Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ
Ուրբաթ, 15 սեպտեմբերին, կէսօրէ ետք ժամը 2:54-ին «Քասինի» տիեզերասարքը աշխատելէ դադրեցաւ: Ան անջրպետին մէջ կը գտնուէր քսան տարիներէ ի վեր: Անոր ղրկած տեղեկութիւններուն եւ նկարներուն շնորհիւ` մենք շատ բաներ սորվեցանք Երեւակ մոլորակին մասին:
«Քասինի» տիեզերասարքը դէպի անջրպետ արձակուեցաւ քսան տարի առաջ, 1997-ին: Ուրբաթ, 15 սեպտեմբերի կէսօրէ ետքը անոր ճամբորդութիւնը վերջ գտաւ Երեւակի մթնոլորտին մէջ:
Տիեզերասարքը չէր կրնար երկրագունդ վերադառնալ, որովհետեւ անիկա բաւարար վառելանիւթեր չունէր: Ան կը գտնուէր երկրագունդէն մօտաւորապէս մէկուկէս միլիառ քմ հեռու, եւ որպէսզի ան չվնասէ Երեւակի շուրջ գտնուող աստղերուն` անոնց վրայ ջախջախուելով, ուրիշ լուծում մը գտնուած է: «Քասինի» տիեզերասարքը ինքնուրոյն պիտի փճանայ: Շատ բարձր արագութեամբ (մէկ երկվայրկեանին մէջ` 31 քմ) մտնելով Երեւակի մթնոլորտին մէջ` ան պիտի փշրուի եւ անհետանայ:
* * *
Մթնոլորտին մէջ իր մուտքի ժամանակ, որ պիտի տեւէ մէկէն երկու վայրկեան, «Քասինի» աշխատելէ պիտի չդադրի: Ան օժտուած է տեսախցիկով մը եւ ալեհաւաքով մը: Նոյնիսկ եթէ տեսախցիկը այլեւս պիտի չբանի, ալեհաւաքը տակաւին գործօն պիտի մնայ:
Այս ձեւով է, որ «Քասինի» կրցաւ մինչեւ վերջին վայրկեանը շատ կարեւոր տեղեկութիւններ ղրկել Երեւակին եւ յատկապէս անոր մթնոլորտի բաղադրութեան եւ ջերմաստիճանին մասին:
* * *
Այն օրէն, երբ «Քասինի» արձակուած է դէպի անջրպետ, մեզի հայթայթած է թանկագին տեղեկութիւններ: Մինչեւ Երեւակ մոլորակ հասնելու համար ան ըրած է երկար ճամբորդութիւն մը, որ տեւած է եօթը տարի: Հետեւաբար 2004-ին է, որ վերջապէս ան կը սկսի դառնալու Երեւակի շուրջ: Այդ վայրկեանէն ան սկսած է ղրկել գիտնականներուն տակաւին անծանօթ տեղեկութիւններ:
Անոր շնորհիւ է, որ մենք յատկապէս աւելի լաւ ծանօթացած ենք Երեւակի շուրջ դարձող 66 արբանեակներէն ամէնէն մեծին` Թիթանին: Ասոր համար տիեզերասարքը Թիթանին վրայէն անցած է 127 անգամ. այս հանդիպումը վերջին անգամ տեղի ունեցած է 11 սեպտեմբերին: Այս բոլոր «այցելութիւններուն» շնորհիւ` գիտնականները նկատեցին, որ Թիթանը բազմաթիւ նմանութիւններ ունի երկրագունդին հետ: Ան մեզի ծանօթ միակ լուսինն է, որ ունի մթնոլորտ եւ տեսարաններ, որոնք կը յիշեցնեն մեր մոլորակը: Հոն կարելի է տեսնել` բլուրներ, լիճեր, գետեր: Սակայն, անշուշտ, այս վերջինները ջուրի տարածքներ չեն, այլ` վառելանիւթի:
* * *
Շնորհիւ «Քասինի» տիեզերասարքին` գիտնականները շատ բաներ սորվեցան նաեւ Երեւակի օղակներուն մասին: Երեւակը մեր արեգակնային դրութեան միակ մոլորակն է, որ օղակներ ունի: «Քասինի»-ի ղրկած գեղեցիկ նկարներուն մէջ կարելի է տեսնել սկաւառակ մը` ծածկուած տարբեր երանգներով` մոխրագոյն, փղոսկրի գոյն, կապոյտ, կարմիր եւ… 13 տարուան աշխատանքէ ետք «Քասինի» տիեզերասարքը իր այս տեղեկութիւնները սփռելէ դադրեցաւ 11 սեպտեմբերին, կէսօրէ ետք ժամը 2:54-ին:
Մինչ Երկրագունդին Վրայ…
… Չին արուեստագէտ Սուն Շիքիան կը շինէ գիտաերեւակայական ժապաւէններէ ներշնչուած հսկայական կերպարներ:
32 տարեկան Սուն Շիքիան Փեքինի իր աշխատանոցին մէջ կ՛իրականացնէ իր երեւակայութենէն ծնած տարօրինակ էակներ: Ինչպէս, օրինակի համար, 5 մեթր հասակ ունեցող պողպատէ վիշապը:
Իր պատանի տարիքէն Սուն Շիքիան կը սիրէր դիտել մարդամեքենաներով եւ վիշապներով ժապաւէններ: Սակայն ամէն անգամ ան կը նկատէր, որ իր նախասիրած հերոսները կու գային կա՛մ Միացեալ Նահանգներէն, կա՛մ ալ Ճափոնէն, սակայն բնաւ` Չինաստանէն:
* * *
Իր մանկութեան սենեակին մէջ ան կը սկսի ստեղծել փոքրիկ էակներ, ապա, ժամանակի ընթացքին, փորձառութիւններէ ետք, անոր մարդամեքենաները միշտ աւելի խրթին կը դառնան:
Այժմ Սուն Շիքիան շատ ծանօթ արուեստագէտ մըն է Չինաստանի մէջ: Ամերիկեան «Թրանսֆորմըրզ» ժապաւէնէն ներշնչուած` ան որոշած է շինել նոյն կերպարները, սակայն` մարդկային հասակով: Անոր իւրաքանչիւր գործի արտադրութիւնը կը կարօտի աւելի քան 100 հազար տոլարի: Սակայն արդիւնքը տպաւորիչ է:
Անհաւատալի, Բայց Իրա՛ւ
– 
– Մեր ուղեղի բջիջները շատ աւելի երկար կ՛ապրին, քան` մեր մարմնին միւս բջիջները:
– Բոլոր կատուները կապոյտ աչքով կը ծնին:
– Աշխարհի ամէնէն երկար լեռնաշղթան կը գտնուի ծովու յատակին:
– Կարգ մը չղջիկներ կրնան մէկ ժամուան ընթացքին աւելի քան 500 մժեղ ուտել:
– Գերմանիոյ մէջ ներկայիս կարելի է լսել շատ դանդաղ նուագուող եղանակ մը, որ վերջ պիտի գտնէ 2640 թուականին:
– Թռչունները կրնան տեսնել մարդոց կողմէ անտեսանելի գոյներ:
– Եմէնին պատկանող Սոքոթրա կղզիին մէջ գոյութիւն ունին բոյսերու մօտաւորապէս 800 տեսակներ, որոնցմէ մաս մը, կ՛ենթադրուի, 20 միլիոն տարեկան են:
– Անթարքթիքայի կարգ մը շրջաններու մէջ չէ անձրեւած նուազագոյնը 800 հազար տարիներէ ի վեր:
– Կարգ մը գորտեր կրնան ցատկել իրենց հասակէն 20 անգամ աւելի բարձր:
– Աշխարհի 50 ամէնէն բարձր լեռները կը գտնուին Ասիոյ մէջ:
– Աշխարհի թիթեռնիկներու տեսակներուն մէկ քառորդը կ՛ապրի Հարաւային Ամերիկայի անտառներուն մէջ:
– Աշխարհի ամէնէն երկար մօրուքը 5,2 մեթր երկարութիւն ունէր: Անիկա կը գտնուի ամերիկեան Սմիցոնեան թանգարանին մէջ:
– Մարդ արարածը երկրագունդին վրայ սկսած է ապրիլ մօտաւորապէս 200 հազար տարիներէ ի վեր: Մինչ հոյամողէզները մեր այս նոյն մոլորակին վրայ քալած են 160 միլիոն տարիներ առաջ:
– Ընձուղտները օրական մօտաւորապէս կէս ժամ կը քնանան: Անոնք ամէնէն կարճ ժամանակ քնացող անասուններն են:
– Մեր երկրագունդի մթնոլորտին մէջ գոյութիւն ունին տիեզերքէն եկած ադամանդի շատ մանր կտորներ:
– Մարդ արարածին սիրտը օրական 100 հազար անգամ կը տրոփէ, այսինքն 40 միլիոն անգամ` ամէն տարի:
– «Անտեան թագուհի»-ն բոյսի տեսակ մըն է, որ կը ծաղկի մօտաւորապէս ամէն 80 տարին անգամ մը:
– Աւստրալիոյ մէջ շատ աւելի ագեվազներ գոյութիւն ունին, քան` մարդիկ:
– Ձուկերը համը կը զգան ոչ միայն իրենց բերնով, այլեւ` ամբողջ մարմինով:
– Փերուի մէջ գոյութիւն ունին գետնախնձորի աւելի քան 3000 տեսակներ:
Ժամանց
