Շուշիի Տիկնիկային Թատրոնի Լիբանան Այցելութեան Առիթով

ԶԱՔԱՐ ՔԷՇԻՇԵԱՆ

Տաք հացի բոյրը…

Շուշեցի տիկնիկավարներուն Լիբանան այցելութիւնը, որուն մասին անակնկալօրէն տեղեկացայ դիմատետրային ինքնատիպ ծանուցումի մը միջոցով, ետ տարաւ զիս շուրջ 25 տարիներ, երբ Շուշիի մէջ կեանքը շատ դժուարին էր. դեռ նոր ազատագրուած քաղաք, խայտաբղետ բնակչութիւն, կենցաղային բազմապիսի դժուարութիւններ, սնունդի, հագուստեղէնի պակաս, ազերիական օդուժի անակնկալ «այցելութիւններ»… ու քաղաքի տղամարդիկ անխտիր ռազմաճակատի առաջին գիծի վրայ են: Իսկ անոնց զաւակները անտեսելով այդ բոլոր դժուարութիւնները` կը յաճախեն «Վարանդա» երգչախումբ, «Երուանդ Մանարեան» տիկնիկային թատրոն, «Սօս Սարգսեան» մանկապատանեկան թատերախումբ, «Մեղեդի» պարախումբ … եւ այս բոլորը` Հայ յեղափոխական դաշնակցութեան Նիկոլ Աղբալեան ուսանողական միութեան օրին դեռ նոր հիմնադրած «Արամ Մանուկեան» վարժարանի յարկին տակ:

Ահաւասիկ, քառորդ դար ետք, առաջին սերունդի թատերախումբի սաները, նոր սերունդի սաներուն հետ միատեղ, Համազգայինի պարարուեստի վարչութեան կազմակերպութեամբ, Լիբանան հասած են եւ Ամանորի ու Սուրբ Ծննդեան տօներուն նախաշեմին, լիբանանահայ մանուկին, պատանիին եւ, ինչո՞ւ չէ, նաեւ երիտասարդին ու ծերունիին պիտի փոխադրեն հեքիաթի կախարդական աշխարհը` տիկնիկային արուեստի արհեստավարժ շունչով, հաճելին օգտակարին եւ համամարդկայինը ազգայինին շաղկապող խաղացանկով:

Այո՛, քառորդ դար ետ կ՛երթամ` յիշելու եւ կը շտապեմ պատմել ու վկայել, որ Շուշիի տիկնիկային թատրոնը, «Անուշ» օփերային պէս, ցնցոտիներու մէջ ծնաւ ու ծաղկեցաւ: Հին հագուստներ, գունաւոր լաթեր իրարու կը խառնուէին, եւ թատրոնի հիմնադիր նուիրեալներ Ռոպեր Աղաջանեանի ու Կարինէ Մաղաքեանի շունչին տակ կը դառնային «Երեք խոզուկներ»-ու ու այլ ներկայացումներու համար տիկնիկներ, կը բեմադրուէին ու կը ցուցադրուէին նախ եւ առաջ ազատամարտի մէջ գտնուող Արցախի տարբեր գիւղերու ու քաղաքներու մէջ ու այնուհետեւ կը հասնէին մինչեւ Գորիս, Երեւան ու Վանաձոր:

Իսկ այն օրերու փոքրիկ ու կիսաքաղց տիկնիկավարները իրենց փորձերը կ՛ընէին տուներու մէջ, ամառնային օրերուն` Հիւնոտի կիրճի ճանապարհին: Դժուար էր կենցաղը, սակայն բոլորը կը միաւորուէին յուսալի ու պայքարունակ անուշ մթնոլորտի մը մէջ: Յուշերով տարուելով, մտովի դէպի անցեալ թեւածելով` կը գիտակցիմ, որ դժուար էին օրերը, սակայն այդ օրերուն դժուարութեան մասին մտածող չկար: Ուղեղը կ՛ըսէր` դժուար է, ոգի՛ն` դիւրին: Բոլոր դժուարութիւնները կը մոռցուէին, երբ ներկայացման աւարտին, դահլիճի հանդիսատես փոքրիկները չբաւարարուելով ու չյագենալով ներկայացուածէն, հարցական ու յուսալից աչքերը յառելով դերասաններուն` Արցախի համով-հոտով բարբառով կը հարցնէին «էլ կայ վե՞չ…»:

Այդ օրերու վիճակն ու մթնոլորտը բացատրելու համար պատմեմ թատրոնի անդրանիկ փորձերէն մէկուն ընթացքին պատահած դրուագ մը, որուն ներկայ եղած եմ Կարինէ Մաղաքեանի տան մէջ:

Փորձին ընթացքը տարօրինակօրէն կը դժուարանայ: Պատանի դերասանները կեդրոնացումի անկում կ՛ունենան: Տիկին Կարինէն կը բարկանայ: Յանկարծ կ՛անդրադառնայ ու կը գտնէ պատճառը: Այդ օրերուն մարդիկ հացը իրենց տուներուն մէջ կ՛եփէին եւ դրացուհին տաք հաց բերած էր Կարինէենց տուն, որուն բոյրը տարածուած էր սենեակէն ներս ու կիսաքաղց փոքրիկները տաք հացին բոյրով տարուած` չէին կրնար շարունակել փորձը… հացը հաղորդութեան պէս բաժնուելով ներկաներուն` խթան եղաւ հեզասահ շարունակութեան:

Հիմա Շուշին մաքրամաքուր ու արդիական քաղաք մը դառնալու ճամբան բռնած է: Քաղցած ու հնամաշ հագուստներով մանուկներ չկան հոն այլեւս, տիկնիկային թատրոնն ալ ունի իր արդի թատերասրահ ու արդիական տիկնիկներ: Թատերախումբը արհեստավարժ պայմաններու մէջ կ՛աշխատի ու ստեղծագործական կենսունակ կենսագրութիւն կը կերտէ: Ամրան ամիսներուն կը տեսնեմ զիրենք դէպի Արցախի հեռակայ գիւղեր ու քաղաքներ ներկայացում տանելու պատրաստութեան աշխատանքին մէջ, ինչպէս նաեւ զաւկիս հետ, իբրեւ հանդիսատես, ներկայ կը գտնուիմ հերթական ներկայացումներու, որոնցմէ հոգեւոր մեծ գոհունակութիւն կը ստանամ: Կը յիշեմ թատրոնին անցած դժուարին ճանապարհը, եւ մութին մէջ յուզում մը կը սեղմէ կոկորդս:

Անցնող ամառ առիթ ունեցայ վայելելու «Հայ մուկը» ներկայացումը, որ այսօր ժամանած է Լիբանան: Ներկայացման ընթացքին, չես գիտեր` քեզմէ անկախ ինչպէ՛ս, ուիլիըմսարոյանական բարութիւնը, լաւատեսութիւնը, խաղաղութիւնն ու կենսախնդութիւնը կը լեցուին մէջդ:

Նորօրեայ Շուշիի Խանդամիրեան թատրոնի տիկնիկային ներկայացումները ինծի համար հին ու դժուարին անուշ օրերու տաք հացի անկրկնելի բոյրը ունին…