Ո՞վ, Ինչո՞ւ

ՏՈՔԹ. ՆԵՐՍԷՍ ՍԱՐԳԻՍԵԱՆ

Երկինքն էր սառել ու չկար Աստուած…
Բայց ահա՛, ահա՛, հեքիաթ թէ հրաշք,
Ծառացաւ մի մարդ,
Հրաշքից փախած ու հրա՛շք մի մարդ.
Կանգնեց նա դաշտում մեր Արարատեան,
Դիակների մէջ ու ագռաւների.
Եւ հաւատքն արած պողպատեայ վահան,
Եւ սէրն հայրենեաց մի շեփոր ռազմի`
Սոված, սարսափած մարդկանցից վհատ
Դարբնեց մի բանակ,
Եւ որպէս ոխից շիկացած երկաթ`
Խփեց ոսոխի ճակտին անարգ…
………………………………………………………………

Յիշո՞ւմ ես կրկին,
Ահեղ Բէլի դէմ ծառացող Հայկին
Եւ նրա թոռան.
Թո՞ռն էր նա Հայկին, զա՞րմը Վարդանի,
Դաւի՞թն էր մանուկ,
Հայոց լեռներում յայտնուած ոգի՞
Յիշո՞ւմ ես նրա ճակատը պայծառ,
Անունն անթառամ –
Մանուկեան Արա՛մ…
Կարող են մարդիկ խախտել լեռներին
………………………………………………………………….

Ու բազկի ուժով սանձել գետերին.-
Բայց ո՞վ է կարող
Ժամանակների վճիռը եղծել,
Եւ դիւցաբանութեան կապոյտ երկնքում
Շողացող աստղին վարագոյր քաշել…

(Անդրանիկ Ծառուկեան,
«Թուղթ առ Երեւան» հատուածներ, Հալէպ, 1946)

«Թուղթ առ Երեւան»-էն այս մէջբերումը կատարուեցաւ, որովհետեւ Հայաստանի Հանրապետութեան հիմնադիր Արամ Մանուկեանի արձանը Երեւանի Հանրապետութեան հրապարակին մէջ տեղադրել-չտեղադրելու վէճը այդքա՛ն կը յիշեցնէ 70 տարիներ առաջ Անդրանիկ Ծառուկեան – Գէորգ Աբով գրականութեամբ արտայայտուած բանավէճը, թէ Ծառուկեանի արդար ցասումի գաղափարական խորքը, առողջ ապրումները կեանք պիտի ունենային գալիք սերունդներուն մէջ, բնական է ու հասկնալի:

Անհասկնալին ու անախրոնիզմը (ժամանակավրէպութիւնը) Աբովներու հակադաշնակցական մոլուցքով յագեցած ժամանակակից (մտաւորականութեան) ներկայութիւնն է հայկական իրականութեան մէջ: Որքանո՞վ արդար է ու կառուցողական մեր պատմութեան հարուստ կենսափորձը գնահատել հակադաշնակցական պրիսմակէն անցնելով:

Այստեղ շովինիզմի եւ բացարձակապաշտութեան ոչ մէկ հարց կայ, հայկական իրականութեան մէջ ոչ մէկ քաղաքական ուժ, կազմակերպութիւն կամ հոսանք իրաւունք ունի բացարձակապէս իրեն վերագրելու ամէն յաղթանակ կամ նուաճում, նոյնպէս ձախողութիւններու պարագային իրաւունք չունինք նոր վերաբերմունք ունենալու: Այնուամենայնիւ, Հայաստանի Հանրապետութեան 1918-ի կերտումի դրօշակիրը ՀՅ Դաշնակցութիւնն էր, եւ պատմական վճռող այդ պահուն Արամ Մանուկեանն էր, որ խորհրդանշեց մեր հաւաքական ապրումները, պայքարը եւ հրաշք յաղթանակը:

Է՜, ի՞նչ կրնանք ընել, այդպէս է պատմութիւնը` ամրագրուած ու հաստատուած (Ո՞վ է կարող ժամանակների վճիռը եղծել):

Հարցը հոս չի վերջանար սակայն, բուն խնդիրը հոն է, որ Հայաստանի վերանկախացումէն 27 տարիներ ետք ինչո՞ւ Հայաստանի մէջ Արամ Մանուկեանի անունը անծանօթ է Հայաստանի քաղաքացիներու հսկայ զանգուածի մը:

Ո՞ւր է Արամ Մանուկեանը դպրոցական հայաստանեան դասագիրքերուն մէջ:

Ինչո՞ւ մեր սերունդները զրկել ազգային գաղափարախօսութեան առողջ խորհրդանիշները ճանչնալու եւ այդ խորհրդանիշներով յաղթելու կարելիութենէն: Ինչո՞ւ, ո՞վ է պատասխանատուն: Հասարակական կեանքին մէջ պատասխանատուութիւն ստանձնած իւրաքանչիւր անհատ ունի յանցանքի իր բաժինը` աւելի կամ նուազ, նկատի առած այդ պատասխանատուութեան կարեւորութիւնը:

Նալբանդեան-Արամի փողոց խաչմերուկէն Հանրապետութեան հրապարակ քանի մը քայլ է միայն. այդ քանի մը քայլը սակայն հսկայ տարածք մըն է` մեր հաւաքական գիտակցութիւնը վերականգնելու չափանիշներով: