Տրակտատ Յեղափոխութեան Մասին

ԽԱՉԱՏՈՒՐ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ
Խ. Աբովեանի անուան հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի
Համաշխարհային պատմութեան ամպիոնի վարիչ, պ.գ.դ., փրոֆեսէօր

Ի՞նչ Է Յեղափոխութիւնը

Հին յունական փիլիսոփայութեան ականաւոր ներկայացուցիչ Արիստոտէլը յեղափոխութիւնը ընկալում է որպէս սահմանադրական կարգի փոփոխութիւն: Սակայն այդ սահմանադրական  կարգի փոփոխութիւնը պէտք է լինի գաղափարախօսական լուրջ հենքի վրայ: Սա էլ իր հերթին ենթադրում է համաժողովրդական գիտակցական բարձր մակարդակի առկայութիւն: Իշխանութիւնը ըմբոստութիւնից եւ յեղափոխութիւնից խուսափելու համար ժողովրդին պահում է անգրագիտութեան եւ յետադիմութեան մէջ:

Յեղափոխութեան համար անհրաժեշտ է մտքի ազատութիւն եւ առաջադիմութիւն: Երկու դէպքում էլ իշխանութեան դիրքորոշումը կարեւոր է: Իշխանութիւնը կարող է դառնալ կա՛մ դահիճ, կա՛մ ժողովրդի ծառայ: Եթէ ըմբոստութիւնը, ապստամբութիւնը, իշխանափոխութիւնը դրսեւորւում է որպէս ընդամէնը բնազդային երեւոյթ` առանց գաղափարական ծրագրի, այն չի վերածւում յեղափոխութեան: Խորքում փոխւում են միայն նախկին դերակատարները: Միայն ծրագրուած գաղափարական փոփոխութիւնները, որոնք վերածւում են յաջողութեան եւ առաջընթացի, կարող են դիտարկուել որպէս յեղափոխութիւն: Գոյութիւն ունի յեղափոխութեան երկու ճանապարհ` բռնի եւ անարիւն: Գիտակից հասարակութեան առկայութեան դէպքում բռնի յեղափոխութիւնը գրեթէ բացառւում է:

Յեղափոխութիւնը պէտք է լինի մեծամասնութեան ցանկութեամբ եւ համոզումով: Եթէ փոքրամասնութիւնը, պատահական, ձեռնածութիւնների շնորհիւ իր իշխանութիւնը հաստատում է մեծամասնութեան վրայ, այն վաղ թէ ուշ վերածուելու է բռնակալութեան: Հետեւաբար սա նոյնպէս չի կարող դիտուել որպէս յեղափոխութիւն:

Յեղափոխական մեծամասնութեան յաջողութիւնը մեծապէս պայմանաւորուած է նաեւ փոքրամասնութեան հանդէպ ունեցած հանդուրժողական վերաբերմունքով: Յատկապէս գաղափարական փոքրամասնութիւնը յեղափոխական մեծամասնութեան համար առաւել քան անհրաժեշտութիւն է:

ԵԹԷ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ, ՆՐԱ ՑԱՆԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐՆ ՈՒ ԻՂՁԵՐՆ ԱՒԵԼԻ ԱՌԱՋԱԴԷՄ ԵՆ, ՔԱՆ ԻՇԽԱՆՈՒԹԵԱՆ ՔԱՅԼԵՐԸ, ՅԵՂԱՓՈԽՈՒԹԻՒՆԸ ԴԱՌՆՈՒՄ Է ԱՆԽՈՒՍԱՓԵԼԻ:

Յեղափոխութեան Անհրաժեշտութիւնը

Յեղափոխութեան անհրաժեշտութիւնը պայմանաւորուած է ժողովրդական զանգուածների համընդհանուր եւ խորը դժգոհութեամբ: Առանձնապէս ազդեցիկ է յուսահատութիւնն այն պարագայում, երբ զանգուածների կողմից մեծ ակնկալիք կայ առաջընթացի, եւ այդ առաջընթացը տեղի չի ունենում իշխանութիւնների անկարողութեան կամ, որ աւելի վատ է, դիտաւորութեան պատճառով: Փոփոխութիւնների անհրաժեշտութիւնը պայմանաւորուած է շրջապատից, իր նմաններից յետ մնալու անարդար իրողութեամբ: Հնարաւորութիւնների մի կողմից անհաւասար բաշխումը, միւս կողմից` անարդիւնաւէտ օգտագործումը անարդարութեան արտայայտութիւն են հանդիսանում: Փոփոխութիւնների անհրաժեշտութիւնը պայմանաւորւում է նաեւ հասարակութեան արհեստական պառակտման, շերտաւորման բացայայտ վիրաւորական քաղաքականութեամբ: Երկար հանդուրժելի չէ նոյն տեսակին հակադիր մասերի բաժանելն ու այդ հակադրութեան վրայ իշխանութիւն պահելը: Ի վերջոյ, գալիս է մի պահ, երբ մեծամասնութիւնը փոփոխութիւններ չտեսնելով իր չարքաշ, նուաստ կարգավիճակի համար` մեղադրելու է փոքրամասնութեանը, արդարացիօրէն` իշխող փոքրամասնութեանը: Երբ պարբերաբար կրկնուող զրկանքները, անյաջողութիւնները, նուաստացումները անհատին եւ զանգուածներին հասցնում են յուսահատութեան գիրկը, մնում է փրկութեան մէկ ուղի, որը անցնելու է «յաղթանակ կամ մահ» ընդհանուր նշանաբանի ներքոյ: Այդ ուղին յեղափոխութիւնն է:

ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՅԵՂԱՓՈԽՈՒԹԻՒՆԸ ԱՆՊԱՅՄԱՆ ՊԱՅԹԵԼՈՒ Է, ԵՐԲ ՎԻՐԱՒՈՐՒՈՒՄ Է ԺՈՂՈՎՐԴԻ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏՈՒՈՒԹԻՒՆԸ, ԿԱՄ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ ԶԳՈՒՄ Է ԻՐ ԳԼԽԻՆ ԿԱԽՈՒԱԾ ՎՏԱՆԳԸ:

Յեղափոխութեան Տեսակները

Յեղափոխութեան տեսակաւորման համար անհրաժեշտ հաշուի առնել մի շարք գործօններ եւ չափանիշներ` ուժգնութեան եւ յաջողութեան աստիճանը, գաղափարաբանական առաջադրանքները եւ դրանց իրականացման` չափը, բնոյթը, ընդհանրականութիւնը, ծաւալը, տեւողութիւնը, գործադրուած միջոցները, համաժողովրդականութեան աստիճանը, ղեկավարութեան ընկերային մակարդակը, քաղաքական ըմբռնումները եւ այլն:

Ընկերային-քաղաքական առումով, յեղափոխութիւնները կարող են լինել ազգային, քաղաքական, ընկերային կամ ընկերային- տնտեսական: Ազգային յեղափոխութիւնն այն է, երբ ժողովուրդը ձգտում է ազատութեան օտար ազգի կամ բռնակալների լծից եւ ինքն է որոշում իր ճակատագիրը: Այդպիսի յեղափոխութիւն էր 19-րդ դ. վերջի եւ 20-րդ դ. սկզբի արեւմտահայ ազգային-ազատագրական պայքարը թուրքական բռնապետութեան դէմ, Յունաստանի, Պուլկարիայի եւ պալքանեան միւս ժողովուրդների անկախացումը օսմանեան լծից: Այդպիսի յեղափոխութեամբ անկախացան բրիտանական եւ ֆրանսական գաղութները:

Քաղաքական յեղափոխութիւնն այն է, երբ պայքար է մղւում մարդու իրաւուքների, օրէնքի առջեւ հաւասարութեան, ժողովրդավարութեան հաստատման համար: Այդպիսի յեղափոխութիւնները սովորաբար աւարտւում են սահմանադրութեան փոփոխութեամբ: Ընկերային կամ ընկերային-տնտեսական յեղափոխութիւնները լինում են ընկերային անարդարութիւնները սրբագրելու համար: Երբ երկրում կան տնտեսական եւ այլ բնոյթի մենաշնորհներ, որոնք խոչընդոտում են ընդհանուր զարգացմանը, միաժամանակ գործադրուող բարեփոխումները չեն արդարացնում սպասելիքները, յեղափոխութիւնը դառնում է անխուսափելի:

Յեղափոխութեան Առաջնորդը

Յեղափոխութեան վերջնական յաղթանակը, կամ սկզբում հռչակուած նպատակների իրականացումը մեծապէս պայմանաւորուած է յեղափոխութեան առաջնորդով: Շատ կարեւոր է, որ յեղափոխութեան առաջնորդը լինի սկզբունքային, գործի մէջ փորձուած, ազդեցիկ խօսքի տէր անհատականութիւն: Յեղափոխութեան յաջող ընթացքը պայմանաւորուած է առաջնորդի սկզբունքայնութեամբ, որը պէտք է փաստուած լինի ոչ միայն յեղափոխութեան ընթացքում, այլ նաեւ դրանից առաջ, կատարած գործով, որի արդիւնքին հասարակութիւնը պէտք է ծանօթ լինի, վճռական եւ տիրական խօսքով, որին բոլորը պէտք է հաւատան:

Յուզառատ զանգուածների համար առանցքային է յատկապէս յեղափոխութեան առաջնորդի խօսքը: Նրա արտասանած սուտն անգամ այնքան ազդեցիկ պէտք է լինի, որ ընդունուի որպէս անքննելի ճշմարտութիւն: Սա, սակայն, ոչ թէ նրա համար, որ յեղափոխութեան առաջնորդն իրաւունք ունի սուտ խօսելու, այլ` նրա համար, որ գնահատի իր խօսքի արժէքը:

Առաջնորդն իրաւունք չունի չարաշահել ժողովրդի հաւատը եւ խաբելով նրան` յեղափոխութիւնը ծառայեցնել իր նեղ անձնական, խմբակային, կուսակցական շահերին: Անթոյլատրելի է յեղափոխութեան ընթացքում ժողովրդի համար անընդունելի տեսութիւնների փորձարարութիւնը, փորձաքննութիւն չանցած ընկերային քայլերի կիրառումը եւ այլն: Սա ժողովրդին մաշեցնող շարունակական յեղափոխութիւնների փուլ կը տանի: Պինդ նեարդերի տէր, նախաձեռնող, հաստատակամ, պատասխանատու, ազդեցիկ, այս յատկանիշներն են յատուկ յեղափոխութեան առաջնորդին:

Յեղափոխութեան վերջնական յաղթանակի համար կարեւոր է նաեւ առաջնորդի անձնազոհ կերպարը: Ընդ որում` այդ անձնազոհութիւնը պէտք է լինի խոնարհ եւ առանց աւելորդ ցուցամոլութեան: Պարտադիր չէ, որ առաջնորդը զոհի իր կեանքը` ցոյց տալու համար իր նուիրուածութիւնը յեղափոխութեանը: Պարտադիր է, որ ցոյց տայ ինքնազոհութեան անկեղծ պատրաստակամութիւն: Կեանքում երբեւիցէ վճռական պահին իրեն վստահուած ճակատը լքածը չի կարող յեղափոխութիւն առաջնորդել:

Յեղափոխականը

Յեղափոխականի նկարագիրը տարբեր մեկնութիւնների կարող է արժանանալ: Սակայն կան որոշ պատկերացումներ, որոնք պարտադիր են յեղափոխական կոչուելու համար: Անշուշտ յեղափոխականը նախ պէտք է գաղափարական լինի եւ իր գաղափարների իրականացման համար պատրաստ լինի անձնազոհութեան: Յեղափոխականը պէտք է ըմբոստ լինի: Յեղափոխականի ըմբոստութիւնը` յանուն գաղափարի, պիտի լինի կշռադատուած եւ գեղեցիկ, այն պէտք չէ վերածուի շնականութեան: Շատ կարեւոր է յեղափոխականի ինքնուրոյն մտածողութիւնը, այլապէս նա կը վերածուի պարզ հրաման կատարողի: Յեղափոխականը պէտք է համոզուած լինի իր քայլերի ճշմարտացիութեան մէջ: Այդ դէպքում երիցս արդարացուած կը լինի նրա` փորձութիւնների գնալու պատրաստակամութիւնը: Յեղափոխականն անշուշտ յաւակնութիւններ ունի, սակայն այդ յաւակնութիւնը նախ պէտք է հաւաքական լինի: Յեղափոխականի անձնական յաւակնութիւնները պէտք է բխեն միայն յեղափոխութեան հաւաքական յաւակնութիւններից: Յեղափոխականի ինքնաբաւութիւնը պէտք է կառուցուի ընդհանուրի ինքնաբաւութեան շուրջ: Յեղափոխականը կեանքում արժանապատուութիւն ունեցողն է: Յեղափոխականը պաշտում է գաղափարը եւ ոչ` անձը: Առանց նման յեղափոխականների` յեղափոխութիւն հնարաւոր չէ իրականացնել:

Յեղափոխութեան Հետեւանքները

Ցանկացած յեղափոխութիւն արժեւորւում է իր հետեւանքներով: Յեղափոխութեան հետեւանքների գնահատականը տրւում է նախապէս իր հռչակած սկզբունքների եւ նպատակների համեմատութեան մէջ: Անշուշտ, գործնականում շատ քիչ են դէպքերը, երբ յեղափոխութիւնների հետեւանքները ճշգրտօրէն համապատասխանել են ի սկզբանէ յայտարարուած նպատակներին: Պարզ է, որ յեղափոխութեան ընթացքում առարկայական եւ ենթակայական պատճառներով պայմանաւորուած կարող են լինել նպատակների մարտավարական փոփոխութիւններ, սակայն, ռազմավարական առումով, սխալ է, եթէ ոչ` անթոյլատրելի, էական փոփոխութիւնների իրականացումը: Սա պէտք է բացատրել ոչ թէ յեղափոխութեան հռչակած նպատակներին կարծրատիպօրէն հաւատարիմ մնալու մոլուցքով, այլ` շարունակական յեղափոխութիւններից ապահովագրուելու պարզ տրամաբանութեամբ: Այդ նպատակով յեղափոխութեան կազմակերպիչները պէտք է նախապէս հռչակեն իրենց համար իրատեսական նպատակներ, որոնց իրականացումը, թէկուզ` որոշակի փոփոխութիւններով, հնարաւոր լինի:

Եթէ յեղափոխութիւնը լայն իմաստով չի իրականացնում իր հռչակած սկզբունքը, լաւագոյն դէպքում պատճառ է դառնում նոր յեղափոխութեան, իսկ վատագոյն դէպքում` հիասթափութեան եւ հասարակութեան համընդհանուր ձախողման: Յեղափոխութեան հռչակած նպատակների իրականացման դէպքում նոյնպէս պէտք է պատրաստ լինել հասարակութեան մէջ այդ արդիւնքների ամրագրմանը: Եթէ այդ ամրագրումները ամուր հիմքեր չունենան, դրանք հակայեղափոխութեան պատճառ կարող են հանդիսանալ:

Յեղափոխութեան հետեւանքները պէտք է բաւարարեն հասարակութեան հնարաւորինս շատ եւ հնարաւորինս լայն շերտերի, եթէ դա այդպէս չէ, ապա յեղափոխութիւնը կիսատ է մնացել: Սա իր հերթին հասարակութեան մէջ հոգեբանական հետեւանքներ է թողնում, դրական եւ բացասական առումներով:

6 Յունուար 2021