Լիզպոնի հերոսներուն թողած պատգամներուն եւ փոխանցած ուղերձներուն մէջ կարմիր թելի նման կ՛անցնի իրաւատիրոջ կարգավիճակով հայոց համազգային իրաւունքներու վերատիրացման գաղափարը: Գերագոյն զոհաբերումի հիմնական պատճառը այդ իրաւունքներու բարձրաձայնումն է, լռութեան պատի քանդումը եւ միջազգային հանրութեան ու քաղաքական շրջանակներուն հայկական հիմնահարցերու վրայ կեդրոնացումը:
35 տարի առաջ, օրուան պայմաններուն մէջ այդ իրաւունքը հիմնականին մէջ կը վերաբերէր Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման միջազգային ճանաչումի հրամայականին եւ անկէ բխած նաեւ անմիջականօրէն իբրեւ հետեւող առաջադրանք` հողային պահանջատիրութեան: Լիզպոնի ուժանակները կը պայթէին ըստ էութեան հայրենիք յղացքի առարկայացման, իրացման տեսլականին համար: Այդ անսակարկելի համազգային իրաւունքը անտեղիտալի եւ անդառնալի որոշում կ՛ենթադրէր. այդ որոշումը ուժանակներու սեղմումն էր Լիզպոնի անձնուրացներուն կողմէ:
Այդ տեսլականի իրացման գործնական աշխատանքները ծայր կ՛առնէին Լիզպոնի հերոսագործութենէն միայն հինգ տարի ետք: 1988-ին հայ ժողովուրդի ինքնորոշման իրաւունքի շարժումը ծայր կ՛առնէր Ստեփանակերտէն եւ կը համահայկականանար շուտով: Դարձեալ իրաւունքի խնդիր էր, որուն համար անտեղիտալի որոշում կու տար այս անգամ արցախահայութիւնը: Մարդկային իրաւունք` ինքնապաշտպանուելու իրաւունք, ինքնորոշուելու իրաւունք, հայոց պատմական հայրենիքի տարածքը ազատագրելու իրաւունք: Ազատ ու անկախ արարելու իրաւունք:
Հայոց համազգային իրաւունքի իրացման յաջորդ փուլը հայրենի ժողովուրդին կողմէ հայրենիքի անկախացման համար հանրաքուէով կայացած կամարտայայտութիւն էր: Լիզպոնի ճակատագրորոշ իրադարձութենէն 8 տարի ետք հայրենաբնակ ժողովուրդը կ՛իրացնէր համազգային իրաւունքը եւ Հայաստանի Հանրապետութիւնը մաս կը կազմէր միջազգային ընտանիքին իբրեւ անկախ պետութիւն:
Լիզպոնի հերոսներուն տեսլականը ձեւ ու մարմին կը ստանար արցախեան հայրենիքի ազատագրումով, ինքնորոշման, անկախացման, հանրապետութիւն ունենալու իրաւունքներու առարկայացումներով:
Հայրենի տարածքներու ամբողջականացման իրաւունքի առաջադրանքը, որ կը հնչէր Լիզպոնի հինգին կողմէ, կը մնայ իրագործելի համայն հայութեան կողմէ: Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի Համահայկական հռչակագիրին մէջ տեղ գտած են Լիզպոնի առաջադրանքները մեր տարածքային պահանջատիրութեան իրաւունքներուն ընդառաջ շարժելու եւ այդ առումով Սեւրով նուիրագործուած եւ իրաւարար վճիռով որոշուած մեր հայրենիքի սահմաններու վերատիրացման համար նախապատրաստուելու իրաւականօրէն: Այդ առումով հայեցակարգային թղթածրարներ պատրաստելու համար փորձագիտական խումբեր գործի լծուած են արդէն. մինչ` եկեղեցական կալուածներու պահանջատիրութեան դատական հայց յարուցուած: Լիզպոնեան պատգամները համահայկական հնչեղութիւն ունին այսօր. հանրահռչակուած են եւ անոնց շուրջ համահայկական համախոհութիւն գոյացած է:
Համազգային իրաւունքի խնդիր է նաեւ իրաւական պետութիւն կայացնելու անյետաձգելի առաջադրանքը: Մեր հայրենիքը թեւակոխած է նոր փուլ, ուր համակարգային փոփոխութիւնը սկսած է գործնական արդիւնքներ ցոյց տալ` մենաշնորհներու վերացման, հարստապետական կարգերու տապալման, օրէնքի գերակայութեան համար առնուող քայլերու ուղղութիւններով: Հայրենաբնակ ժողովուրդը իրագործեց քաղաքացիական արդար հասարակարգի մէջ ապրելու իր իրաւունքը եւ խաղաղ միջոցներով կատարեց իշխանափոխութիւնը:
Լիզպոնի սխրանքը ուղղուած էր բոլոր տեսակի իրաւազրկումներուն դէմ: Լիզպոնէն 5, 8 եւ 35 տարի ետք հայութիւնը փուլ առ փուլ նուաճումներ կ՛արձանագրէ իր իրաւունքներու վերատիրացման պահանջատիրական երթի ընթացքին:
