ՀՅԴ Բիւրոյի Քաղաքական Ներկայացուցիչ Արմէն Ռուստամեանի Զեկոյցը «Հակառակորդի Ռազմաքաղաքական Մարտավարութիւնն Ու Մեր Անելիքները» Թեմայով Խորհրդաժողովին

Ազրպէյճանի մարտավարութիւնը

Նպատակը` հակամարտութեան կարգաւորման «ազրպէյճանական մոտուսի» կիրառման իրաւունքի ձեռքերում.

Այս նպատակն իրականացնելու գլխաւոր փուլերը բաժանւում են` հաշուի առնելով մինչեւ յետքառօրեայ պատերազմական իրավիճակների միջազգային ընկալումներն ու տարբերութիւնները:

Մինչ քառօրեայ պատերազմը «ազրպէյճանական մոտուսը» միջազգային հեղինակաւոր կառոյցի կողմից առաջ մղելուն կոչուած Պոպ Վոլթերի հեղինակած համապատասխան զեկոյցը ԵԽԽՎ-ում տապալուելուց յետոյ Ազրպէյճանը փորձեց պլից-պատերազմով սթաթիւս քուոն փոխելու միջոցով պարտադրել հակամարտութիւնը կարգաւորելու նոյն այդ մոտուսը:

Ըստ այդմ, կարգաւորման ազրպէյճանական մոտուսը, ինչը յստակ երեւում է Վոլթերի տխրահռչակ զեկոյցից, մարտավարական առումով հետապնդում է գլխաւոր երկու նպատակ` չկաշկանդուել եւ չսահմանափակուել միակը համարուող Մինսքի գործընթացով եւ վերանայել հակամարտութեան բնոյթի եւ լուծման մասին նրանով ձեւաւորուած պատկերացումը:

Քառօրեայ պատերազմի ձախողումով Ազրպէյճանը ոչ միայն չհասաւ իր այս նպատակին, այլեւ աւելի ամրապնդուեց Մինսքի խմբի համանախագահների միակ միջազգայնօրէն ճանաչուած մանտաթը: Աւելի՛ն. համընդհանուր ճանաչում գտաւ եւ ամրապնդուեց զինադադարի մասին 1994թ. եռակողմ պայմանագրի անժամկէտ լինելու փաստը: Արդիւնքում առաջնահերթ խնդիր դարձաւ ոչ թէ սթաթիւս քուոյի անվերապահ փոփոխութեան, այլ իրական խաղաղ բանակցութիւնների համար լիարժէք պայմաններ ապահովելու անհրաժեշտութիւնը: Ստեղծուած իրավիճակում Ազրպէյճանը իր ռազմավարութիւնը կեանքի կոչելու եւ հարցի լուծման իր միակողմանի քայլերը արդարացնելու համար հրաժարւում է ընդունել հակամարտութեան էութեան մասին ձեւաւորուած պատկերացումը եւ այն ներկայացնելով որպէս իր ներքին խնդիր, փորձում է ձեռք բերել գերիշխան իրաւունք` Արցախի ժողովրդին պարտադրելու Ազրպէյճանի սահմանադրական կարգերը: Հետեւաբար Ազրպէյճանի համար բանակցութիւնները մաս են կազմում սոսկ իր ռազմական մարտավարութեան, սեփական պատերազմական գործողութիւնների համար քաղաքական աջակցութիւն ապահովելու նպատակով:

Հայկական կողմի համարժէք եւ իրաւաչափ մարտավարութիւնը:

Համարժէքութեան հիմքը.

Հաշուի առնելով Ազրպէյճանի փաստացի հրաժարումը խաղաղ կարգաւորման պահանջներից եւ նրա առաջացրած մշտական վտանգները` արդարացուած են բոլոր միջոցները, որոնք կոչուած են ամրապնդելու Հայաստանի եւ Արցախի միասնական անվտանգութիւնը

Իրաւաչափութիւնը.

Արդարացուած են Արցախի եւ Հայաստանի գերիշխան իրաւունքից եւ պատմական ճշմարտութիւնից բխող, միասնական անվտանգութեան ապահովմանը ծառայող բոլոր իրաւապայմանագրային կարգաւորումները:

Նախ եւ առաջ` Թուրքիայի որեւէ միջամտութիւն կանխելու համար անհրաժեշտ է արձանագրել, որ Թուրքիայի կողմից հայ-թուրքական յարաբերութիւնները երրորդ երկրով` Ազրպէյճանով եւ ղարաբաղեան հիմնախնդրով պայմանաւորելը ենթադրում է ոչ այլ ինչ, քան` անուղղակի ճանաչում, որ Արցախի հարցը Հայ դատի ամբողջական փաթեթի մի մասն է:

Հետեւաբար նման դիրքորոշում ունեցող երկրի ներգրաւումը կարգաւորման գործընթացի մէջ ինքնաբերաբար օրակարգ պէտք է բերի հայ-թուրքական հիմնախնդիրների ողջ փաթեթը` վերածելով այդ երկրին միջնորդից հակամարտութեան կողմի: Ուստի, Թուրքիայի ներգրաւումը ոչ այլ ինչ է, քան` հակամարտութեան ընդլայնում եւ նոր բանակցային ձեւաչափի առաջացում, որտեղ Թուրքիան բանակցային կողմ է, ոչ թէ` միջնորդ:

Ազրպէյճանի մարտավարական հնարքներից է «փուլային» տարբերակի շահարկումը, ինչը նա կիրառում է իբր թէ յանուն առաւել իրատեսական խաղաղ կարգաւորման, սակայն իրական նպատակը` ձախողել կամ յետաձգել Արցախի անկախ կարգավիճակի ամրագրումը:

Քանզի, եւ դա` ի հակակշիռ Ազրպէյճանի փուլային լուծման, պէտք է ներկայացնել այն, որ ցանկացած փուլային տարբերակ այսպէս թէ այնպէս ենթադրում է համաձայնեցնել այն գլխաւոր առաջին քայլը, որով միայն կարող է սկսել քայլ առ քայլ առաջ ընթացող փուլային որեւէ գործընթաց:

Ուստի, փուլային այն կարգաւորումը, որի գլխաւոր առաջին քայլը Արցախի անկախ կարգավիճակի ամրագրումն է, բնականաբար եւս բանակցելի է:

Ըստ այդմ, փուլային տարբերակին կողմնակից լինելը չի կարող Ազրպէյճանին ինքնաբերաբար բանակցային առաւելութիւն ապահովել:

Յաջորդը` թուրք-ազրպէյճանական քաղաքական զոյգի գոյութիւնը եւ նրա թշնամական էութիւնը լիարժէք հիմքեր են ստեղծում Հայաստան-Արցախի զոյգի լիարժէք իրաւական ամրապնդման եւ Հայաստանի` Արցախի անկախութեան երաշխաւորը լինելու փաստի, միջազգային ճանաչման համար:

Հայաստանի եւ Արցախի շուրջը ձեւաւորուած թշնամական միջավայրում հայ ժողովրդի անքակտելի իրաւունքն է միջազգային ճանաչում եւ յարգանք հայցել լիարժէք անվտանգութեան ապահովման ուղղուած ցանկացած նախաձեռնութեան վերաբերեալ:

Ներկայ փուլում հայկական կողմերի մարտավարական գլխաւոր խնդիրն է` զարգացնել ապրիլեան պատերազմից յետոյ առաջացած հնարաւորութիւնները` կապուած Մինսքի գործընթացի եւ նրանում հակամարտութեան կարգաւորման մասին ձեւաւորուած պատկերացումները վերանայելու ազրպէյճանական ծրագրերի ձախողման հետեւանքների հետ:

Մասնաւորապէս 1994թ. եռակողմ պայմանագրի համընդհանուր վերահաստատումը անխուսափելիօրէն ամրագրում է նաեւ նրա անքակտելի մասը հանդիսացող` հրադադարը ամրապնդելու եւ սահմանային միջադէպերը կարգաւորելու մասին արձանագրութիւնը: Ինչը ուժը պահպանած եւ անժամկէտ լինելով` Վիեննայում եւ Ս. Փեթերսպուրկում շփման գծի երկայնքով հրադադարի խախտումները արձանագրող մեքանիզմների տեղակայման վերաբերեալ ձեռք բերած համաձայնութիւնների հետ միասին ունի պարտադիր գործադրման ուժ եւ խաղաղ բանակցութիւնների սեղան Ազրպէյճանին վերադարձնելու կարեւորագոյն միջոց է:

Ակնյայտ է, որ Ազրպէյճանի կողմից խաղաղ բանակցութիւններից հրաժարումը փաստելը եւ միջազգային հանրութեան կողմից դրա դատապարտմանը հասնելը մեզ կարող է ապահովել լրջագոյն առաւելութիւններ եւ խթանել միաժամանակ ԼՂՀ միջազգային ճանաչման գործընթացը: Առաւել եւս, որ ոչինչ չի խանգարում միջնորդ կողմերին վերահսկող մեքանիզմների եւ սարքաւորումների տեղադրումը կատարել հայկական կողմերի վերահսկողութեան տակ գտնուող տարածքներում:

Գաղափարը, ըստ էութեան, շատ պարզ է եւ կայանում է հետեւեալում. եթէ Ազրպէյճանը շարունակում է մերժել եւ խոչընդոտել հրադադարը վերսկսող մեքանիզմների տեղակայումը, դա իրականացնել հայկական կողմում, որը միշտ էլ յայտնել է իր պատրաստակամութիւնը դրանց տեղադրման վերաբերեալ:

Սա պէտք է ընկալուի որպէս յստակ ուղերձ` ՄԽ համանախագահների եւ ԵԱՀԿ համապատասխան օղակների համար: Իսկ միջազգային բոլոր հարթակներում անհրաժեշտ է սկսել գործընթաց` ի պաշտպանութիւն այս գաղափարի իրագործման:

Եզրափակելով` կարելի է ներկայացնել, թէ որը պէտք է լինի ի հակակշիռ «ազրպէյճանական մոտուսի» մեր` բանակցութիւնները բովանդակային դարձնելու եւ կայուն խաղաղութիւն ապահովելու հակամարտութեան կարգաւորման «հայկական մոտուսը»:

1.- Յարգել 1991թ. անկախութեան եւ դրան յաջորդած սահմանադրական հանրաքուէներով արձանագրուած Արցախի ժողովրդի կամարտայայտութիւնը: Ըստ որի, հռչակուած է անկախ պետութիւն` ԼՂԻՄ-ի եւ Շահումեանի շրջանների տարածքները ամրագրող սահմաններով, եւ հաստատուած է, որ մինչեւ ԼՂՀ պետական տարածքի ամբողջականութեան վերականգնումն ու սահմանների ճշգրտումը` հանրային իշխանութիւնն իրականացւում է փաստացի ԼՂՀ իրաւազօրութեան ներքոյ գտնուող տարածքներում:

Այսպիսով, որեւէ կարգաւորում, որ չի ապահովում ԼՂՀ անկախ կարգավիճակի եւ նրա տարածքային ամբողջականութեան վերականգնման հետ կապուած հարցերի առաջնահերթ լուծում, անընդունելի է:

2.- Բանակցային գործընթացի լիարժէքութեան ու արդիւնաւէտութեան համար ապահովել ԼՂՀ լիիրաւ մասնակցութիւնը բանակցութիւններին:

3.- Միջազգային արդիւնաւէտ վերահսկողութիւն սահմանել` ապահովելու 1994-95թթ. զինադադարի եռակողմ պայմանագրի եւ նրանից բխող հրադադարի ռեժիմի ամրապնդման եւ շփման գծի երկայնքով միջադէպերի կարգաւորման մասին արձանագրութեան անվերապահ կատարումը:

4.- Բանակցային գործընթացը հունաւորելու եւ Ազրպէյճանի ռազմատենչ ու հակահայկական քաղաքականութիւնը չէզոքացնելու համար նոր թափ հաղորդել ԼՂՀ միջազգային ճանաչման գործին` ընդլայնելով Արցախի բնակավայրերի եւ օտարերկրեայ այլ համայնքների միջեւ երկկողմանի «քոյրացման» պայմանագրերի կնքման շրջանակը:

5.- Անվտանգութեան եւ պաշտպանութեան միասնական համակարգ հաստատելու նպատակով Հայաստանի եւ ԼՂՀ միջեւ կնքել ռազմաքաղաքական դաշինք` ամրագրելով ԼՂՀ անկախութեան եւ անվտանգութեան երաշխաւորը լինելու Հայաստանի կարգավիճակը` նկատի ունենալով անհրաժեշտ պահին Հայաստանի կողմից ԼՂՀ ճանաչման հնարաւորութիւնը:

6.- Ձեւաւորել Ազրպէյճանի կողմից իրականացուած նախայարձակումը եւ ռազմական յանցագործութիւնները ապացուցող փաթեթ եւ հասնել դրանց միջազգային դատապարտմանը:

7.- Արցախեան ազատամարտի յաջողութիւնները  ամրապնդելու եւ հիմնախնդրի հայանպաստ լուծումը կանխորոշելու նպատակով իրականացնել Արցախի վերաբնակեցումը եւ հիմքեր ստեղծել ապահովելու դրա միջազգային աջակցութիւնը:

4 սեպտեմբեր 2017թ.