ծանր կը կշռեն, քան` Չինաստանի Մեծ պատը, որ աշխարհի վրայ մարդուն կողմէ շինուած ամէնէն ծանր կառոյցն է:
Այս աղբերուն մաս կը կազմեն ո՛չ միայն հին համակարգիչներ, սմարթֆոններ, պատկերասփիւռներ են, այլ նաեւ` ելեկտրոնային խաղալիքներ, կամ սառնարաններ: Անշուշտ, այս աղբերը մէկ հսկայ լեռ մը չեն կազմեր, այլ սփռուած են ամբողջ մոլորակին վրայ. սակայն այս պատկերը կրնայ աւելի յստակ կերպով մեզի փոխանցել այդ աղբերու քանակին մեծութիւնը:
Ընդհանրապէս այս աղբերը իրենց կեանքը կը վերջացնեն հաւաքական աղբանոցներուն մէջ եւ բնութիւնը կ՛ապականեն: Երբեմն կարգ մը բաղադրիչ նիւթեր կրկին կը գործածուին ուրիշ առարկաներ շինելու համար: Դժբախտաբար միայն 10 գործիքէն 2-ը միայն կը վերամշակուին:
***
Սակայն գիտէ՞իր, թէ այս ելեկտրոնային գործիքները կը պարունակեն բազմաթիւ նիւթեր, որոնց վերամշակումը օգտակար կրնայ ըլլալ: Օրինակի համար, բջիջային հեռաձայններուն մէջ կարելի է գտնել ոսկիի հետքեր, ինչպէս նաեւ` ուրիշ հազուագիւտ մետաղներ (կալիոմ, ինիտոմ, իթթրիոմ…) երկրագունդին վրայ այս մետաղներուն պահեստները կրնան մօտ օրէն վերջանալ:
Կարգ մը վաճառանիշներ կ՛արտադրեն յատկապէս շինուած գործիքներ, որպէսզի անոնք աւելի երկար դիմանան, եւ կարելի է զանոնք նորոգել: Սակայն դժբախտաբար յաճախ հակառակը կը պատահի: Այս առարկաները շատ երկար կեանք չեն ունենար, եւ զանոնք նորոգելը շատ աւելի մեծ ծախսի կը կարօտի, քան` նորը գնելը…
Կրին Պանք. Առանց Թուային
Գործիքներու Գիւղը
Կրին Պանք Միացեալ Նահանգնեու Ուէսթ Վիրճինիա նահանգին մէջ գտնուող փոքրիկ գիւղ մըն է: Հոն թուային գործիքներ գոյութիւն չունին: Ասոր պատճառը Կրին Պանքի ուսումնասիրութեան կեդրոնն է, որ բացարձակ լռութեան պէտք ունի ուսումնասիրելու համար աստղերը եւ երկինքը:
Հոն ուայ ֆայի դրութիւն գոյութիւն չունի, ո՛չ ալ` հեռաձայնային ցանցեր, իսկ ձայնասփիւռի ալիքները շատ սահմանափակ են… Կրին Պանք փոքրիկ գիւղը կը գտնուի Միացեալ Նահանգներու մայրաքաղաք Ուաշինկթընէն չորս ժամ հեռու: 1958 թուականէն ի վեր հոն հաստատուած է ուսումնասիրութեան կեդրոն մը, որ կ՛ուսումնասիրէ աստղերն ու սեւ ծակերը. ան ունի աշխարհի ամէնէն մեծ ռատիօթելեսքոփը:
Հոն կը գործէ նաեւ ՆԱՍԱ-ի կեդրոններէն մէկը: Հետեւաբար պետութիւնը որոշած է ստեղծել «հանդարտ միջավայր» մը` անոնց գործունէութիւնը պահպանելու համար: Այս ձեւով, օրինակի համար, ձայնասփիւռի ալիքները սահմանափակուած են մօտաւորապէս 34 հազար քառակուսի քմ տարածութեան մը վրայ, եւ ուայ-ֆայներու գործիքներու գործածութիւնը չէ քաջալերուած: Բնականօրէն արգիլուած է գործածել գործիքներ, որոնք կը բանին առանց թելի արհեստագիտութեամբ:
Իսկ երբ կարգ մը բնակիչներ իրենց տան մէջ համացանցի դրութիւնը հաստատած են, ամէն ինչ կ՛անջատուի, երբ անոնք տունէն դուրս կ՛ելլեն, եւ կարելի չ՛ըլլար ո՛չ հեռաձայնային խօսակցութիւններ ստանալ, ո՛չ ալ լուրեր:
Աշխարհէն «կտրուած» այս գիւղը շրջանի զբօսաշրջութեան գրասենեակին համար մեծ առաւելութիւն մըն է: Զբօսաշրջիկներ ներգաւելու համար ան լուսարձակի տակ կը դնէ անոր աննման հանդարտութիւնը: Ամերիկացիներուն համար, որոնց մօտաւորապէս 85 առ հարիւրը ունի սմարթֆոնը, եւ որոնց մէկ երրորդը կը խոստովանի, որ գրեթէ անդադար համացանցին կապուած է, Կրին Պանքը դարձած է երազային վայրը` թուային աշխարհէն կտրուելու համար:
Սակայն, դժբախտաբար, հակառակ թուայինի վերաբերեալ օրէնքներուն եւ անտառներու եւ հովիտներու կեդրոնը գիւղին մեկուսացած վիճակին, Կրին Պանք սկսած է փոփոխութիւններ ապրիլ…
Ըստ բնակիչներուն, առանց թելի համացանցի դրութիւնը սկսած է տարածուիլ շրջանին մէջ վերջին տարիներուն, եւ այս վիճակին պատասխանատուները նոյնիսկ չեն վճարեր 50 տոլարի տուգանքը: Բազմաթիւ պանդոկներու եւ ճաշարաններու շինութիւնը, ինչպէս նաեւ նոր բնակիչներու ժամանումը պատճառ դարձած են, որ տուներուն գիները բարձրանան: Այս փոփոխութիւնները նեղութիւն կը պատճառեն մեծ թիւով բնակիչներու: Մինչ ուրիշ բնակիչներ կը մտածեն, թէ ժամանակն է այլեւս, որ գիւղը յառաջդիմէ: Անոնց համար դուրսի աշխարհին հետ հաղորդակցութեան պակասը վտանգաւոր կրնայ ըլլալ: Այս ձեւով, օրինակի համար, երթեւեկութեան կամ որսորդութեան ընթացքին պատահած արկածի մը պարագային հիւանդատար կառքը կանչելը անկարելի է…
Հետաքրքրական
– Արդի բջիջային հեռաձայն մը շատ աւելի համակարգչային կարողութիւն ունի, քան ՆԱՍԱ-ն` 1969 թուականին, երբ ան առաջին անգամ մարդիկ ղրկեց լուսին:
– Ճարտարագէտներ կ՛աշխատին յատուկ ակնոցներու վրայ, որոնք կարողութիւնը պիտի ունենան անմիջականօրէն թարգմանելու օտար լեզուներ եւ կարդացողին ներկայացնել թարգմանուած պատրաստի գրութիւնը կարդալու համար:
– Գիտնականները լէյզըր ճառագայթներ կը գործածեն հեռաւորութիւններ չափելու համար: Այս ձեւով անոնք կրցած են ուղղել լէյզըրի ճառագայթ մը` դէպի լուսին, կապելու համար երկրագունդին եւ լուսինին միջեւ հեռաւորութիւնը:
– Իսլանտայի եւ Մարոքի մէջ բնակչութեան 97 առ հարիւրը համացանցի կապուած է: Այս երկու երկիրները աշխարհի ամէնէն շատ «կապուած» երկիրներն են:
– Գիտէի՞ր, թէ առարկաները 30 առ հարիւր աւելի մեծ կ՛երեւին ջուրին տակ:
– Երկրագունդին մակերեսի խաւին մէջ ամէնէն շատ գոյութիւն ունեցող հիւթը թթուածինն է, մինչ տիեզերքին մէջ` ջրածինը:
– Ձայնը շատ աւելի արագ կը տարածուի ջուրին մէջ, քան` օդին մէջ:
– Հալիլէօ իր աստղադիտակը գործածելով` դարձաւ առաջին անձը, որ կրցաւ ուսումնասիրել Լուսնթագի լուսինները:
– Աղը կը գործածուի շինելու համար կարգ մը քիմիական նիւթեր, որոնք կը գտնուին օճառի եւ ապակիի բաղադրութեան մէջ:
– Երկաթը կը հալի ջուրի եռման տաքութեան աստիճանէն 15 անգամ աւելի բարձր ջերմաստիճանով` 1535 սելսիուս աստիճան:
Ժամանց
