ՏՈՔԹ. ՎԵՀՈՒՆԻ ՄԻՆԱՍԵԱՆ
Պետական երկրորդական վարժարան յաճախելուս առաջին օրերուն անգլերէն լեզուի օտար դասատուն, երբ իմացաւ իմ հայ ըլլալս հարցուց.
«Սարոյեանէն ի՞նչ կարդացած ես»: Շուարած` երեսին նայեցայ, իսկ ուսուցիչս` առանց պատասխանիս սպասելու, շարունակեց խօսքը. «Ես հիացած եմ անոր` «My Heart’s in the Highlands» պատմուածքով»:
Հետաքրքրական այս դիպուածը մղեց զիս Սարոյեանը պրպտելու: Լսած էի անունը, սակայն երբեք չէի փնտռած, ոչ ալ կարդացած իր ստեղծագործութիւնները, որովհետեւ տարուած էի հայերէն գիրքերու ընթերցանութեամբ: Այսպէս սկսաւ Սարոյեանի ընթերցումներս: Առաջինները եղան «My Name is Aram» եւ «The Human Comedy» գիրքերը: Ապա ձեռքս անցան հայերէնի թարգմանուած անոր ստեղծագործութիւնները:
Հայրենիք զբօսաշրջութեանս ընթացքին առիթ ունեցայ այցելելու Կոմիտասի անուան պանթէոն, Արամ Խաչատուրեանի, Մարտիրոս Սարեանի եւ Սերգէյ Փարաճանովի գերեզմաններու քով, անոր աճիւններուն մէկ մասին գերեզմանը ու վրան կառուցուած արձանը: Ուրախացայ, որ հայրենիքի մէջ թարգմանուած ու գնահատուած են անոր գիրքերը: Թէեւ օտար հորիզոններու տակ ծնունդ առած, գաղթական հօրմէ որբացած ու տեղական որբանոցներու մէջ սնուած եւ մայրենին երբեք չսորված, այդուհանդերձ իր հայկական շրջապատին ազգային ինքնատիպութեամբ ստեղծագործած ու գրական մրցանակներու տիրացած իր ազգն է պանծացուցած այլոց մէջ:
Հանրայայտ է իր հետեւեալ կարճ հաստատումը: «Կ՛ուզէի տեսնել այս աշխարհին վրայ որեւէ ուժ, որ բնաջնջէ այս սերունդը, այս փոքր ցեղին ժողովուրդը, որուն բոլոր պատերազմները` կռուած են եւ յաղթուած, կառոյցները` փշրուած, գրականութիւնը չէ կարդացուած, երաժշտութիւնը չէ լսուած եւ աղօթքներն ալ չեն պատասխանուած: Համարձակեցէ՛ք բնաջնջել Հայաստանը: Տեսէք, թէ կրնա՞ք: Աքսորեցէ՛ք դէպի անապատները առանց հացի եւ ջուրի, այրեցէ՛ք անոնց տուներն ու եկեղեցիները: Յետոյ տեսէ՛ք, թէ անոնք արդեօք կրկին չե՞ն խնդար, երգեր կամ աղօթեր: Որովհետեւ, երբ անոնց երկուքը աշխարհի որեւէ մասին մէջ հանդիպին, տեսէ՛ք, թէ անոնք արդեօք նոր Հայաստան մը չե՞ն ստեղծեր»:
Միացեալ Նահանգներ գալուս, առիթը չկորսնցուցի այստեղ մնացած իր աճիւններու միւս մասին հողակոյտին վրայ կառուցուած յուշաքարը այցելելու Քալիֆորնիոյ նահանգի Ֆրեզնոյի Արարատ հայոց գերեզմանատան մէջ, ուր իրեն մօտիկ նաեւ թաղուած է անոր դուստրը` յայտնի դերասանուհի Լուսինը:
Այստեղ ալ հպարտ զգացի նկատելով` անոր անունով յիշատակուած շատ մը հաստատութիւններ եւ յուշակոթողներ: Քանի մը ամիս վերջ անոր տուն թանգարանի բացման ալ կը սպասենք:
