ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ
Պէյրութի մէջ 2017-ին լոյս տեսաւ Երուանդ Հ. Քասունիի «Լուսարձակի տակ. անհաճոյ ըլլալու գաղտնիքը» հատորը, բաղկացած` 328 էջերէ:
Ներածականին մէջ Քասունի կ՛ըսէ, որ եռեւեփող աշխարհի այս դարուն մէջ հայ ժողովուրդը կը մնայ իր դարաւոր տագնապով, գոյապահպանումի պայքարով, յոյսերով, յուսախաբութիւններով, բայց միշտ լուսապայծառ ապագայի երազով: Համաշխարհայնացումի խաղին մէջ հայուն աշխարհը կը մնայ Հայաստանը, Արցախը եւ սփիւռքը:
Գիրքը բաղկացած է շարք մը բաժիններէ, յօդուածներէ եւ յաւելուածական բաժինէ մը:
Քասունի կ՛ըսէ, որ հայ ժողովուրդին դէմ գործադրուած ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի սեմին, երբ բազմաստիճան ու բազմագոյն ամպիոններէ կը բարձրանայ պահանջատիրութեան ձայնը, ոչ ոք կը համարձակի ըսել, թէ ո՞վ է ներկայացուցչական հանգամանքով լիազօրուած պահանջողը, ի՞նչ է պահանջուածը. բայց մանաւանդ ի՞նչ է պահանջքի պատմական, իրաւական, աշխարհաքաղաքական հիմքը: Անտարակուսելի է, որ իրաւական պահանջատէրը իր բնօրրանէն բռնագաղթուած, տարագիր արեւմտահայն է, որ այսօր սփիւռք կոչուած մեծ առեղծուածային զանգուած կը կազմէ: Բայց դժբախտաբար, դէմ առ դէմ Հայ դատի ու պահանջատիրութեան, այդ զանգուածը` միահամուռ ըլլալու երեւոյթը պարզելով հանդերձ, կը մնայ բազմագլուխ, բազմածրագիր ու բազմանպատակ:
Հեղինակը կը նշէ, որ պահանջատիրութիւնը հետապնդելու ճանապարհին, ոչ մէկ հայ կրնայ եւ իրաւունքը ունի` Հայաստանի պետութեան դերն ու կարեւորութիւնը անտեսելու, կամ` ուրանալու: Ընդհակառակը: Հոն կայ ու պիտի մնայ անոր ներկայութեան պահանջը: Այսօր, Հայաստանի պետական կառոյցը, ստեղծած միջազգային յարաբերութիւնները, աշխարհով մէկ հաւատարմագրուած դեսպանութիւնները անփոխարինելի լծակներ են` պահանջատիրութեան լրջութիւն ու կշիռ տալու:
Պահանջատիրութիւնը մէկ բովանդակութիւն ունի` հողը, բռնագրաւուած Արեւմտեան Հայաստանն ու Հայկական Կիլիկիան: Պահանջը մէկ է ու ամբողջական` մինչեւ անխուսափելի սակարկութեան սեղանը, ուր պահանջին քաշն ու կշիռը իրաւատիրոջ սակարկելիին հասանելիութիւնը կ՛ամրապնդէ:
Քասունի կը գրէ, որ վերջին տասնամեակին բառին ամբողջական իմաստով համազգային տարողութիւն ունեցող միակ նախաձեռնութիւնը «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամն էր: Աղիտալի երկրաշարժին զգաստացնող ցնցումին տակ, ու Հայաստանի անկախութեան ճամբուն վրայ առած իր առաջին քայլերուն հետ, հայրենակերտումի համար ծրագրուած աշխատանքը հրապուրիչ էր, եւ անսակարկ նուիրումի ու ծառայութեան հրաւիրող:
Քասունի կը շարունակէ ըսելով, որ հայրենակերտումը պայմանաւորուած է հայակերտումով: Սփիւռքահայ գաղութներու առաջին պարտականութիւնն է հայակերտումն ու հայապահպանումը: Իրենց այդ առաքելութեան մէջ անոնք իրաւունք չունին խնայողութիւն կատարելու, եւ «հայրենիք հասնելու» պատրուակին տակ գաղութը անտեսելու, արհամարհելու կամ մոռացութեան մատնելու: Հայրենիքի կարիքներուն հասնելու համար ոչ ոքի շնորհուած է իրաւունքը` մոռնալու սփիւռքի կարիքները:
Համատեղ աշխատանքը նաեւ կ՛ենթադրէ հայրենաբնակ հայութեան մասնակցութիւնը «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի ոչ միայն կազմակերպական աշխատանքներուն, այլեւ` ներդրումին:
Քասունի կը գրէ, որ պատմութիւնը անպայման ինքզինք չի կրկներ, բայց շատ յաճախ պատմութեան թատերաբեմ նետուած դերակատարները երբ ներշնչումը ունենան աշխարհի ճակատագիրը որոշելու, կամ իրենց իսկ ստեղծած աստուածներէն պաշտօն ստանձնեն երկրագունդը նորովի կաղապարելու, անոնք ընդհանրապէս զիրար կրկնող ռազմաքաղաքական ուղեգիծ ու ծրագիր կ՛որդեգրեն, ուր նպատակը կ՛արդարացնէ միջոցը, եթէ մինչեւ իսկ գետերը արիւն հոսին ու ժողովուրդները ճատրակի քարի պէս տապալին:
Հեղինակը կը նշէ, որ Հայաստան-սփիւռք յարաբերութիւնները առողջ հիմերու վրայ դնելու համար անհրաժեշտ է նաեւ սեղան բերել ու լուրջ ուսումնասիրութեան ու քննարկումի նիւթ դարձնել Հայաստան-սփիւռք թղթածրարը, որ 1914-1920 տարիներէն մինչեւ այսօր, բազմաթիւ նոր թղթապանակներով ծանրաբեռնուած է: Քաջութիւն եւ յանձնառութիւն պէտք է ունենալ` բանալու այդ թղթածրարը: Չսպիացած վէրքեր կան եւ նետուած վիրաւորանքներ:
Հայաստանի եւ սփիւռքի սպառնացող կրթական, մշակութային, հասարակական, տնտեսական, քաղաքական ու ռազմական մարտահրաւէրները կարելի չէ դիմակալել ճառերով: Պէտք է շարունակել խորհրդաժողովները, բայց այլ մակարդակի վրայ: Խորհրդաժողովները պէտք է գումարել մասնագիտական բնագաւառներու ծիրէն ներս միայն, դարուն մասնագիտական պահանջներուն համաձայն, որ ամէն բանի առաջ գիտական լրջութիւն կը պահանջէ, նախապատրաստական աշխատանք, եւ տրամաբանական թիւով մասնակիցներուն` ամիսներ առաջ տրուած աշխատանքի ծրագիր:
Քասունի կը գրէ, որ «անկախութեան» հմայքը բառին մէջ է միայն: Գործնական անկախութիւնը` հազար հանելուկի պատասխան գտնելու լարուած փորձ է, եւ հազար Գորդեան հանգոյց քակելու շնորհուած կամ շահուած իրաւունք: Որո՞ւն գաղտնիք է, որ պատմութեան մէջ անկախութիւնը միշտ ալ եղած է բառարանի բնակիչ, ուրկէ դուրս ան երբեք չէ յաջողած իր կարողական զօրութեամբ դրսեւորել ինքզինք: Ու եթէ հզօրն ու գերհզօրները փորձած են զայն դուրս բերել բառարանէն ու տարածել իրենց հասակին ու թիկունքին չափերով, նոյն պահուն իսկ անկախութիւնը սկսած է կախուած մնալ տեսանելի ու անտեսանելի հազար կապէ ու կապանքէ: Բոլոր շնորհուած ու շահուած անկախութիւնները իրենց վճարելիք պարտամուրհակները ունին: Ու որքան մեծ է շնորհուած կամ շահուած անկախութիւնը, այնքան մեծ են պարտամուրհակները, որ կը նշանակէ` այնքան բազմազան ու բազմաթիւ են կապերն ու չուանները, որոնցմէ կախուած է անկախութիւնը: Խօսելով հայ դպրոցի մասին Քասունի կ՛ըսէ, որ հայ դպրոցին եւ ընդհանրապէս աշխարհի տարածքին գործող որեւէ դպրոցի առաջին պարտաւորիչ առաքելութիւնը մարդակերտումն է: Մարդը` իր հաւատքով, բարոյական չափանիշներու տիրացումով, մարդկային կեանքի արժեչափերով, մարդկային յարաբերութիւններու արդարամիտ ուղեցոյցներու սեփականացումով, իբրեւ մարդ` ազգին, ընկերութեան, երկրին, հողին, աշխատանքին հանդէպ զաւկի երախտագիտութեամբ պարտաւորութիւններու գիտակցումով: Հայակերտումը բնական շարունակութիւնն է մարդակերտումին:
