ԿԱՐՕ Վ. ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ
Հանդիսութիւնը կայացաւ մարտ ամսուան ընթացքին (յուսամ` չեմ սխալած): Տօնախմբութիւնը սոսկ ներմիութենական չէր, այլ շրջանի բազմաթիւ միաւորներէն ստուար թիւով ներկաներ կային: Այդ ժամանակաշրջանին հազուադէպ էին այդպիսի հաւաքներ:
Սրտերն ու հոգիները լեցուած էին ջերմութեամբ:
Հանդիսութիւնն ու բանախօսութիւնը անցան շատ ջերմ ու յաջող:
Յաւակնոտութիւնը չունիմ ընկեր Պօղոս Սնապեանը այս համեստ գրիչով ներկայացնելու: Իր գործակիցները եւ տարեկիցները աւելի մօտէն ծանօթ են իրեն: Եթէ բաւարար չափով չեն ներկայացուցած զայն, գալիք օրերը կը սպասենք անոնց գրիչներուն: Սակայն միայն մէկ բան ընդգծեմ:
Անոր` ընկեր Սնապեանի բամբ ձայնը սքանչելիօրէն ցոլացուց իր պայծառ մտքով մշակած գաղափարները. ներկաները կարծես հիփնոսացած ու կախարդուած էին:
Յետ հանդիսութեան նորակազմ խմբագրական կազմս բանախօսին հետ հարցազրոյց մը ունեցանք:
Անժխտելի իրականութիւն է, որ մեր երեք հոգինոց «խմբագրութիւնը», այդ մարզին ծանօթութենէ զուրկ, «Կորիզը» հրատարակելու դողդոջուն փորձ մը ըլլալով` տատամսոտ ու վարանոտ ձեւով կը տանէինք ասուլիսը. ընկեր Պօղոսէն միայն սորվելիք ունէինք… եւ անոր հայեացքէն ու ուշադրութենէն չվրիպեցաւ այդ մէկը:
Մթնոլորտը աւելի քան ջերմ էր: Հակառակ յոգնաբեկ ըլլալուն, անսահման համբերութեամբ կ՛արձագանգէր մեր հարցումներուն ու խարխափումներուն:
Ջերմութիւնը այնքան բարձր էր, որ ան իր սիրտն ու հոգին բանալով մեր առջեւ` պատմեց մեզի, թէ ինչպէ՛ս դուրս եկած կամ հեռացուած էր ՀՅ Դաշնակցութենէն եւ տասնութը տարիներ դուրս մնացած էր իր ընտանիքի ջերմ յարկէն` ՀՅԴ-էն:
Այո՛, անոր սիրտն ու հոգին կը յորդէին ջերմութեամբ, երբ մանրամասնեց կատարուածը` որպէս դաստիարակիչ օրինակ:
«Նայիրի» գրական պարբերականի ողնայար Անդրանիկ Ծառուկեանին եւ Եդուարդ Պոյաճեանին հետ միասին կը հրատարակէինք պարբերականը` որպէս խմբագիրներ, յօդուածագիրներ եւ այլն: Պարբերականը ունէր բաւական լուրջ դժուարութիւններ, իսկ մեր ծարաւ հոգիները ակնկալութիւններ եւ պահանջներ ունէին, նախ մենք մեզմէ` սփիւռքահայ մտաւորականութենէն, հայ ազգէն… եւ` ՀՅ Դաշնակցութենէն, երբ յանկարծ Գահիրէէն Պէյրութ եկաւ ընկեր Վահան Նաւասարդեանը:
Մենք, մեր կարծիքով, գտած էինք կարծես մեր պահանջներուն գոհացում տուող ղեկավարը:
Փափաք յայտնեցինք զինք տեսնել: Ընդառաջեց, եւ երեքս գացինք ժամադրավայրը` հանդիպումի:
Երկար-բարակ խօսեցանք: Բացինք մեր պահանջներու «տետրակը», համբերութեամբ ունկնդրեց մեզ, լսեց մեր մեղմ ու բորբ արտայայտութիւնները, ուստի նաեւ` մեր պահանջները, որոնք կը հասնէին կարմիր գիծերուն, երբեմն նոյնիսկ` անկէ անդին անցնելով:
Խօսակցութիւնը շիկանալով` հասաւ այնտեղ, երբ Ծառուկեանը սպառնալիք կարդաց.
– Եթէ մեր պահանջներուն գոհացում չտաք, մենք ալ Դաշնակցութենէն դուրս կու գանք:
Այժմ չեմ կրնար բացատրել, թէ Ծառուկեանը ինչո՞ւ ինքն իրեն թոյլ տուաւ այդպէս արտայայտուիլ: Արդեօք ինչո՞ւ ինքն իրեն արտօնեց սպառնական ոճով խօսիլ կուսակցութեան մը եւ անոր գլխաւոր ղեկավարին հետ, որ կուրծք տուած էր Օսմանեան թէ Խորհրդային կայսրութեանց դէմ` անտեսելով անոնց ոչ միայն սպառնալիքները, այլեւ անոնց մահաբոյր քայլերը` միշտ անոնց դէմ պայքարելով ի շահ հայ ազգին:
Պատասխանը չուշացաւ.
– Ընկերնե՛ր, ձեզի պէս հարիւրներ ու հազարներ անդամակցած են այս կուսակցութեան, սակայն չդիմանալով անոր իրականութեան` դուրս եկած են եւ` ուծացած:
Եւ այսպէս, երեքս դուրս եկանք մեր սեփական տունէն` ՀՅԴ-էն:
Ճամբան, երբ կ՛ուղղուէինք դէպի խմբագրատուն, Անդրանիկ Ծառուկեան երկու-երեք քայլ կ՛առնէր ու կանգ առնելով` կը կրկնէր անդադար.
– Տo՛, մենք գացինք պահանջներ ներկայացնելու եւ ոչ թէ Դաշնակցութենէն դուրս գալու: Այս ի՞նչ եւ ինչպէ՞ս եղաւ:
Ու այդպէս, ոլոր-մոլոր, թախծոտ հասանք խմբագրատուն:
Եւ մենք հեռացանք ու հեռացուեցանք Հայ յեղափոխական դաշնակցութենէն:
Կարճ ժամանակ ետք ընկերս` համագիւղացի Պոյաճեանը, չդիմանալով դուրսի «ցուրտին», զղջումնագիր-աղերսագիր տալով` վերադարձաւ շարքերը:
«Նայիրի»-ի խմբագրատունը մնացինք երկուքով` Ա. Ծառուկեանն ու ես:
Ամիսներ անցան, ու խմբագրատուն սկսան այցելել, սողոսկիլ, խորհրդային դեսպանատունէն պաշտօնեաներ թէ պատասխանատուներ. մէկ խօսքով` կասկածելի անձնաւորութիւններ:
Իմ նկատողութիւններս` Ծառուկեանին, թէ այսպիսիներուն հետ մենք գործ ունենալու չենք, անպատասխան մնացին, եւ Ծառուկեան անդրդուելի շարունակեց այդպէս: Գիտցածէն ու չգիտցածէն ետ չմնաց:
Զինք համոզելու փորձերս ամուլ մնացին ու անհնար:
Այդ պարագային ինծի կը մնար կապերս խզել «Անդրանիկ»-ին ու «Նայիրի»-ին հետ:
Չերկարեմ. այդպէս ես տասնութ տարիներ դուրս մնացի իմ պաշտած կուսակցութենէս, իմ տունէս, ընտանիքէս, սակայն` հաւատարիմ մնալով անոր, իմ դաւանած սուրբ գաղափարներուն:
Չմոռնանք, որ ժամանակաշրջանը կը յատկանշուէր թունդ հակադաշնակցական սուր ու կոյր պայքարով, թոյնով ու մոլուցքով… 1958 տխուր թուականն ալ եկաւ մթնոլորտը կարմիր արեամբ ներկելու:
Սակայն ես հաստատ մնացի իմ գաղափարական դաւանանքիս` ՀՅԴ-ի ծրագրին-կանոնագրին, եւ իմ իմացած ու չիմացած անոր որոշումներուն, թէեւ… շարքերէն դուրս:
Կը գրէի ու հրապարակաւ կը պաշտպանէի ՀՅԴ-ն, անոր գաղափարաբանութիւնը, որոշումները, կեծուածքները, թեզերը, եւ որպէս լեռնականի կարծր բնաւորութեան տէր անձ` իմ մտքերս ու մտածումներս կը յայտնէի անձնական հրատարակութիւններով, փոքր գրքոյկներով թէ պրակներով…
Եւ այնպէս պատահեցաւ, որ Հայաստանի Հանրապետութեան անկախութեան տօնին` պաշտելի մայիս 28-ի մասին եւ անոր պաշտպանական ու գովական տողերով յագեցած պրակ մը հրատարակած էի. օրուան պատասխանատուն, կուսակցութեան գլխաւորը (անունն ու հանգամանքը չյիշեց… Կ. Մ.), կանչեց զիս ու լուրջ ոճով մը ըսաւ.
– Պօղո՛ս, ա՛լ կը բաւէ, մի՛ յամառիր, դուն գիտես, թէ ինչպէ՛ս պիտի վերադառնաս քու տունդ:
Եւ ես վերադարձայ ՀՅԴ-եան շարքերը` իր կանոնագիրին տարրն ու ոգին յարգելով:
Խօսքը ընկեր Պօղոսը մեզի ուղղելով` գոչեց.
– Տղա՛ք, ձեզի կ՛ըսեմ, թէ ան, որ չի կրնար իր սեփական «ես»-ը ձգել ու նետել ՀՅԴ-ի ոտքերուն տակ, հաւաքական ոտքերուն տակ, ան չի կրնար դաշնակցական ըլլալ ու մնալ: Կուսակցութիւնն է մեր «ես»-ը, եւ ոչ թէ` անհատական «ես»-ը:
Ընկեր Պօղոսը հաւանաբար Նիկոլ Աղբալեանի «Մտածումներ»-ու եւ անոր դասախօսութիւններու միտքն ու գիրը ի մտի ունէր:
Այս բոլոր վերյիշելով` խթան մը զգացի վերստին կարդալու Աղբալեանի «Մտածումներ» գրքոյկը, որ կարծես մերօրեայ փուլին համար գրուած է: Վերստին կարդացի ընկեր Հրաչ Տասնապետեանի «Ո՞վ է դաշնակցականը» պրակը:
Որքա՜ն այժմէական, որքա՜ն դաստիարակիչ:
Դառն ապրումներ կրելով կը գրեմ վերի տողերը։ Նուաստս երկիցս անցուցած եմ իմ անձնական «ես»-ը տրորելու եւ շպրտելու Դաշնակցութեան հաւաքական «ես»-ին ոտքերուն տակ:
Դաշնակցական դառնալու եւ դաշնակցական մնալու համար բաւարար չէ դաւանիլ անոր ծրագիրին, կանոնագիրին, որոշումներուն… եւ այլն: Ասոնց հետ միատեղ հարկաւոր է ունենալ անկեղծ արիութիւնը, անսակարկ արիութիւնը` սեփական «ես»-ը նետելու հաւաքական «ես»-ին ոտքերուն տակ: Այս մէկը չի նշանակեր, որ դաշնակցականը պարտաւոր է ստրկանալ կամ վիզ ծռել: Չշփոթենք: Այս գաղափարը բացատրելու համար էջեր լեցուած են Աղբալեանի կողմէ, իր մտածումներուն մէջ, որոնց վրայ չեմ յաւակնիր յաւելումներ կատարելու, կամ դաս տալու, սակայն, որպէս համեստ դաշնակցական` ուզեցի միտքս ու սիրտս բանալ ու փռել, նետել ընկերներուս առջեւ, մանաւանդ` երիտասարդ ընկերներուս:
Քեսապ
15 յունուար 2020
