Քանի մը օրեր առաջ, ՄԱԿ-ի կազմակերպութեամբ, Նիւ Եորքի մէջ տեղի ունեցաւ Նէլսըն Մանտէլայի յիշատակին նուիրուած համագումար մը` իր ծննդեան 100-ամեակին առիթով: Նկատի ունենալով, որ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա. կաթողիկոս անձնապէս ճանչցած Նէլսըն Մանտէլան եւ հանդիպում ունեցած է անոր հետ, Cilicia TV-ն դիմեց վեհափառ հայրապետին` որոշ տեղեկութիւններ քաղելու ու իր տպաւորութիւնները ունենալու ափրիկեան այս մեծ անձնաւորութեան մասին:
Նորին սրբութիւնը հետեւեալը պատմեց Cilicia TV-ին.-
Նէլսըն Մանտէլային հետ իմ հանդիպումս պատահական չէր: Եկեղեցիներու համաշխարհային խորհուրդը 1970-ական թուականներուն իր գործունէութեան կառոյցին մէջ նոր բաժանմունք մը հաստատեց` Combats Racism (Պայքար ցեղապաշտութեան դէմ) անունով: Այս բաժանմունքին գործունէութեան նպատակն էր զօրակցիլ յատկապէս Ափրիկէի կարգ մը երկիրներու մէջ (Զամպիա, Ռոտեզիա, Մոզամպիք, Հարաւային Ափրիկէ եւ այլն…) ցեղապաշտութեան դէմ պայքարի լծուած կազմակերպութիւններուն: Յիշեալ եւ այլ երկիրներու մէջ իշխանութիւնը կը գտնուէր ճերմակամորթներուն ձեռքը, որոնք փոքրամասնութիւն կը կազմէին յարաբերաբար տեղացի ափրիկեցիներուն, եւ յիշեալ իշխանութիւններուն կողքին կը գտնուէին Անգլիան, Փորթուգալը, Սպանիան, Հոլանտան եւ այլ արեւմտեան երկիրներ:
ԵՀԽ-ի զօրակցութիւնը քաղաքական, հոգեւոր ու բարոյական միջոցառումներու կողքին նաեւ կը ներառէր նիւթական աջակցութիւն` մշակութային, կրօնական, կրթական ու ընկերային ծրագիրներուն: Խորհուրդին յիշեալ ծրագիրին, յատկապէս ցեղապաշտութեան դէմ պայքարող կազմակերպութիւններուն զանազան ծրագիրներուն` օժանդակութեան դէմ էին շարք մը արեւմտեան երկիրներու եկեղեցիներ` բնականաբար հետեւելով իրենց պետութիւններու քաղաքական կեցուածքին: Անոնց հիմնական մտահոգութիւնը այն էր, թէ զանազան ծրագիրներու համար կատարուած նիւթական օժանդակութիւնը կրնար յատկացուիլ զէնքի գնման: Հակառակ ԵՀԽ-ի մէջ ստեղծուած հակադիր կարծիքներու ու ներքին բաժանումներու, Խորհուրդի անդամներուն մեծամասնութիւնը վերահաստատեց իր յանձնառութիւնը, նաեւ նիւթական աջակցութիւնը ցեղապաշտութեան դէմ պայքարող կազմակերպութիւններուն, որոնք իրենք զիրենք կը բնորոշէին իբրեւ «Ազատագրական շարժում»:
Բնականաբար, որպէս հայ հոգեւորական, իմ երիտասարդ տարիքէս միշտ իմ զօրակցութիւնս յայտնած եմ յիշեալ շարժումներուն առնչուած ծրագիրներուն` անոնց մէջ տեսնելով մեր ժողովուրդին արդարութեան պայքարը: Հետագայ տարիներուն, երբ ԵՀԽ-ի Կեդրոնական վարչութեան անդամ դարձայ, զօրակցութիւնս աւելի շեշտուեցաւ, եւ մանաւանդ երբ ատենապետ ընտրուեցայ Խորհուրդին կեդրոնական ու Գործադիր վարչութեանց, զօրակցութիւնս եղաւ ամբողջական ու շեշտակի, որովհետեւ կը հաւատայի, որ ցեղապաշտութեան դէմ այս շարժումներուն պայքարը ճիշդ էր եւ, հետեւաբար, եկեղեցին պէտք է զօրակից դառնար անկախութեան, արդարութեան ու մարդկային իրաւանց ի խնդիր տարուող պայքարին:
Երբ 1991 թուականին Նէլսըն Մանտէլան, որ երկար տարիներէ ի վեր բանտարկուած էր Հարաւային Ափրիկէի Ռոպէն կղզիին մէջ` իբրեւ այդ երկրին ազատագրական պայքարին ղեկավարը, բանտէն ազատ արձակուեցաւ, իր առաջնահերթ աշխատանքներէն մէկը եղաւ յանուն իր ժողովուրդին, իր երախտագիտութիւնը յայտնել ԵՀԽ-ին: Ան այցելեց խորհուրդի կեդրոնատեղին Ժընեւի մէջ եւ իր խոր երախտագիտութիւնը յայտնեց այն բոլոր եկեղեցիներուն, որոնք զանազան ձեւերով օգտակար հանդիսացած էին ափրիկեան երկիրներու ազատագրական շարժումներուն:
Իմ երկրորդ հանդիպումս տեղի ունեցաւ 1992-ին` Հարաւային Ափրիկէի Ճոհաննէսպըրկ եւ Փերիթորիա քաղաքներուն մէջ: Ճոհաննէսպըրկի հսկայ մարզադաշտի մը մէջ, հազարաւոր ժողովուրդի ներկայութեան, Նէլսըն Մանտէլան խօսք առաւ եւ դարձեալ իր շնորհակալութիւնը յայտնեց ԵՀԽ-ին, ապա ես խօսք առի` իբրեւ ատենապետ այդ խորհուրդին: Ժողովրդային այս հաւաքին յաջորդեց կրօնական արարողութիւն մը, եկեղեցւոյ մէջ, ուր դարձեալ խօսք առինք: Յաջորդ օրը Նէլսըն Մանտէլայի պաշտօնական գահակալութիւնը տեղի ունեցաւ մայրաքաղաք Փերիթորիոյ մէջ, ուր դարձեալ կարճ հանդիպում մը ունեցայ անոր հետ:
Նէլսըն Մանտէլան ազատագրական պայքարի սովորական ղեկավար մը չէր: Անոր անձին մէջ խտացած էին մարդկային, բարոյական ու հոգեւոր արժէքներ: Ան խոր հաւատացեալ էր եւ յաճախ իր բանտարկութեան ընթացքին կարդացած էր Աստուածաշունչին առնչուած գրականութիւն: Նէլսըն Մանտէլան պարզ ու խոնարհ մարդ էր: Անոր ողջ կեանքը դարձաւ ամէնօրեայ պայքար` աղօթքի, խոկումի ու ոչ բռնի միջոցներով իր ժողովուրդի անկախութեան ու արդարութեան համար: Իր անմիջական գործակիցը եղած է Հարաւային Ափրիկէի անկլիքան եպիսկոպոս Դուդուն, որ միաժամանակ ինծի մօտիկ բարեկամ եղած է միջեկեղեցական ծիրին մէջ եւ պաշտամունքի հասնող սէր ու յարգանք ունեցած է Մանտէլայի նկատմամբ` որպէս ազատագրիչը Հարաւային Ափրիկէին:
Ես մօտէն հետեւեցայ ՄԱԿ-ի կազմակերպած վերջին համագումարին` Նէլսըն Մանտէլային նուիրուած, եւ գոհունակութեամբ լսեցի Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետին` Նիկոլ Փաշինեանին խօսքը: Ուրախ եմ, որ վարչապետը յանձն առած է այդ ամպիոնէն անդրադառնալ Նէլսըն Մանտէլայի տիպարին, որ կը մնայ խորհրդանիշ ու ներշնչման աղբիւր այն բոլոր անձերուն ու շարժումներուն, որոնք ոչ բռնի միջոցներով արդարութեան ու ազատութեան համար կը պայքարին:
