Իլհամ Ալիեւը տարածաշրջանում դանդաղ գործողութեան ական է տեղադրում:
Մամուլը` եւ ոչ միայն հայկական, քննադատական լոյսի ներքոյ լայնօրէն լուսաբանել է Ազրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի` փետրուարի 8-ին «Ենի Ազրպէյճան» կուսակցութեան համագումարին հնչեցրած արտայայտութիւնները: Այն ժամանակ նա յայտարարել էր բառացիօրէն հետեւեալը. «Իրեւանը մեր պատմական հողն է, եւ մենք` ազրպէյճանցիներս, պէտք է վերադառնանք այդ պատմական հողերը: Դա մեր քաղաքական ու ռազմավարական նպատակն է, եւ մենք պէտք է աստիճանաբար մօտենանք այդ նպատակին»:
Պէտք է ասել` Ալիեւի խօսքերը, որոնք փետրուարի 17-ին Միւնխենի անվտանգութեան համաժողովին Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեանը դիպուկ կերպով ցնդաբանութիւն է անուանել, առանց ուշադրութեան չթողեցին նա եւ ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի համանախագահ երկրները` Ռուսաստանը, Ֆրանսան եւ Միացեալ Նահանգներ, որոնք Իլհամին կոչ արեցին ձեռնպահ մնալ սադրիչ յայտարարութիւններից, որոնք շիկացնում են իրադրութիւնը: Բայց, ինչպէս դա եղել էր եւ նախկինում, Նափոլէոնի յաւակնութիւններով քաղաքական այս գաճաճը հերթական անգամ անտեսեց միջազգային միջնորդների նախազգուշացումը: Մէկ ամսից քիչ աւելի անց` մարտի 19-ին, Ալիեւը Նովրուզի տօնի առթիւ իր ելոյթի ժամանակ կրկներգի պէս հոլովեց նոյն այդ միտքը. «Այսօրուայ Հայաստանի մեծ մասն Ազրպէյճանի պատմական, բնիկ հողն է»:
Ինչպէս հեշտութեամբ կարելի է նկատել` մէկ ամսից քիչ աւել ժամանակի ընթացքում Ալիեւի զաւթողամոլական ախորժակը չափազանց գրգռուեց, եւ նա արդէն տարածքային նկրտումներ է ներկայացնում ոչ միայն իր կողմից «հինաւուրց ազրպէյճանական հող» անուանուող Արցախի նկատմամբ, անգամ` ոչ միայն «Իրեւանի, Զանգեզուրի ու Գէյչա»-ի նկատմամբ, այլեւ` արդէն «Հայաստանի մեծ մաս»-ի: Եւ որպէս ապացոյց` նա վկայակոչում է «բազմաթիւ գրքեր ու քարտէսներ»: Կարծում ենք` պատմական թեմաներով Ալիեւի հետ վէճի բռնուելը բացարձակապէս իմաստ չունի: Այն պարզ պատճառով, որ իրական, ոչ թէ Ազրպէյճանի «քրէաթիւ» կեղծ գիտնականների մոգոնած պատմութիւնը նա հաւանաբար գիտի: Գիտի, որ Երեւան քաղաքը, որին նա յաւակնում է, հին է անգամ յաւերժական Հռոմից, եւ Մեծ Հայքը պատերազմել է Հռոմի կայսրութեան հետ այն ժամանակներում, երբ Ազրպէյճանը դեռ գոյութիւն չունէր: Որ Արցախը` որպէս պատմական Հայաստանի բաղկացուցիչ մաս, յիշատակւում է դեռեւս հին հեղինակներ Ստրաբոնի, Պլինիուս Աւագի, Կլաւդիոս Պտղոմէոսի, Պլուտարքոսի եւ այլոց աշխատութիւններում, ովքեր, ըստ երեւոյթին, տառապում էին քրոնիկական ամնեզիայով (զառամախտով-Խմբ.), եթէ իրենց տրակտատներում (աշխատասիրութեանց մէջ-Խմբ.) մի անգամ էլ չեն յիշատակել «Հին Ազրպէյճանը»: Ալիեւին` որպէս «բազմաթիւ գրքերի ու քարտէսներ»-ի գիտակի (ազրպէյճանցի հայ-գիտնականների գործերը, ովքեր ջերմեռանդօրէն կատարել են «Ազրպէյճանի պատմութիւն» ստեղծելու իր թանկագին հայրիկի պատուէրը, հաշուից դուրս են ու պիտանի են գուցէ միայն որպէս թղթի թափօն), պէտք է յայտնի լինի նաեւ, որ ոչ մի քարտէսի վրայ, ընդհուպ` մինչեւ 19-րդ դարը, անգամ մանրադիտակի տակ չես յայտնաբերի Ազրպէյճան անունով պետութիւն:
Ալիեւի պատմական բառավարժանքներն իրականում պատմութեան հետ բացարձակապէս ոչ մի առնչութիւն չունեն: Դա զուտ քաղաքականութիւն է, աւելի ճշգրիտ` համաթրքութեան քաղաքականութիւն, որն այսօր Թուրքիայի կողմից անուանւում է նոր-օսմանականութիւն, եւ որի իրագործողը Հարաւային Կովկասում Ազրպէյճանն է: Այս քաղաքականութեան նպատակն է թրքալեզու երկրների միաւորումը եւ Թուրքիայի գերիշխանութեան ներքոյ միասնական թուրքական պետութեան ստեղծումը, որի սահմանները պէտք է տարածուեն Պալքաններից մինչեւ Սիպիր: Այս պարունակում էլ պէտք է դիտարկել Հայաստանի եւ Արցախի նկատմամբ Ալիեւի տարածքային յաւակնութիւնները, որոնց կարելի է տարբեր կերպ վերաբերուել, բայց ոչ մի դէպքում մակերեսօրէն, թեթեւամտօրէն:
Միջազգային հեղինակաւոր կառոյցները եւ, առաջին հերթին, Ռուսաստանը, Միացեալ Նահանգներ եւ Ֆրանսան` որպէս ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի համանախագահ երկրներ եւ ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհրդի մշտական անդամներ, պէտք է կոշտ կերպով կանխեն պաշտօնական Պաքուի նման յայտարարութիւնները, քանզի դրանք լուրջ սպառնալիք են պարունակում: Ալիեւի` «Մենք` ազրպէյճանցիներս, պէտք է վերադառնանք այդ պատմական հողերը, դա մեր քաղաքական ու ռազմավարական նպատակն է» խօսքերը, ոչ մէկի մօտ պէտք չէ կասկած թողնեն, որ նրա կողմից հեռանկարում դանդաղ գործողութեան ական է տեղադրւում: Նա ամենեւին էլ պատահականօրէն չի յայտարարել, թէ «ամէնագլխաւորը` այդ մասին թող իմանայ ազրպէյճանական երիտասարդութիւնը»: Նոյն այն երիտասարդութիւնը, որի հոգում Պաքուի ներկայ վարչակարգը արդէն ատելութեան սերմեր է հիմնաւորապէս ցանել հայ ժողովրդի եւ հայկական ամէն ինչի հանդէպ: Այլ խօսքով, ստեղծել է հակամարտածին ներուժ, որը թուրք¬ազրպէյճանական քաղաքական զոյգի համար յարմար պահին կարող է գործի դրուել: Չի կարելի բացառել, որ Ալիեւն իր նմանատիպ սադրիչ յայտարարութիւններով միջազգային հանրութեան, նրա հնարաւոր արձագանգի իւրատեսակ փորձաքննութիւն է անցկացնում: Ու եթէ այսօր չկանգնեցուի ազրպէյճանական յարձակողապաշտ ռազմամոլութիւնը, որն սպասարկում է համաթրքութեան քաղաքականութեան շահերին, 2016թ. ապրիլեան պատերազմը, որի համար Պաքուն գործնականում անպատիժ մնաց, գալիք ռազմական գործողութիւնների համեմատ ընդամէնը անմեղ զուարճանք կը թուայ: Հէնց միջազգային հանրութեան պատշաճ գնահատականի ու արձագանգի բացակայութիւնն է Ազրպէյճանի ղեկավարութեանը խթանում շարունակել իր յանցաւոր քաղաքականութիւնը: Յարձակողապաշտին մեղմ ձեւով յորդորելու ժամանակները վաղուց են անցել: Եկել է գործողութիւնների ժամանակը, ընդ որում` կոշտ գործողութիւնների, քանի որ սպառնալիքի տակ է ողջ տարածաշրջանի ճակատագիրը:
