ՏԻՐՈՒԿ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ-ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
Ահա այսօր ալ ան իր արիւնլուայ դրօշակը առած` կը պտտի ու բացայայտօրէն բոլորին աչքին առաջ կու գայ ու տարիներով բարեկամութիւն, եղբայրութիւն եւ հարազատութիւն քարոզած դրացիին սեմին կը կանգնի եւ ոտքերուն փոշին չթօթափած, կամ, ըստ իրենց հիւրընկալուելու օրէնքին, կօշիկն անգամ ոտքէն չհանած, ներս կը խուժէ եւ վնասակար միջատներէ փրկելու պատրուակով, խեղդող, սպաննող ու աւերող զինամթերքն ալ շալակին, կը վազէ եւ իր ցանկացած տեղը կարմիր դրօշը կը տնկէ:
Ո՜հ, միայն տեսնէք, թէ անոր հոս ու հոն մխրճած կամ ուրիշներուն գործին մէջ խառնած աղտոտ քիթը որքա՜ն երկնցած ու բարձրացած է հիմա: Այդ անճոռնի քիթը անշուշտ կ’երկարի ա՜լ, կը բարձրանայ ա՛լ: Այսօր ինք ուրիշներուն քիթը կոտրելով` բոլորին աչքին փոշի կը ցանէ ու` «Իրաւունքս է, տանս սահմանը կը պաշտպանեմ… Ի՜նչ, կ’ուզէք, որ այդ ուտիճները գան ու տունս աւերե՞ն: Այսքան ժամանակ համբերեցի՛, բայց իրենք այս կամ այն ծակէն ներս խուժեցին: Կոխկռտեցի՛, խեղդեցի՛, թակարդի մէջ առի՛ եւ արդիւնքի չհասայ», Կ’ըսէ, ու անոր քիթը Փինոքիոյին քիթին պէս կ’երկարի՜ ու կ’երկարի՜, ապա` «Տեսէ՛ք, ես ուզած վայրկեանիս եւ ցանկացած երկվայրկեանիս, առանց շէնքի տնօրէնին հրամանին, նոյնիսկ առանց որեւէ արտօնութեան` դրացիիս դուռը ոտքովս կ’աքացեմ, ներս կը խուժեմ, իմ տունս ըլլալն ալ կը հռչակեմ ու վե՛րջ», կը գոռայ:
Ահա ճիշդ այդ վայրկեանին անոր երկարած քիթը վեր կը բարձրանայ ու երկինք կը հասնի: Արդեօք անոր քիթը կոտրողը ո՞վ պիտի ըլլայ: Մէկը պէտք է, որ այդ քիթը կոտրէ ու գետին նետելով` զայն ոտնակոխ ընէ:
Ահաւասիկ դարե՜ր առաջ յայտնուած նոյն խաբեբան է այս այլանդակը, որ այդ դրօշին կարմիրը գինիի վերածած` կաթի՛լ առ կաթի՛լ, ո՛ւմպ առ ո՛ւմպ եւ անո՜ւշ անո՜ւշ կը խմցնէ շուրջիններուն, մինչեւ որ հարբին ու զինք եղբայր անուանելով` ոտքերուն տակ փռուին, ու ահա ճիշդ այդ վայրկեանին այդ դրօշի գինին արեան հոտ սփռելով` արեան կարօտ մնացած գիշատիչ չղջիկիները ճամբայ կը հանէ, եւ անոնք իրենց «եղբայրներուն» արիւնը կը սկսին ծծե՜լ ու ծծե՜լ:
Այո՛, կը ծծեն մինչեւ վերջին կաթիլները, յետոյ գիշերուան խաւարին կը սպասեն: Գիշերուան մթութեան հետ, իրենց ծմակ վայրերէն արձակուած, արեան կարօտէն ու տենդէն այրած եւ ամիսներո՜վ արեան շիթ մը երազած միւս չղջիկներուն կը յանձնեն զոհերը, որոնք գիշերուան գաղտնի ու ամայի արահետներուն վրայէն կը շալկեն խեղճերուն կիսակենդան մարմինները ու անոնց մէջ թարմ մնացած քանի մը կաթիլ արիւնն ալ լլկելով կը ծծեն ու զանոնք կ’աքսորեն հեռո՜ւ, շա՜տ հեռու, եւ անապատի մը մէջ կը նետեն անոնց անտերունչ մարմինները: Այս անգամ զոհերը ագռաւներուն կը յանձնուին: Իւրաքանչիւր չղջիկ, կարմիրէն յագեցած, կը վերադառնայ միամիտ զոհերուն բնօրրանը ու արեան բոսորով յագեցած ու յղփացած դրօշները կը զետեղէ ամէնուրեք: Ամէն ինչ կ’առեւանգէ, կը կողոպտէ, կը շորթէ, կը հափափէ եւ կը յափշտակէ:
Այս բոլորը կը պատահին նախ լոյս աչքով, ապա յօշոտող գազանները իրենց ամենահաճելի խնճոյքները կ’իրագործեն գիշերուան «կոյր» աչքերուն առաջ ու գիշերային կատաղի հաճոյքին թանձրախիտ վարագոյրներուն ետեւ պահուըտած:
Այս բոլորը կաթի՛լ առ կաթի՛լ, ո՛ւմպ առ ո՛ւմպ եւ անո՜ւշ-անո՜ւշ, այնքան հեզասահ ձեւով կ’ընթանան, որ դուն ամէն ինչէ անգիտակ, ու անտեղեակ քու տանդ մէջ նստած, ոտքիդ տակ փռած կանաչ գորգիդ վրայ հանգիստ տեղաւորուած գարուն երազած պահուդ ինքը, հիւրի կերպարանքով քողարկուած, կու գայ, կանաչ գորգդ վերցնել կու տայ, փոխարէնը կարմիրը փռել կը պարտադրէ, ու դուն կարմիր գորգերը փռած, ուրախ տրամադրութեամբ հիւրերդ ընդունած պահուդ գորգը ոտքիդ տակէն կը քաշէ, հանգիստ կեանքդ տակն ու վրայ կ’ընէ եւ գարնան կանաչդ ձմրան ցուրտի, բուքի ու մրրիկի կը վերածէ:
Գարնան անձրեւները փաթիլներու կը վերածուին, ու ապրիլի զով գիշեր մը անխիղճ փոթորիկները կը խարազանեն անտուն ու անպաշտպան մարմինիդ բոլո՜ր անդամները. քեզ կը ցնցեն, կը հրեն, կը քշեն, կը տանին ու կը տեղադրեն անդունդ ցոյց տուող ժայռին անկիւնը եւ բաց գլխուդ վրայ ահեղօրէն կը փոթորկե՜ն ու կը փոթորկե՜ն:
Ահաւասիկ այսպիսի ցեղասպաններ են անոնք: Հիմա ալ եկած` բոլորին աչքին փոշի կը ցանեն: Ուրիշներուն աչքին որքա՛ն ալ փոշի ցանեն, մեզի համար միեւնոյնն են, նո՛յն գայլը, աղուէսը եւ օձը կը մնան: Այդ փոշին հարիւրաւոր տարիներ առաջ մէկ անգամ մշուշով պատեց մեր աչքերը, սակայն անգամ մը եւս խաբուողը չե՛նք: Երբե՛ք:
«Գետնին տակ ըլլայ կամ գետնին վրայ, օձն ամէնուրեք օ՛ձ է ու կը մնայ» ասացուծքը մեր ականջին օղ ըրած` հարիւր երեք տարիներէ ի վեր կը քալենք… Սակայն այդ օձին համարձակութեան վրայ կը զարմանամ: Հարիւրաւոր տարիներ առաջ շատերուն աչքերէն փախուստ տալով` իր հրէշային ծրագիրները կեանքի կոչեց ու որոշ չափով յաջողեցաւ: Որոշ չափով կ’ըսեմ, որովհետեւ մեր գլուխը հարուածեց ու իրաւունքները խլեց, մեր ոտքին տակէն գորգերը քաշեց, մեզ գետին փռեց եւ թոյնը մեր երակներուն մէջ սրսկեց, սակայն մենք այդ թոյնէն հակաթոյն պատրաստեցինք ու անոր լեղիութեան դիմադրելով` ոտքի կանգնեցանք ու աւելի առողջ մարմինով յաղթահարեցինք մահուան:
Հարի՜ւր երեք տարի առաջ, Համաշխարհային Ա. պարերազմը պատրուակ բռնելով` ամբողջ աշխարհին դէմը շապիկ փոխեց ան ու գառնուկի կերպարանք առնելով` չորն ու կանաչը լափեց: Հիմա ալ պատերազմի ու սահման պաշտպանելու պատրուակին կողովը բռնած` կարմիր վարդերու կերպարանքով փշոտ տատասկներ կը բաժնէ բոլորին ու «պատուախնդրութեան» պիղծ խօսքերով աշխարհին իրաւասութիւն կը քարոզէ :
Ինչպէ՞ս այսքան անվախ ու համարձակ կը յառաջանայ, չե՛մ գիտեր: Որմէ՞ ուժ կ’առնէ այս սեւսիրտ դեւը, որո՞ւ արիւնով կ’ուզէ այս անգամ սնանիլ այս գիշատիչ չղջիկը, ի վերջոյ որո՞ւ տեղադրած քարին տակ կը պահուըտի այս թունաւոր օձը…
Այս կամ այն չե՛մ գիտեր, միայն մէկ բան գիտեմ, ըսեմ ու հանգստանամ: Սուլթաններուն ժառանգորդ այս վայրագները իրենց պապերուն արիւնը կը կրեն: Որքա՜ն ալ մաքիի դիմակներ դնեն, դիմակահանդէսներ սարքեն կամ բեմերու եւ ատեաններու վրայ յառաջդիմութիւն քարոզեն, կը մնան նոյն աւերիչ եւ արիւնարբու ճիւաղ պապերուն թոռները, որոնց երկարած ու երկինք բարձրացած քիթերը սղոցող արդիական սղոցներուն կարիքը ունին ու անիրաւութեամբ հոս ու հոն տնկուած կարմիր դրօշները հաւաքուելու եւ առնէտներով լեցուն մութ մառան մը նետուելու պատիժին սեմին են:
