ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի
հրատարակիչ եւ խմբագիր
1915-1923 թուականներուն, Օսմանեան կայսրութեան մէջ փոքրամասնութիւններու ֆիզիքական գրեթէ ամբողջական ոչնչացումէն ետք, Թուրքիոյ կառավարութիւնը 1941-ին ձեռնամուխ եղաւ ողջ մնացած հայերու, յոյներու, հրեաներու եւ որոշ թուրք մահմետականներու նիւթական կործանման:
Նախապէս Անգարա բնակող թուրք լրագրող եւ քաղաքագէտ Ուզէյ Պուլութ համապարփակ յօդուած մը տեղադրած է greekcitytimes.com կայքին վրայ` ««Ունեցուածքի հարկին մասին. օրէնքը ինչպէ՞ս Թուրքիոյ տնտեսութենէն հեռացուցած Է ոչ մահմետականները» խորագիրով:
Այդ օրերու վարչապետ Շուքրու Սարաչօղլուի ազգայնամոլական կառավարութիւնը 11 նոյեմբեր 1942-ին ընդունեց «Ունեցուածքի հարկին մասին» օրէնքը: Թէեւ փոքրամասնութիւններու ցեղասպանութիւնը Թուրքիոյ մէջ վերջին տասնամեակներուն մեծ ուշադրութեան արժանացած է միջազգային հանրութեան կողմէ, սակայն տուրքերու միջոցով անոնց ունեցուածքին բռնագրաւումը այդքան ալ լաւ լուսաբանուած չէ: Պոլսոյ մէջ ապրող փոքրամասնութիւնները զանգուածային տեղահանութիւններու չեն ենթարկուած օսմանեան իշխանութիւններուն կողմէ` այդ քաղաքին մէջ օտար երկիրներու դեսպանութիւններու ներկայութեան պատճառով. Պոլիսը այդ օրերուն Օսմանեան կայսրութեան մայրաքաղաքն էր:
Թուրք մտաւորական Պաշաք Ինչէ կը գրէ, որ յայտարարուած նպատակն էր` «տուրքի ենթարկել նախապէս տուրքի չենթարկուած առեւտրական ունեցուածքը եւ զսպել Համաշխարհային Բ. պատերազմի գնաճը: Սակայն ասոր հիմնական պատճառը փոքրամասնութիւնները տնտեսութենէն հեռացնելն էր եւ ոչ մահմետական քաղքենիութեան փոխարինումը իր թուրք գործընկերներով»:
Թուրք ուսումնասիրող Ռիտուան Աքար, որ գիրք գրած է չափազանց մեծ «Ունեցուածքի հարկ»-ին մասին, զայն կը նկարագրէ` իբրեւ «տնտեսական ցեղասպանութիւն փոքրամասնութիւններուն դէմ»:
1941-ի հարկային օրէնսդրութեան համաձայն, հետեւեալներն են չորս խումբերը եւ անոնց նկատմամբ կիրարկուած տուրքերու տոկոսները. հայեր` 232 տոկոս, հրեաներ` 179 տոկոս, յոյներ` 156 տոկոս եւ մահմետականներ` 4,94 տոկոս:
«Օրէնքի կիրարկման եղանակը խայտառակութիւն էր», կը գրէ քաղաքագիտական գիտութիւններու դասախօս Ինչէ` աւելցնելով. «Հաւատափոխները կը վճարէին մօտաւորապէս երկու անգամ աւելի, քան մահմետականները, մինչդեռ ոչ մահմետականները` տասը անգամ աւելի: Աւելի՛ն. ոչ մահմետականները պարտաւոր էին 15 օրուան ընթացքին իրենց տուրքերը վճարել կանխիկ գումարով. ասոր իբրեւ հետեւանք` անոնք ստիպուած էին աժան գիներով ծախել իրենց առեւտուրը կամ ունեցուածքը մահմետական գործարարներուն` պարտքը փակելու համար: Օրէնքը կը կիրարկուէր նաեւ շատ աղքատ ոչ մահմետականներու դէմ (26 հազար հոգի), ինչպէս` վարորդները, բանուորները եւ նոյնիսկ մուրացկանները, մինչդեռ անոնց մահմետական գործընկերները պարտաւոր չէին վճարել որեւէ հարկ»:
«Անոնք, որոնք չէին կրնար վճարել տուրքերը, կը ղրկուէին Էրզրումի մօտակայքը գտնուող Ասքալէ քաղաքի աշխատանքային ճամբարները, կ՛արտաքսուէին կամ անոնց ունեցուածքը կը գրաւուէր կառավարութեան կողմէ», կը գրէ Պուլութ:
Հեղինակ Սիտնի Նովիլ նկարագրած է աշխատանքային ճամբարը` իբրեւ «տարածք մը, ուր ձմեռը աւելի դաժան է, քան` Մոսկուայի մէջ»: Հարկային պարտապաններուն ստիպած են քարեր կոտրել, սակայն ողբերգութիւնը ատով չէ աւարտած:
«40 հազար հարկային պարտապաններէ մօտաւորապէս հինգ հազար մարդ ուղարկեցին այս ճամբարները, եւ բոլորն ալ ոչ մահմետական համայնքներու անդամներ էին: Դժբախտաբար 21 մարդ մահացաւ այդ ճամբարներուն մէջ, իսկ կառավարութիւնը իւրացուց անոնց ունեցուածքը եւ զայն աժան գինով ծախեց թուրք մահմետականներուն», կը յայտնէ Ինչէ:
Աւելի՛ն. «Կառավարութիւնը բռնագրաւեց նաեւ հարկային պարտապաններու մերձաւոր հարազատներուն ունեցուածքը, նոյնիսկ եթէ անոնք ուղարկուած էին աշխատանքային ծառայութեան»:
Պուլութ մէջբերած է նաեւ պատմաբան Քորի Կուտշթատը, որ իր` «Թուրքիան, հրեաները եւ Ողջակիզումը» գիրքին մէջ գրած է Թուրքիոյ փոքրամասնութիւններուն ոչ մահմետական քաղաքացիներուն «Ունեցուածքի հարկ»-ին պատճառած նիւթական եւ հոգեբանական կործանման մասին: «Մարդիկ, որոնք ի վիճակի չէին վճարելու, դիմումի պարագային կը ստանային երկշաբաթեայ երկարաձգում, սակայն տոկոսային չափը կը գանձուէր նաեւ այս ժամանակահատուածին համար: Բազմաթիւ ընտանիքներ ստիպուած էին ծախելու իրենց խանութները եւ գործառնութիւնները, իրենց տուները, նոյնիսկ` գորգերը, կահոյքը եւ կենցաղային այլ իրեր, որպէսզի հաւաքեն տուրքերու գումարները… Կարգ մը մարդիկ յուսահատութենէ անձնասպան կ՛ըլլային: Արտասովոր հարկեր կը գանձուէին նաեւ օտարերկրացի հրեաներէ, եւ եթէ անոնք ի վիճակի չէին վճարելու, անոնց ունեցուածքը կը բռնագրաւուէր, մինչեւ մահճակալները եւ պահարանները: Թէեւ օրէնքը կը սահմանէր, որ 55-էն բարձր տարիքի մարդիկ ազատ կացուցուած են աշխատանքային ծառայութենէ, սակայն 75 եւ 80 տարեկան տղամարդոց եւ նոյնիսկ հիւանդ մարդոց քարշ կու տային երկաթուղային կայարան եւ կ՛արտաքսէին»:
«Այս կերպով մենք կը ջնջենք օտարերկրացիներու խիստ վերահսկողութիւնը մեր շուկային մէջ եւ թրքական դրամները կը դնենք թուրքերուն ձեռքը», յայտարարած էր այդ օրերու Թուրքիոյ վարչապետ Սարաչօղլու:
Թուրք ուսումնասիրող Սայիթ Չեթինօղլու շատ ուսումնասիրած եւ գրած է Թուրքիոյ կառավարութեան «Ունեցուածքի հարկ»-ի քաղաքականութեան մասին` պատմական փաստաթուղթերու եւ զոհերու վկայութիւններու հիման վրայ: Ըստ յոյն ծագումով թուրք կնոջ` Մարիքա Շիշմանօղլուի, իր հայրը հարկադրուած էր վճարելու ահռելի մեծ տուրք` 30 հազար թրքական լիրա, որուն գոյացման համար ստիպուած եղած է ծախելու իր երկու տուները եւ խանութը եւ դեռ չէ կրցած վճարել հարկին ամբողջ գումարը: Ուստի, զայն արտաքսած են Ասքալէի աշխատանքային ճամբար: Անոր հօրեղբօր վրայ եւս աննախադէպ հարկային մեծ բեռ դրուած է, ինչ որ զայն հասցուցած է նիւթական կործանման: Զայն եւս արտաքսած են Ասքալէ: Շիշմանօղլուի հայրը սրտի կաթուածէ մահացած է Սիւրիհիսարի աշխատանքային ճամբարին մէջ, 57 տարեկանին:
««Ունեցուածքի հարկ»-ը չեղեալ յայտարարուեցաւ մարտ 1944-ին` Բրիտանիոյ եւ Միացեալ Նահանգներու քննադատութեանց ճնշման տակ», կը գրէ Պուլութ: «Անիկա, այսպէս կոչուած, «աշխարհիկ» Հանրապետական ժողովրդական կուսակցութիւնն էր (CHP), որ սահմանեց այս «Ճիզիա-kafir (անհաւատ) հարկը», Թուրքիոյ ոչ մահմետական քաղաքացիներու վրայ»:
«Թուրքիոյ հիմնադիրները եւ գաղափարախօսները 1923-ին Թուրքիոյ Հանրապետութիւնը հիմնելէն ի վեր, քարոզած են խտրական եւ թրքական գերազանցութեան մտածողութիւն, որ ինքզինք բացայայտած է «Թուրքիան` թուրքերու համար» կարգախօսով: Բոլոր յաջորդ կառավարութիւնները գիտակցաբար փորձած են կեանքի կոչել այս կարգախօսը` երկրի վրայ կրօնական փոքրամասնութիւններու կեանքը վերածելով դժոխքի: Իշխող Արդարութիւն եւ բարգաւաճում (AKP) կուսակցութեան կառավարութեան յարձակողապաշտ քաղաքականութիւնը ընդդէմ ոչ մահմետականներու` պարզապէս այս մտածելակերպի շարունակութիւնն է», կ՛եզրափակէ թուրք լրագրող Պուլութ:
Արեւելահայերէնի թարգմանեց`
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ
Արեւմտահայերէնի վերածեց`
ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ
