Արցախը` Պատերազմից Յետոյ

ԳԱՌՆԻ ՄՈՒԹԱՖԵԱՆ

«Ազատ Արցախը ողջունում է ձեզ». ցուցանակը յուշում է` արդէն Արցախում ենք: Սկսւում է անցակէտերի շարանը: Թիւով 9 անցակէտ, որոնք անցնելուց յետոյ միայն կարող ես մտնել քո հայրենիք, քո տուն:

Հասնում ենք Աղաւնոյ, կանգնում` հերթական անցակէտի մօտ, մեզ է մօտենում մի ռուս խաղաղապահ ու խնդրում անձնագրերը: Նայում է փաստաթղթերին, հայեացքով զննում մեքենայում գտնուող միւս ուղեւորներին, ստուգում է բեռնախցիկը, մօտենում է դիմապակուն ու նկատում Հայաստանի դրօշը: Շատ անտարբեր ասում է, որ հանենք դրօշն ու դնենք միայն Ստեփանակերտ հասնելուց յետոյ: Հարցին, թէ` ինչո՞ւ պէտք է հանենք դրօշը, հնչում է աւելի անտարբեր պատասխան. «Չի կարելի»: Ստիպուած հանում ենք դրօշն ու շարունակում ճանապարհը:

Մի փոքր էլ ընթանալուց յետոյ հասնում ենք Շուշիի անցակէտ: Առաջին բանը, որ նկատում ենք մեծ ու կարմիր տառերով «Şuşa» գրութիւնն է: Անցակէտում ռուսական ու ազրպէյճանական դրօշներն են, իսկ Շուշիում` Թուրքիոյ ու Ազրպէյճանի: Բերդաքաղաքը պաշարուած է: Կարծես վանդակի մէջ լինի: Ներսում ազերի զինուորներն են: Մի մասը նկարւում է, իսկ միւս մասը նստած է մեքենայի մէջ ու նայում է անցնող-դարձողին: Նայում է վերեւից, նայում է քմծիծաղով, նայում է  թշնամաբար, նայում է տիրոջ աչքով: Տեսարանը սարսափեցնող է: Ասես` մղձաւանջ լինի: Լրագրողական հետաքրքրութիւնս ինձ դրդում է ձեռքս վերցնել հեռախօսն ու նկարել, բայց նոյն պահին մտափոխւում եմ: Ամէն բան կորցնում է իմաստը, ցաւը կրկնապատկւում է, անկարողութեան զգացումը թւում է, թէ քեզ կը հասցնի խելագարութեան: Անցակէտում կանգնում ենք 1 կամ 2 րոպէ, սակայն թւում է, թէ մի ամբողջ յաւերժութիւն է տեւել: Մնացած ճանապարհը անցնում է լուռ: Միայն հասցնում ես աննկատ արցունքներդ մաքրել, իբր թէ չես ուզում կողքիներդ տեսնեն, մինչդեռ բոլորը նոյն վիճակում են:

Ստեփանակերտի ճանապարհին հանդիպեցինք մի խումբ աշխատաւորների, կանգնեցինք.

– Տղե՛րք, ո՞նց էք, հօ չէ՞ք վախենում, որ թուրքը ձեզնից մի քանի քայլ է հեռու (ծիծաղելով):

– Որ վախենայինք էլ, էստեղ ինչի՞ էինք գալիս: Թուրքից վախենալ չկայ:

Հասնում ենք Ստեփանակերտ: Անցնում ենք շուկայով, յետոյ հասնում` Վերածնունդի հրապարակ, պտտւում ենք քաղաքում: Այս քաղաքում պատերազմի շունչը դեռ օդում զգացւում է: Այն իր հետքը թողել է: Շէնքերի, սրճարանների, խանութների վրայ տեսանելի են կրակոցների հետքերը: Սակայն մարդիկ փորձում են շարունակել ապրել, փորձում են վերագտնել կորցրած ուժն ու ժպիտը:

Խօսում ենք այգում նստած մարդկանց հետ, որոշներն ապրում են միայն ներկայով, չեն ուզում յաջորդ օրուայ համար ծրագրել, բայց Արցախից գնալու մասին չեն ուզում անգամ մտածել, ասում են.

– Ո՞ւր գնանք, սա մեր հողն է: Մենք այստեղ ենք ծնուել ու մեծացել: Դժուար ժամանակներ են, բայց սա էլ կ՛անցնի, ամէն ինչ լաւ է լինելու:

Չնայած պատերազմի ծանր հետեւանքների`  Արցախը երիտասարդների պակաս չունի: Ստեփանակերտի, Մարտունու փողոցներում տեսնում ենք երիտասարդ տղաների ու աղջիկների: Իրենց հայեացքներում չկայ առաջուայ անհոգութիւնը: Թէպէտ պատերազմը խլել է դա, բայց փոխարէնն աւելացրել է պատասխանատուութեան զգացումը եւ յանուն հայրենիքի օրն ի բուն աշխատելու ցանկութիւնը: Նրանց համար կայ մէկ յստակ ու մեծ վերնագիր. «ԱՊՐԵԼ ԱՐՑԱԽՈՒՄ ՈՒ ԱՆԵԼ ԱՄԷՆ ԻՆՉ` ՅԱՆՈՒՆ ԱՐՑԱԽԻ ԳԱԼԻՔ ՅԱՂԹԱՆԱԿԻ»:

Մինչեւ Երեւան վերադառնալը որոշեցինք մտնել Ստեփանակերտի սրճարաններից մէկը: Տեսնում ենք մի խումբ հաւաքուած մարդկանց: Մուտքին միջոցառման պաստառն էր փակցրած: Երիտասարդ զոյգի նկար էր, իսկ վրան գրուած էր` «Անաւարտ պատմութիւն»: Արդէն պարզ դարձաւ, թէ ի՛նչ միջոցառում է: 21-ամեայ Անգելինա Առստամեանի գրքի շնորհահանդէսն էր: Պատերազմի ժամանակ ամուսինը`  Կարէն Բեգլարեանը, զոհուել է: Մի քանի ամիս անց կորցրել է դեռ չծնուած երեխային: Բայց չի կոտրուել է: Գիրք է գրել նրանց սիրոյ պատմութեան մասին: Մօտենում ու խօսում ենք նրա հետ: Ասում է.

– Այս հողը լացելով ջրելու համար չէ: Ես  իմ կարողացածի չափով պիտի շարունակեմ Կարէնի գործը:

Ու ժպտում էր: Ժպտում էր, որպէսզի մենք չտխրէի՞նք, թէ՞ այդպէս էր ուզում թաքցնել աչքերում եղած ցաւն ու թախիծը, արդէն էական չէ:

Թէպէտ Տեղ հասանք կոտրուած, նեղացած ու բարկացած, բայց Արցախն ստիպեց դրանք մի կողմ դնել: Այստեղ պայքարը օդի հետ է միախառնուած: Եթէ շնչում ես Արցախի օդը, ապա պիտի մոռանաս յանձնուելու ու կոտրուելու մասին:

Արցախը ցաւի, հպարտութեան, վրէժխնդրութեան խտացումն է: Արցախը բաց վէրք է, որը պէտք է բուժել: Բուժել` փուլ առ փուլ, քայլ առ քայլ: Բուժել` առանց դադարի, բուժել` առանց յոգնելու, բուժել այնքան, մինչեւ վէրքը կը փակուի ու կը մնայ միայն սպին, որը մնալու է յաւերժ, ինչպէս` Արցախի պանթէոնում, Եռաբլուրում, իրենց ընտանեկան գերեզմաններում հանգչող տղերքի սխրանքները: