ԱՒՕ ԳԱԹՐՃԵԱՆ
Ազգերու եւ ժողովուրդներու կեանքին մէջ հիմնական ու անվիճելի իրաւունքները յաճախ կը յափշտակուին աւելի զօրաւոր եւ մեծապետական նկրտումներ ունեցողներու կողմէ: Իսկ ուրիշներ ալ, վերի մտքին լրիւ հակառակ, կը գուրգուրան եւ զանազան տեսակի հոգատարութիւն կը ցուցաբերեն իրենց կամ այլ ազգի ամէն տեսակի արժէքներու:
Օրեր առաջ «Իրանն Այսօր»-էն տեղեկացանք, որ Իրանի Մշակութային ժառանգութեան, արհեստներու եւ զբօսաշրջութեան կազմակերպութեան փոխղեկավար Մոհամետ Հասան Թալեպեան ըսած է. «Անհրաժեշտ է պահպանել պատմական եկեղեցիներուն տեսքը, եւ այդ իսկ պատճառով Մշակութային ժառանգութեան կազմակերպութիւնը կը փորձէ հասարակութեան ուշադրութիւնը անոնց վրայ կեդրոնացնել` կրօնական արարողութիւններ կազմակերպելով ու վերանորոգման նախագիծներ իրականացնելով»:
Պաշտօնատարը այս յայտարարութիւնը կատարած է Ս. Թադէի վանք այցելութեան ընթացքին: Այնուհետեւ, Թեհրանի կառավարութիւնը 370.000 տոլար յատկացուցած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Համաշխարհային ժառանգութեան ցանկին մէջ ընդգրկուած հայկական եկեղեցիները վերանորոգելու ջանքերուն:
Արդարեւ, յաճախ խօսած ենք թրքացեղ ժողովուրդի գազանաբարոյ կեցուածքներուն մասին` հանդէպ բոլոր ժողովուրդներուն, բնականաբար` ներառեալ յատկապէս հայ ազգի:
Թուրքիոյ եւ ազերի պետութիւններու քաղաքականութիւնը 1920-էն ասդին որդեգրած յետցեղասպանական ռազմավարութիւնը նոյնացած է, որուն հիմքը անտէր ձգուած հայկական մշակութային կոթողներուն եւ հետքերուն ի սպառ ջնջումն է:
Այսօր Արեւմտեան Հայաստանը, Կիլիկիոյ շրջանը, հայկական Նախիջեւանը, բռնագրաւուած Կիպրոսի հողատարածքին վրայ գտնուող հայկական սրբավայրեր, յուշակոթողներ ու այլ միջազգային մշակութային կեդրոններ ենթարկուած են նոյն ճակատագրին:
Թուրքիա տակաւին այսքանով չէ բաւարարուած. Սուրիոյ պատերազմի ընթացքին իր հովանաւորութիւնը վայելող ահաբեկչական խմբաւորումներու ձեռքով 21 սեպտեմբեր 2014-ի կէսօրին պայթեցնել տուած էր Տէր Զօրի Սրբոց Նահատակաց եկեղեցին:
Թուրքերն ու ազերիներ ոչ միայն կ՛աւերեն ու կ՛ոչնչացնեն հայկական կոթողները Արեւմտահայաստանի եւ Նախիջեւանի տարածքին, այլեւ կ՛ուզեն հայրենի բնօրրանին վրայ թրքացեղ հայրենիք կերտել, իսկ միւս կողմէ` նախիջեւանեան ազգ դառնալ: Օսմանեան Թանզիմաթի (բարեկարգումներու, 1839 – 1876) հեղինակներէն Ալի փաշային վերագրուող հետագայ խօսքի մէջբերումը էական է եւ կը լուսաւորէ վերոնշեալ աւերումի, քանդումի անցեալի ու նոյնիսկ ժամանակակից դէպքերը. «Այս պետութեան ազգ մը պէտք է»: Այսինքն թրքացեղ ազերիները ազգ դառնալու համար թէ՛ հողի պէտք ունին եւ թէ՛ մշակոյթի. ուստի ազգ ըլլալու երկու կենսական բաղադրիչները անոնք իւրացուցած են այլ ազգերէ, յատկապէս` հայ ժողովուրդէն:
Թուրքերու ու ազերիներու աչքին ազգային ու մարդկային բարոյական հարցերը նշանակութիւն չունին, անոնք ոչ միայն բռնագրաւուած կը պահեն մեր հողերը ամբողջութեամբ, այլեւ կ՛իւրացնեն նաեւ մեր մշակոյթին կարեւոր մէկ տոկոսը:
Մինչեւ օրս շարունակուող մշակութային այս ջարդը ունի միակ գլխաւոր դրդապատճառ` ջնջել հետքերն ու ապացոյցները Թուրքիոյ եւ Ազրպէյճանի մէջ իրականացուած Հայոց ցեղասպանութեան. թուրքն ու ազերին հանգիստ չեն կրնար ունենալ, այնքան ատեն որ հազարաւոր հայկական կոթողներ եւ յուշարձաններ աղաղակող ապացոյցներն են բռնագրաւեալ մեր հողերուն վրայ հայկական դարաւոր գոյութեան ու քաղաքակրթական ստեղծագործութեան:
Արդարեւ, թուրքերն ու ազերիները մշակութային կոթողներ չեն աւերեր կրօնական պատճառներով. անոնց մղում կու տան ցեղապաշտութիւնն ու ազգայնամոլութիւնը: Աւելի՛ն. հայ ժողովուրդի մշակութային ժառանգութեան դէմ գործուող մշակութային այս սպանդին նպատակը պարզապէս խուսափիլն է Հայոց ցեղասպանութեան համար հաշիւ տալու անժամանցելի պատասխանատւութենէն եւ քաղաքական հաշուետւութենէն, որ ծանրացած է թուրք եւ ազերի նորահաս սերունդներու ուսերուն:
Հայկական հողերու ինքնութիւնը, փաստօրէն, մեծ տարողութեամբ ենթակայ է մշակութային կոտորածի: Եւ այդ պատճառով ալ թրքացեղ ժողովուրդին կողմէ մշակութային եղեռնը տակաւին կը շարունակուի:
Այստեղ ուզեցինք լուսարձակի տակ առնել երկու տարբեր ժողովուրդներու կեցուածքները` հանդէպ հայ ժողովուրդի մշակութային ժառանգութեան, մանաւանդ որ Իրանի իսլամական հանրապետութիւնը մեծ արժէք կու տայ եւ արդար կը գտնուի երկրի տարածքին գտնուող կրօնական փոքրամասնութիւններուն: Նախ պէտք է ըսել, որ Իրանի սահմանադրութեան ընդունումէն ի վեր` 1806-1807 թուականներուն, խորհրդարանին մէջ փոքրամասնութիւններուն տեղ յատկացուած է: Նոյնը շարունակուած է Իրանի իսլամական յեղափոխութենէ ետք: Տակաւին, սահմանադրութեամբ այդ իրաւունքները ամրագրուած են փոքրամասնութիւններու աւանդութեան եւ կրօնական օրէնքներով, որ կը կոչուի «ահուալ ալ-շախսիէ» (անհատական պայմաններ):
Վերջապէս, այստեղ երախտագիտութեամբ պէտք է դիտել Իրանի կառավարութեան կեցուածքը, որ յատուկ խնամքով, նիւթական մեծ յատկացումներով կործանումէ կը փրկէ հայկական եկեղեցիներն ու մշակութային կոթողները, ինչպէս նաեւ` Մեծ եղեռնի նահատակներու յուշակոթողները:
Հետեւաբար զարմանալի չէ, որ միջազգային մամուլը ընդհանրապէս լուռ կ՛անցնի երկու հակասական կեցուածքներուն վրայէն:
