ՀՐԱԿ ՏԷՏԷԵԱՆ
Հայաստանը Հարաւային Կովկասի մէջ Ռուսիոյ միակ դաշնակիցը կը համարուի. Վրաստանը արեւմտայնացուած է, Ազրպէյճանը, խուսափելով Ռուսիայէն, մտերմացած է Կեդրոնական Ասիոյ շարք մը երկիրներու հետ, իսկ Հայաստանը վերջին տարիներուն աւելի կը խորացնէ իր բարեկամութիւնը Ռուսիոյ հետ:
Այս անհաւասար կապը երկու երկիրներուն միջեւ` կ՛ընդգրկէ երկկողմանի առեւտրական համաձայնագիրներ, լայնածաւալ ռուսական սեփականութիւն` հայկական կարեւորագոյն կալուածներու, ռուսական ռազմական ներկայութիւն` հայկական հողի վրայ, ինչպէս նաեւ` երկկողմանի եւ բազմակողմանի տնտեսական եւ անվտանգութեան դաշինքներ:
1990-ական թուականներէն սկսեալ Մոսկուան Հայաստանին տրամադրած է այն, ինչ անհրաժեշտ էր երկրին գոյատեւման համար, հաշուի առնելով Հայաստանի աշխարհաքաղաքական պահանջները, անվտանգութիւնը: Երկիրը դէմ յանդիման գտնուած է բացառապէս պահանջկոտ տարածաշրջանային կացութիւններու` Լեռնային Ղարաբաղի եւ Ազրպէյճանի միջեւ շարունակուող հակամարտութիւններու լոյսին տակ: Այս պատերազմը պատճառ դարձած է, որ երկրի չորս սահմաններէն երկուքը մնան փակ, 1990-ականներու սկիզբէն կերտած է Երեւանի արտաքին քաղաքականութիւնը եւ անկախութենէն ի վեր կը շարունակէ մնալ Հայաստանի համար հիմնական սպառնալիքը: Այս պատճառով պաշտպանուելու ձգտումը մղած է երկիրը աստիճանաբար կախեալ մնալու Մոսկուայէն:
Ծաւալուն զիջումներ Հայաստանի պետութեան կողմէ թոյլ տուած են, որ Ռուսիան սեփականատէր դառնայ երկրի տնտեսութեան մեծ մասին: Այս զիջումներուն առաջինն ու մեծագոյն օրինակն է 2003 թուականի պարտքի դիմաց կալուածամասերու պայմանագիրը, որ հայկական հինգ հիմնական ուժանիւթի կալուածներ փոխանցած է Ռուսիոյ` պարտքի փոխհատուցման դիմաց: Այս կալուածներուն մաս կը կազմեն` Մեծամօրի հիւլէական կայանը, երկրի վեց ջրելեկտրական գործարանները, ինչպէս նաեւ` միակ ջերմելեկտրական գործարանը: Այս բոլորը երբ միացնենք, Մոսկուա սեփականատէրը կը դառնայ երկրի ելեկտրականութեան եւ ընդհանուր ուժանիւթի 90%-ին:
Այսօր Հայաստանի շուկայի վրայ գործող օտարերկրեայ ընկերութիւններուն շուրջ մէկ երրորդը ռուսական է, եւ Ռուսիան կը շարունակէ մնալ Հայաստանի տնտեսութեան հիմնական ներդրողը` 4 միլիառ տոլարի կուտակային ներդրումներով:
Երկկողմանի առեւտուրի առումով, Ռուսիան կը հանդիսանայ Հայաստանի ներածումներու հիմնական աղբիւրը եւ հայկական վաճառանիւթի երկրորդ հիմնական ուղղութիւնը:
Ռուսիա բնակող նկատելի հայկական սփիւռքը ռուսական հեղինակութեան եւս մէկ գործիք է: Պանդուխտներու դրամական փոխանցումները զգալիօրէն կ՛ազդեն Հայաստանի տնտեսութեան վրայ` կազմելով երկրի ՀՆԱ-ի 13%-ը: Նոյնիսկ աւելի աւանդական «սոֆթ փաուըր»-ի ծիրին մէջ, Ռուսիան ընդարձակ ներկայութիւն ունի Հայաստանի բնակչութեան մէջ: Օրինակ` տեղացիներուն շուրջ 49%-ը կը վստահի ռուսական լրատուամիջոցներու` որպէս իրենց ամէնօրեայ լրատուական աղբիւրին1:
Հայաստանը 2015 թուականին դարձաւ Եւրասիական տնտեսական միութեան (ԵՏՄ) անդամ. այս անդամակցութիւնը լայնօրէն կը համարուի իբրեւ Ռուսիոյ կողմէ պարտադրուած քայլ, որ պէտք էր բարելաւէր Հայաստանի տնտեսական վիճակը, սակայն Ռուսիոյ պարտադրուած միջազգային պատժամիջոցներու պատճառով Հայաստանը ԵՏՄ-ի անդամակցութեան դրական արդիւնքները տակաւին չտեսաւ: Ինչ կը վերաբերի ռազմական համաձայնագիրներու, Ռուսիան եւ Հայաստանը կնքած են դաշինք մը, որ անցած տարուան ընթացքին երկարաձգուած է. անիկա կը հաստատէ, որ ռուսական զօրք մը մնայ Հայաստանի մէջ: Այս զօրանոցը Գիւմրիի մէջ կը գտնուի եւ առնուազն մինչեւ 2044 թուական այդ հինգ հազարնոց բանակը պիտի մնայ Հայաստանի հողին վրայ` օժանդակելու համար հայկական զինուած ուժերուն` ապահովելու Հայաստան-Թուրքիա, ինչպէս նաեւ Հայաստան-Իրան սահմանները2: Այս զօրքը պաշտպան պիտի կանգնի հայկական բանակին` որեւէ մէկ յարձակման ժամանակ: Այս համաձայնագիրը, սակայն, կ՛ընդգրկէ Հայաստանի միջազգայնօրէն ճանչցուած պետական սահմանները` դուրս ձգելով Արցախը:
Բացի այս` Հայաստանը նաեւ Հաւաքական անվտանգութեան պայմանագրի կազմակերպութեան (ՀԱՊԿ) անդամ է, որուն չորրորդ յօդուածը կը նշէ, որ այն պարագային, երբ անդամ պետութիւններէն մէկը յարձակման ենթարկուի, այդ անդամ պետութիւններուն կողմէ կը դիտարկուի իբրեւ յարձակում` բոլոր անդամ պետութիւններուն վրայ: Այս պատճառով է, որ Հայաստանը շատ գործնական դեր կը խաղայ այս կազմակերպութեան վրայ, տրուած ըլլալով, որ միակ երկիրն է, որ ներկայիս պատերազմի սպառնալիքին տակ կը գտնուի: Առաւել եւս, Մոսկուան Հայաստանին զէնքեր եւ զինամթերք կը մատակարարէ զեղչուած գիներով, ներառեալ` բազմակի հրթիռային համակարգեր, հակահրասայլային հրթիռներ, ինչպէս նաեւ` ձեռքի հակաօդային հրթիռներ: Ռուսիան կրնայ համարուիլ Հայաստանի անվտանգութեան հիմնական երաշխաւորը:
Այս բոլորը ցոյց կու տան Ռուսիոյ հսկայական ազդեցութիւնն ու իշխանութիւնը Հայաստանի վրայ` տնտեսական, զինուորական եւ բնականաբար նաեւ կրթական ու մշակութային մարզերէն ներս, ապացուցելով Հայաստանի կախուածութիւնը Ռուսիայէն: Վիճակ մը, որ չափազանց վտանգաւոր կրնայ թուիլ Արցախի վրայ նոր յարձակման մը ժամանակ, երբ Ռուսիան Հայաստանը նկատելով իր «իշխանութեան» տակ` անցնի Ազրպէյճանի հետ իր յարաբերութիւնները մշակելու` մէկդի ձգելով իր պարտաւորութիւնները Հայաստանին հանդէպ:
30/11/2017
Աղբիւրներ`
1.- Pearce, K. (2011). Armenian Media Landscape(Rep.). Yerevan: Caucasus Research Resource Center. Retrieved from http://www.mediainitiatives.am/sites/default/files/ArMediaSurveyReport.pdf
2.- Sahakyan, A. (2016, February 27). Russia’s Staging Bases in Armenia. Retrieved from https://www.huffingtonpost.com/armine-sahakyan/russias-staging-bases-in_b_9339046.html
