ԹԱԹՈՒԼ ՕՀԱՆԵԱՆ
Մեր մանկապատանեկան տարիներին Հայաստանը, խորհրդային երկաթեայ վարագոյրից ներս գտնուելու բերումով, մեզ համար, մանկական հեքիաթների նման, համարւում էր եօթ սարերի յետեւում անգտանելի մի աշխարհ, որի կարօտը միշտ զգում էինք եւ ճար ու դարման էլ չունէինք մեր կարօտին յագուրդ տալու: Առաւել մեզ խեղճ էինք զգում, ի տես մեր բնակարաններում պատերից կախուած եւ կամ արծաթեայ մի քանի սպասքների վրայ քանդակուած Մայր Հայաստանի պատկերի, տխուր ու տրտում դէմքով, ձեռքը ծնօտին` Հայաստանի աւերակների վրայ նստած:
Չկար կանոնաւոր կապ եւ հաղորդակցութիւն, երբեմն էլ մեզ մօտ ապրող հայաստանցիների հարազատներից, գրաքննութեան բովից անցած, նամակները բացի կցկտուր, ոչ ճշգրիտ եւ խիստ հակասական տեղեկութիւններից ուրիշ բան չէին փոխանցում. մի խօսքով, ակնդէտ լաւ լուրերի կարօտ էինք:
1943 թուին անակնկալ կերպով տեղեկացանք, թէ մեր դպրոցի ճամբի վրայ գտնուող, խմորեղէն վաճառող Սիմոնի խանութի պատուհանից ներս Հայաստանից եկած օրացոյց է փակցուած, մեծ ցնծութեամբ վազեցինք տեսնելու Հայաստանի օրացոյցը եւ խիստ զարմացած` ոչ թէ օրացոյց, այլ «Որացոյց» տեսանք, նոյն պահին էլ մեզ մօտ կանգնած տղամարդկանցից մէկը հեգնանքով «Որացոյց»-ի «ր» տառը, «ռ» հնչեցնելով` խիստ ծիծաղ առաջացրեց եւ մեր ուրախութեան ու ոգեւորութեան վրայ էլ պաղ ջուր լցրեց:
Մէկ երկու տարի յետոյ անսահման ցնծութեամբ տեղեկացանք, որ շուտով Հայաստանի դռները բացուելու են, եւ բոլոր հայերը պիտի ներգաղթեն հայրենիք, եւ իրականանալու է հայի դարաւոր բաղձանքը` հայրենիք վերադառնալու համար: Նոյն օրերին մեր այս ուրախութիւնը բազմապատկեց Հայաստանի երգի ու պարի բազմանդամ պետական անսամպլի ներկայութիւնը մեր քաղաքում: Մեր Կեդրոնական (այժմ` Արմէն) դպրոցի սրահի բեմում նրա ոգեշնչող ելոյթները մեզ երջանկութեան եօթներորդ երկինք էին բարձրացնում:
Ներգաղթի առաջին կարաւանը, հրաժեշտի յուզումներով եւ ողջագուրումներով տեղի ունեցաւ, մենք դարձեալ մնացինք տխուր ու տրտում հայրենակարօտ վիճակում: Դժբախտաբար ներգաղթի ոգեւորութիւնը մեր մէջ աստիճանաբար սկսեց մարել` ներգաղթողներից զանազան միջոցներով մեզ հասած իրենց ոչ այնքան ուրախ ու նախանձելի վիճակից, ի մասնաւորի շատ էինք տրտմում երբ լուրեր էր տարածւում որոշ ծանօթ ներգաղթողների, Հայաստանից փախչելու մասին, մտածելով` մի՞թէ այնքան վատ է Հայաստանի վիճակը, որ ցնծագին կերպով ներգաթողը հայրենիքը թողնում ու փախչում է:
Թոյլ եւ ոչ ցանկալի վիճակում էին նաեւ Հայաստան-սփիւռք փոխադարձ կապերն ու յարաբերութիւնները, որի պատասխանատուն եւ իրականացնողը 1944-64 թուերին «արտասահմանեան երկրների (ոչ սփիւքահայերի) հետ բարեկամական ու մշակութային կապի հայկական ընկերութիւն»-ն էր:
Բարեբախտաբար, անձի պաշտամունքի ժամանակաշրջանից յետոյ, ստեղծուած աւելի բարենպաստ պայմաններում առաւել զարկ ստացան Հայաստան-սփիւռք շփումները, սփիւռքի հայրենակարօտ հայրենակիցների առջեւ լայնօրէն բացուեցին Հայաստանի դռները, սկսուեցին խնդագին փոխադարձ այցելութիւնները, 1964 թուին հիմնուած «Սփիւռքահայութեան հետ մշակութային կապի կոմիտէ»-ի ջանքերով առաւել կանոնաւորուեցին գրքերի եւ հրատարակութիւնների փոխանակումները, իսկ նոյն կոմիտէի կողմից հրատարակուող «Հայրենիքի Ձայն» եւ «Սովետական Հայաստան» շաբաթաթերթի ու ամսագրի միջոցով երկրի զանազան բնագաւառների մասին յուսադրիչ «խապրիկներ» էինք ստանում, նոյնիսկ 1978 թուականին Խորհրդային Հայաստանի պաշտօնական հրաւէրով, ի շարս մի քանի երկրներում բնակուող հայրենակիցների, իրանահայութեան կողմից եւս մի պատուիրակութիւն մեծ խանդավառութեամբ մասնակցեց Հայաստանում գումարուած հայ արուեստին նուիրուած միջազգային սիմփոզիումին, ուրախ էինք ու հպարտ` ստեղծուած այս իրավիճակից:
1991 թուին անսահման ցնծութեամբ դիմաւորեցինք Հայաստանի անկախութիւնը, այն յոյսով որ շատ աւելի բազմակողմ բնոյթով կ՛ընդլայնուեն ու կը զարգանան Հայաստան-սփիւռք յարաբերութիւնները: Ցաւօք սրտի, մեր անկախ հայրենիքի նոր իշխանաւորները, փոխարէն սփիւռքի հետ աւելի սերտացնելու կապերը, սփիւռքահայերին անուանեցին «նարինջ ուտողներ» եւ ազգային գաղափարախօսութիւնն էլ կոչեցին «կեղծ կատեգորիա»է եւ սկսեցին անմարդկային պայքար Հայաստանում նոր վերընձիւղուած, ազգային գաղափարախօսութեամբ տոգորուած եւ համայն հայութեան մէջ մեծ հեղինակութիւն վայելած կուսակցութեան դէմ, ընդհուպ` մինչեւ արգելափակում, գրասենեակների, գոյքերի, դրամների բռնագրաւում, ձերբակալութիւններ ու արտաքսում, կրկին սեւ ամպեր կուտակելով Հայաստան-սփիւռք յարաբերութիւնների գլխին:
1998 թուականի իշխանփոխութիւնից յետոյ չեղեալ յայտարարուեց կուսակցութեան ապօրինի արգելափակումը, ազատ արձակուեցին անհիմն ամբաստանութեամբ ձերբակալուածները, եւ բնականոն հունի մէջ մտան Հայաստան-սփիւռք յարաբերութիւնները, եւ նպատակասլաց հիմնաւորումների ու յստակ ծրագրերի մշակման ու գործադրման համար, սփիւռքի զանազան երկրների հայ համայնքների ներկայացուցչների մասնակցութեամբ, կազմակերպուեցին Հայաստան-սփիւռք մի քանի խորհրդաժողովներ, որոնց որոշումների լոյսի ներքոյ կեանքի կոչուեց սփիւռքի նախարարութիւնը: Նախարարութիւնը «Արի տուն» ազգանուէր ծրագրով կազմակերպեց պատանի-երիտասարդական բազմապիսի հայանպաստ միջոցառումներ` հայ մշակոյթը տարածելու եւ հային հայ պահելու համար, որոնք մեծ յոյս եւ ոգեւորութիւն ներշնչեցին ցրելով Հայաստան-սփիւռք յարաբերութեանց գլխին կուտակուած սեւ ամպերը:
Այսօր, ցաւօք սրտի, ՀՀ-ի կառավարութիւնը Հայաստան-սփիւռք յարաբերութեանց գլուխ հադիսացող սփիւռքի նախարարութիւնը լուծարքի է ենթարկել եւ ցայժմ էլ յստակ որոշում չկայ, թէ հետագային ի՛նչ կառոյց է աշխատելու նրա փոխարէն:
Սփիւռքի նախարարութիւնը ժամանակին կեանքի է կոչուել ոչ թէ քմահաճ կերպով, այլ` սփիւռքի համապատասխան կառոյցների հետ համախորհուրդ, նպատակ ունենալով կրթական եւ մշակութային կապերի միջոցով նպաստել սփիւռքում հայապահպանման վեհ գործին եւ կազմակերպել սփիւռքահայութեան աստիճանական եւ ծրագրուած կերպով հայրենադարձութեան այնքան կարեւոր եւ հայրենանպաստ աշխատանքը: Արդ, եթէ որեւէ փոփոխութիւն պիտի կատարուի այդ բնագաւառում, բնականաբար անհրաժեշտ է ստանալ նաեւ սփիւռքի` հէնց նոյն կառոյցների հաւանութիւնը, որոնց խորհուրդով ժամանակին կեանքի է կոչուել նշեալ նախարարութիւնը, հակառակ պարագային, կը նշանակի` հայ ժողովրդի աւելի քան երկու երրորդի անտեսում եւ նրա իրաւունքների ոտնահարում:
Յուսանք նորից ու նորից սեւ ամպեր չեն կուտակուել Հայաստան-սփիւռք յարաբերութեանց վրայ, եւ մեր հայրենի իշխանաւորները գիտակցաբար, սփիւռքի հետ խորհրդակցաբար, որեւէ անուան ներքոյ կ՛առաջացնեն նախարարութեան համազօր մի ինչ-որ կառոյց, որը կը շարունակի սփիւռքի հետ սկսուած այնքան կարեւոր համագործակցութիւնը` ի խնդիր հայապահպանման եւ հայրենադարձութեան վեհ նպատակների:
Նոր Ջուղա
6 փետրուար 2019թ.
