ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի
հրատարակիչ եւ խմբագիր
Միացեալ Նահանգներու, Ֆրանսայի եւ Թուրքիոյ նախագահները յայտարարութիւններ տարածած էին ապրիլի 24-ին` Հայոց Ցեղասպանութեան 103-րդ տարելիցին առիթով: Այս երեքէն միայն Ֆրանսայի նախագահ Էմմանուէլ Մաքրոն ունեցած էր ազնուութիւնը եւ քաջութիւնը` ողբերգական իրադարձութիւնները անուանելու իրենց անունով, այսինքն` Ցեղասպանութիւն: Նախագահ Թրամփ խուսափած էր օգտագործելէ «ցեղասպանութիւն» եզրը, իսկ Էրտողան, ինչպէս որ կը սպասուէր, ժխտողական յայտարարութիւն տարածած էր…
Նախագահ Մաքրոն ապրիլ 24-ին Հայաստանի նախագահ Արմէն Սարգսեանի յղած նամակին մէջ ըսած է. «Ձեզի հետ մենք եւս կը յիշենք 24 ապրիլ 1915-ը եւ Պոլսոյ մէջ 600 հայ մտաւորականներու սպանդը, որ կը վկայէ 20-րդ դարու առաջին ցեղասպանութեան սկզբնաւորութիւնը: Մենք երբեք չենք մոռնար սպաննուած այն տղամարդիկը, կիներն ու մանուկները, որոնք իրենց վախճանը գտան աքսորի ճամբաներուն վրայ` սովէն, ցուրտէն եւ հիւծուածութենէն…: Մեծն Բրիտանիոյ եւ Ռուսիոյ հետ միասին Ֆրանսան տակաւին 25 մայիս 1915-ին արդէն իսկ այդ ջարդերը որակած էր իբրեւ մարդկութեան եւ քաղաքակրթութեան դէմ ոճիր: Սեպտեմբեր 1915-ին, ֆրանսական նաւատորմը, կրակի տակ, յաջողեցաւ փրկել Մուսա լերան 4000 գաղթականները»: Իր ցաւակցական նամակին մէջ Ֆրանսայի նախագահը հայերու զանգուածային սպանութիւնները քանի մը անգամ ճշգրտօրէն կը սահմանէ իբրեւ ցեղասպանութիւն:
Միւս կողմէ, նախագահ Տանըլտ Թրամփ կրկնեց անցեալ տարուան յայտարարութիւնը` խուսափելով «ցեղասպանութիւն» եզրէն եւ օգտագործելով «Մեծ եղեռն» բառերը, որոնք անիմաստ են ամերիկացիներու մեծամասնութեան համար: «Մեծ եղեռն»-ը (մեծ ոճրագործութիւն) այլ բառերու հետ միասին օգտագործուած է հայերու կողմէ մինչեւ 1940-ականներ, երբ Լեհաստանի հրեայ իրաւաբան Ռաֆայէլ Լեմքին ստեղծեց «ցեղասպանութիւն» բառը: Եթէ «Մեծ եղեռն»-ը պարզապէս հայերու դէմ թուրքերու ի գործ դրած վայրագութիւններուն նկարագրութիւնն է, «ցեղասպանութիւն»-ը միջազգային իրաւունքի եզրաբանութիւն է, համաձայն 9 դեկտեմբեր 1948-ին, ՄԱԿ-ի կողմէ ընդունուած Ցեղասպանութեան գործադրումը կանխարգիլելու եւ պատժելու պայմանագիրին: Թրամփ օգտագործեց «Մեծ եղեռն» բառերը, որպէսզի պարզապէս խուսափի «ցեղասպանութիւն» եզրոյթէն` թրքական կառավարութիւնը հանգստացնելու համար: Ամօթալի է, որ ոչ-աւանդական ղեկավար Թրամփ, որ կը հպարտանայ իր անսովոր դիրքորոշումներով` ազգային եւ միջազգային բազմաթիւ հարցերու մէջ, կը հետեւի իր նախորդներուն խուսափողական աւանդոյթին եւ համընթաց կը քալէ Անգարայի ժխտողականներուն հետ®
Ապրիլ 24-ին Սպիտակ տան մամլոյ քարտուղար Սառա Սենտըրզ, ի պատասխան լրագրողի մը հարցումին` հաստատեց, որ նախագահ Թրամփ պարզապէս պատճէնահանած էր իր նախորդներուն լեզուն: Սենտըրզ ըսաւ. «Նախագահի ստորագրած բանաձեւը համահունչ էր նախորդ վարչակազմերու բանաձեւերուն»:
Նախագահ Թրամփ, կիրարկելով խօսքի վարժութիւններ, Հայոց ցեղասպանութիւնը յիշատակեց իբրեւ «զանգուածային ամէնէն վատ վայրագութիւններէն մէկը», «1915-ի սարսափելի իրադարձութիւններ» եւ «անցեալի ցաւոտ տարրեր»: Թրամփի խորհրդականները վատ ծառայութիւն մատուցած են անոր, խորհուրդ տալով «ցեղասպանութիւն» եզրը փոխարինել «Մեծ եղեռն»-ով: Ամերիկահայ քաղաքացիները սիրաշահելու փոխարէն, այդ եզրաբանութիւնը աւելի եւս կը հակադրէ զանոնք: Եթէ Թրամփ ճիշդ բառը օգտագործելու խիզախութիւնը չունի, ան պէտք չէ, ընդհանրապէս, որեւէ յայտարարութիւն հրապարակէ ապրիլ 24-ին: Յիշեցնենք, որ 22 ապրիլ 1981-ին նախագահ Ռանըլտ Ռիկըն նախագահական հռչակագիրով ճանչցած էր Հայոց ցեղասպանութիւնը: Բացի ատկէ, Միացեալ Նահանգներու Ներկայացուցիչներու տունը 1975 եւ 1984 թուականներուն երկու բանաձեւ ընդունած էր Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման մասին, իսկ Միացեալ Նահանգներու կառավարութիւնը 1951-ին զեկոյց մը ներկայացուցած էր Համաշխարհային դատարան` նշելով Հայոց ցեղասպանութիւնը: Հետեւաբար, Հայոց ցեղասպանութիւնը բազմիցս ճանչցուած է Միացեալ Նահանգներու կառավարութեան կողմէ: Թրամփին կը մնար միայն վերահաստատել Հայոց ցեղասպանութեան մասին Միացեալ Նահանգներու պատմական արձանագրութիւնը:
Ամերիկայի Հայ Դատի յանձնախումբը դատապարտեց նախագահ Թրամփի «ձախողութիւնը` ներկայացնելու Հայոց ցեղասպանութեան ազնիւ յիշատակումը®: Թրամփի` «Առաջ Թուրքիան» մօտեցումը կ՛ամրացնէ Էրտողանի` Միացեալ Նահանգներու քաղաքականութեան սեղմումը` հայերու, յոյներու, ասորիներու եւ այլ քրիստոնեաներու ցեղասպանութեան վերաբերեալ»: Ասկէ բացի, Ամերիկայի հայկական համագումարը Թրամփի ապրիլ 24-ի յայտարարութիւնը բնութագրեց իբրեւ «կորսուած հնարաւորութիւն` աներկբայօրէն վերահաստատելու Հայոց ցեղասպանութիւնը»:
Զարմանալի չէ, որ Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարարութիւնը հրապարակեց մամլոյ հաղորդագրութիւն մը` 25 ապրիլ 2018-ին, նախագահ Թրամփի ապրիլ 24-ի յայտարարութեան հակազդելու նպատակով. «Մենք կը մերժենք պատմութեան ոչ ճիշդ եւ ենթակայական մեկնաբանութիւնները, որոնք տեղ գտած են Միացեալ Նահանգներու նախագահ Տանըլտ Թրամփի գրաւոր յայտարարութեան մէջ, որ հրապարակուեցաւ 24 ապրիլ 2018-ին` 1915-ի իրադարձութիւններուն մասին: Միացեալ Նահանգներու վարչակազմէն կ՛ակնկալենք արդար գնահատումը նշեալ ժամանակահատուածին, որուն ընթացքին չափազանց տուժած են Օսմանեան կայսրութեան բոլոր ժողովուրդները»:
Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան յայտարարութիւնը, ինչպէս կը սպասուէր, քանի մը լուրջ եւ փաստացի սխալներ կը պարունակէ.
1.- Առաջին Համաշխարհային պատերազմին ընթացքին «500 հազար մահմետականներու» մահը անիկա կը հաւասարեցնէ 1.5 միլիոն անմեղ հայ տղամարդոց, կիներու եւ մանուկներու սպանդին: Ցեղասպանութեան զոհերն ու պատերազմի կորուստները նոյն բանը չեն:
2.- Անիկա կը կրկնէ նոյն սուտը, ըստ որուն, թրքական կառավարութիւնը բացած է իր արխիւները հետազօտողներու առջեւ եւ առաջարկած է ստեղծել «պատմական միացեալ յանձնախումբ»: Իրականութեան մէջ, թրքական իշխանութիւնները մաքրած են Օսմանեան արխիւները` զիրենք մերկացնող փաստաթուղթերէ, իսկ «պատմական միացեալ յանձնախումբ»-ը պարզապէս խաղ է` յետաձգելու համար Թուրքիոյ մեղաւորութեան ընդունումը.
3.- Կը պարծենայ Թուրքիոյ նախագահ Էրտողանի կողմէ 24 ապրիլ 2018-ին Պոլսոյ Հայոց պատրիարքարանին յղած ուղերձով` «Առաջին Աշխարհամարտի տարիներուն իրենց կեանքը կորսնցուցած օսմանեան հայերու» յիշատակութեամբ: Մենք պէտք է յիշենք, որ Հայոց ցեղասպանութիւնը կապ չունի Առաջին Համաշխարհային պատերազմին հետ, այնպէս ինչպէս` Ողջակիզումի վեց միլիոն հրեայ զոհերը Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի զոհերը եղած չեն:
Յոյսով ենք, որ Էրտողան եւ Թրամփ քաջութիւնը կ՛ունենան հայերու զանգուածային սպանութիւնները անուանելու իրենց իսկական անունով` «Ցեղասպանութիւն»: Ֆրանսայի նախագահ Մաքրոն ըրաւ այդ, նոյնը պէտք է ընեն նաեւ Էրտողան եւ Թրամփ…
Արեւելահայերէնի թարգմանեց`
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ
Արեւմտահայերէնի վերածեց`
ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ
