Ղարաբաղեան Հարցի Կարգաւորման Քարոզչութիւնը Եւ Բուն Գործընթացը
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Ի՞նչ ենք հասկանում` Արցախի տարածքային ամբողջականութիւն ասելով:
ԱՐՄԷՆ ԲԱՂԴԱՍԱՐԵԱՆ.- Կարծես թէ տարբեր բաներ են հասկանում դրա տակ:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Ճշդէք, թող ամէն մէկն արտայայտուի:
ԱՐՏԱԿ ԶԱՔԱՐԵԱՆ.- Ի՞նչ նկատի ունէք, երբ ասում էք` ոչ մի բան չենք զիջելու:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Այսօր իրավիճակը, որ ստեղծուեց արեւելեան Ուքրանիայում, մասնաւորապէս` Տոնպասի եւ Լուկանսքի որոշ տարածքների անջատումը, եւ որովհետեւ ծագումով ռուսներն այնտեղ մեծամասնութիւն են կազմում, ձգտումները, որ ունէին Ռուսաստանի հետ միաւորուելու, դուք համարո՞ւմ էք իրատեսական: Ես կարող եմ ասել` դա այսօրուայ պայմաններում անհնար է:
ԱՐՏԱԿ ԶԱՔԱՐԵԱՆ.- Յստակ հարց տրուեց` ի՞նչ է նշանակում` ոչ մի բան չէք զիջելու:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Լեռնային Ղարաբաղի տարածքային ամբողջականութիւնը պէտք է պահպանուի, Լեռնային Ղարաբաղի ինքնորոշման սկզբունքը պէտք է յարգուի: Ես Արցախի ներկայացուցիչը չեմ: Արցախի ժողովուրդն ինքը կ՛որոշի այն փաստաթուղթը, որում զիջումների մասին է խօսւում: Մենք կարծում ենք` այդ զիջումները կարող են խելամիտ լինել, եթէ ապահովում են ինքնորոշումը:
ԱԶԱՏ ԱՐՇԱԿԵԱՆ.- Արցախը գծել է իր տարածքը, սահմանները: Այդ տարածքի մասի՞ն էք դուք խօսում:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Սերժ Սարգսեանը մի քանի շաբաթ առաջ «Ռիա Նովոսթի»-ի լրագրող Քիսելեովին հարցազրոյց տալով` խօսեց փոխզիջումային փաթեթի որոշ տարրերի մասին, որտեղ վերաբերմունք կար ձեր այդ հարցին, այսինքն այդ տարածքների մասին էր խօսւում: Արցախի ոեւէ պաշտօնեայ հակազդեցութիւն ցոյց չտուեց: Ես կարծում եմ` այնտեղ խորն ընկալում կայ այն գործընթացից, որ տեղի է ունենում բանակցութիւններում:
ԱԶԱՏ ԱՐՇԱԿԵԱՆ.- Դուք Արցախի յայտարարած տարածքի մասի՞ն էք խօսում:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Ես ձեզ պատասխանեցի. երբ Սերժ Սարգսեանը խօսում է փոխզիջումային ծրագրի մասին, ԼՂՀ ոեւէ պաշտօնեայ արձագանգ չտուեց, հետեւաբար ես կարծում եմ` այնտեղ աւելի գործնական մարդիկ են նստած եւ աւելի գործնական են գնահատում այն, ինչ տեղի է ունենում բանակցային գործընթացում:
ԱՐՏԱԿ ԶԱՔԱՐԵԱՆ.- Ի հարկէ, Հայաստանի նախագահի հարցազրոյցներն ու յայտարարութիւններն ամէն մէկը կարող է իր պատկերացրած ձեւով մեկնաբանել, բայց իրականութիւնը հետեւեալն է: Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի վերաբերեալ բոլոր մեր, Հայաստանի նախագահի կողմից արուած յայտարարութիւնները նրա խօսքի ամբողջութեանը մէջ պէտք է դիտարկել, եւ փոխզիջում հասկացութիւնը երբեք ինքնանպատակ չի եղել ու չի լինելու` ով էլ լինի Հայաստանի իշխանութիւնը: Նպատակն է` խաղաղ ճանապարհով հասնել ԼՂՀ ինքնորոշման իրաւունքին: Մեր նպատակը ոչ թէ այն է, որ խնդիրը լուծեցինք, ու վերջ, այլ այն, որ…
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Էլի քարոզչութիւն էք անում, քարոզչութիւն մի՛ արէք:
ԱՐՏԱԿ ԶԱՔԱՐԵԱՆ.- Ասում էք` 2000 զոհ էք տուել ամբողջ յետպատերազմեան շրջանում: Մենք շատ աւելի մեծ զոհերի գնով ազատագրել ենք նաեւ ԼՂՀ յարակից տարածքներն ու գիտենք` ինչո՛ւ ենք դա արել:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Չկան ԼՂՀ յարակից տարածքներ:
ԱՐՏԱԿ ԶԱՔԱՐԵԱՆ.- Այն ժամանակ դա այդպէս էր կոչւում: Այսօր ԼՂՀ պաշտօնական սահմանների մէջ են մտնում, ու ըստ սահմանադրութեան, քանի դեռ լուծուած չէ ԼՂՀ խնդիրը, դրանք գտնւում են Արցախի Հանրապետութեան հսկողութեան տակ: Դուք ասում էք` այն միւս զոհերը, որ տուել ենք, նրանց խնդիրը դնենք մի կողմ, մտածենք յետոյ տրուած զոհերի մասին:
ԱՐՏԱԿ ԶԱՔԱՐԵԱՆ.- Մեր իւրաքանչիւր տրուած զոհ, անկախ նրանից` ո՛ր պատերազմի ընթացքում է տրուել, մեզ համար ամենաթանկն է, եւ հէնց դրա համար ամէն ինչ անելու ենք, որ այս խաղաղ կարգաւորման գործընթացը, որը սկսուել է, միայն ինքնորոշման իրաւունքով չսահմանափակուի: Յետհակամարտութեան կամ յետկարգաւորման ժամանակահատուած էլ կայ: Հակամարտութիւնը միայն մեր պատկերացրած ժամանակահատուածը չէ: Մեր կռիւը դրանով չի վերջանալու, հետագայում թէժանալու է դիւանագիտական եւ քաղաքական պայքարն Ազրպէյճանի հետ:
Ենթադրենք` նոյնիսկ Ազրպէյճանը պաշտօնապէս ճանաչել է Ստեփանակերտը: Մինսքի խումբն էլ է արդէն հասկանում` եթէ այդ գործընթացն առաջ չի գնում, անիմաստ է խօսել որեւէ այլ քննարկումների մասին, կողմերը դրան պատրաստ չեն: Մենք ինքներս հասկանում ենք, որ պէտք է ամէն ինչ անենք, որ Ղարաբաղի միջազգային ճանաչումը սկսուի, եւ ինքներս էլ շատ լաւ հասկանում ենք, որ դա հէնց մեզնից պէտք է սկսուի, բայց, ի հարկէ, դա պէտք չէ լինի միայն Հայաստանի ճանաչում, եւ վերջ, դա պէտք է միջազգային ճանաչման փաթեթով գնա, ու պէտք է վստահ լինենք, որ մեր ճանաչելուց յետոյ գոնէ մի քանի պետութիւն ճանաչելու են: Իսկ ինչ վերաբերում է ռազմաքաղաքական համագործակցութեան համաձայնագրին, այնտեղ, բնականաբար, Արցախը կողմ է հանդիսանալու` որպէս ենթակայ, պետութիւն, որի հետ միջպետական պայմանագիր է կնքւում, դա մեքենականօրէն կոչւում է արդէն ճանաչում, ի հարկէ, կէս քայլ պայմանագրի մասին է խօսքը:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Ես 2007 թուականին էլ ասել եմ` Մատրիտեան առաջարկները պատերազմ տանող ուղի են, եւ այնքանով, որքանով Հայաստանը պաշտօնապէս հիմք ընդունեց այդ փաստաթուղթը` ընդունելով, որ կան վերադարձի ենթակայ տարածքներ, Ալիեւը բոլոր բանակցութիւններում դրեց եւ ասաց` «Դուք չէի՞ք ասում, որ պէտք է վերադարձուեն, հետեւաբար, առաջինը` ապաբռնագրաւում, զօրքերը հանէ՛ք»:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Իսկ որեւէ փաստաթուղթ 1994 թուականից յետոյ սեղանի վրայ դրուե՞լ է:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Ցաւօք սրտի, ո՛չ:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Իսկ դուք երբեւէ դրա մասին բարձրաձայնե՞լ էք, թէ՞ հիմա, որ «Ազատ դեմոկրատների» հետ էք համագործակցում, դրա համար էք ասում:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Պարո՛ն Կարապետեան, ինձ թւում է` դուք վատ էք հետեւել իմ հրապարակումներին: Տարիներով կրկնում էինք, որ միջազգային երաշխիքների տակ բացառապէս խնդրի լուծումը եւ Արցախի ճանաչումն է, դրանից դուրս որեւէ բան չկայ: Ա՛յ, որ դուք հարցնում էք` ինչո՞ւ էք մերժում Մատրիտեան փաստաթուղթը, դրուեց խաղաղապահների թեման:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Չդրուեց, դա փաստաթղթի մէջ է:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Դէ, ես հէնց դա եմ ասում:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Առանց խաղաղապահների ո՞նց կը լինի:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Շա՛տ հանգիստ: Դուք հրաշալի վկայակոչեցիք Ուքրանիայի դէպքերը, Սիրիայի դէպքերը, որոնք լաւագոյնս ցոյց են տալիս, որ անգամ միջազգային կանոնները չեն գործում, հետեւաբար այս առումով յոյս կապել, որ կարելի է կիսատ-պռատ լուծումների հասնել ու ակնկալել, որ խաղաղապահների տեղակայումով Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի անվտանգութիւնն է ապահովուելու, դա տեղի չի ունեցել եւ տեղի չի ունենում, ու դրա ապացոյցը ոչ թէ մեր ծրագիրն է, այլ` այն զարգացումները, որ մեր առջեւ են տեղի ունենում Սիրիայում եւ Ուքրանիայում: Ես արդէն խօսեցի վերադարձման ենթակայ այդ ԼՂՀ յարակից տարածքների մասին, այդ ողբերգութիւնը, որ բերեց պատերազմի, որովհետեւ Ալիեւը հէնց այդպէս էլ արդարացրել է 2016 թուականի քառօրեայ պատերազմը:
Հիմա վերադառնամ տարածքային զիջումների խնդրին: Այն թեզը, որ ասում ենք` Արցախը պէտք է վերադառնայ բանակցութիւնների սեղանին, ամենեւին դա չենք ասում կարգաւորման գործընթացը բարդացնելու համար, այլ` որովհետեւ համոզուած ենք, եւ դա է միակ ճշմարտութիւնը, որ այդ տարածքի բնակչութիւնն ինչպէս ինքն է որոշել իր տեղական եւ կենտրոնական իշխանութիւնների ձեւաւորումը, այնպէս էլ ինքը պէտք է որոշի իր կարգավիճակը: Ես արդէն ակնարկեցի, որ զիջման կամ փոխզիջման ցանկացած յայտարարութիւն Հայաստանից մեկնաբանւում է` որպէս իր կրակոցների մեծ ազդեցութիւն, այսինքն` եթէ ես այսքան եմ կրակում, ու այսքան են վախենում, եթէ ես աւելի շատ կրակեմ, աւելի շատ կը վախենան ու աւելի շատ կը վերադարձնեն: Հետեւաբար, այս կտրուածքով, մինչեւ բանակցութիւնների համար բնականոն պայմաններ չստեղծուեն, դրա հետ կապուած բանակցութիւններ պէտք չէ լինեն: Որքան էլ ՀՀԿ-ն ասում է, որ բանակցութիւններ չկան, թերեւս, մի բանում պէտք է համաձայնեմ պարոն Կարապետեանի հետ` բա ի՞նչ էք այդքան զրուցում:
ԱՐՏԱԿ ԶԱՔԱՐԵԱՆ.- Ինչքա՞ն ենք զրուցում:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Շա՛տ: Անվերջ զրուցում էք: Ես խօսում եմ այն զրոյցներից, որոնք, այո՛, վերաբերել են կարգաւորման տարրերին, այստեղ խնդիրը սկզբունքային քաղաքականութեան հարցն է: Եթէ դուք ասում էք` մինչեւ Ազրպէյճանն իրեն լաւ չպահի, ես բան չունեմ քննարկելու, այդ դէպքում իսկապէս պէտք է չքննարկէք, անգամ` Լաւրովի միջնորդութեամբ:
ԱՐՏԱԿ ԶԱՔԱՐԵԱՆ.- Պարոն Սաֆարեան, բանակցային ձեւաչափը պէտք չէ տուժի:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Ոեւէ մէկը չի ասում` բանակցային ձեւաչափին վնասենք, ոեւէ մէկը դրա մասին չի խօսում: Այն տպաւորութիւնը չստեղծուի, որ ես ընդհանրապէս արմատական փոփոխութիւններ եմ պահանջում:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Ես այդ տպաւորութիւնն եմ ստանում:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Եթէ դա արմատական է ձեզ համար, ես ուրախ եմ, բայց տուեալ պարագայում ռուս խաղաղապահների թեման չյայտնուե՞ց վերջին տարիներին օրակարգում:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Որտե՞ղ է յայտնուել:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Սերժ Սարգսեանի հարցազրոյցը կարդացէք «Տէօչէ Վելլէ»-ին:
ԱՐՏԱԿ ԶԱՔԱՐԵԱՆ.- Բայց Սերժ Սարգսեանն ասել է` ես դէմ եմ խաղաղապահներին:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Չէ, ես ասում եմ` թեման է բարձրացուել:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.-. Դուք էք այդ թեման մտցնում արհեստական: Դուք, որոշակիօրէն դո՛ւք:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Ե՞ս: Հայաստանի նախագահը պաշտօնապէս…
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Հարց են տուել, պատասխանել է: Չհասկացայ, ի՞նչ պէտք էր ասԷր:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Նա կարող էր ասել` այդպիսի թեմա չկայ:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Բայց ի՞նչ ռուս խաղաղապահների մասին խօսք կայ, ինչո՞ւ էք դրա մասին շեշտում, հակառակը` այսօր նման բան չկայ:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Ինձ թւում է` դուք տեղեակ էք, որ անցեալ տարի Գերմանիան նախագահող երկիր էր, եւ գերմանական «Տէօչէ Վելլէ» թերթի լրագրողը, այն էլ` ապրիլեան պատերազմից յետոյ, Պերլին հրաւիրուած եւ ԵԱՀԿ գործող նախագահ պետութեան արտաքին գործերի նախարարի եւ վարչապետի հետ հանդիպած Հայաստանի նախագահին հէնց այնպէս, ուղղակի օդից վերցուած կամ Ստեոպա Սաֆարեանի մատուցած հարցերը չի տայ:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Մենք բազմիցս տեսել ենք, որ լրագրողներն օդից վերցուած հարցեր են տալիս:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Պարո՛ն Կարապետեան, ես վերին աստիճանի դէմ եմ ՀԱՔ առաջնորդ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի այն թեզին, որ Ղարաբաղը բեռ է:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Ի՞նչ կապ ունեն զոհերը եւ բեռը:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Դուք անընդհատ ակնարկ էք անում, որ մենք զոհեր ունենք, քանի որ խնդիրը կարգաւորուած չէ:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Պարզ չէ՞, որ դա այդ պատճառով է, էլ ինչի՞ պատճառով են զոհերը, 100 զոհ ունեցանք ապրիլին:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Բանակի վատ սպառազինուածութեան, մարտը ոչ ճիշդ վարելու կարողութիւնների…
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Պարոն Սաֆարեանն արդէն ամէն ինչի փորձագէտ դարձաւ, արդէն ռազմական փորձագէտ էլ է:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Ռազմական փորձագէտի խնդիր չկայ, սա փաստ է:
ԱԶԱՏ ԱՐՇԱԿԵԱՆ.- Ինձ մօտ տպաւորութիւն ստեղծուեց, որ արտաքին գործերի նախարարութիւնը կալաբրացիանիստների միութիւն է, ոչ մի լաւ բան չեն արել այդ մարդիկ, նրանք բոլորն ուզում են, որ մենք յանձնուենք: Ես հիմա ուզում եմ ասել, որ չի կարելի ուրանալ նրանց աշխատանքը: Լուրջ յաջողութիւններ կան: Մատրիտեան, քազանեան, փեթերսպուրկեան բոլոր բանաձեւերը մեր նուաճումներն են եղել սկզբնական շրջանում, որովհետեւ մեզ սկզբնական շրջանում պարտադրուել են ինչ-որ բաներ: Քանի որ երկու արտաքին գործերի նախարարներ կան մեր դաշինքում, նրանք այսպէս են ասում` հնարաւորութեան սահմաններում, աշխարհաքաղաքական իրավիճակը, երբ գերտէրութիւնների միջեւ հակասութիւնը, համաձայնութիւնը թոյլ է տուել, մենք առաջ ենք գնացել, ակնյայտօրէն առաջընթաց կայ, ո՞վ ասաց, որ մենք պէտք է յանձնուենք: Ես ասում եմ` Հայաստանն ընդհանրապէս շահել է, երբ թոյլ է տրուել` միջազգային հանրութիւնում բարձրացուել է Արցախի հարցը, դա արդէն նուաճում է, որովհետեւ Արցախի հարցը լուծուած էր 1921 թուականի մարտի 16-ի դաշինքով: Դրանից յետոյ մենք մեծ յաջողութիւններ ունենք, ու նորից եմ ասում` մենք պէտք է ժամանակ շահենք, ժամանակը մեր օգտին է աշխատում:
ՍՏԵՈՊԱ ՍԱՖԱՐԵԱՆ.- Որ 800 հեկտա՞ր ենք կորցնում:
ԱԶԱՏ ԱՐՇԱԿԵԱՆ.- Նուաճումներ կան: Նուաճում է, որ ընդամէնը 800 հեկտար է կորած:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Չեղա՛ւ: 800 հեկտար կորցնելը ո՞նց է նուաճում, էս մենք Հայաստանո՞ւմ ենք նստած, թէ՞ որտեղ ենք նստած:
ԱԶԱՏ ԱՐՇԱԿԵԱՆ.- Ես այնտեղ եմ եղել, մեր ցեղի բոլոր տղամարդիկ այնտեղ են եղել, դրա համար ինձ չմեղադրէք դաւաճանութեան մէջ:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Դէ, նման բան մի՛ ասէք:
ԱԶԱՏ ԱՐՇԱԿԵԱՆ.- Ես ասում եմ, որ պատերազմը նախատեսուած էր աւարտել Երեւանում: Նրանց սկսած պատերազմն Էրիւանի համար էր:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Դա ի՞նչ կապ ունի, 20 տարի պատրաստուել ես, որ վերցնես, ոչ թէ կորցնես. մենք կորցրել ենք:
ԱԶԱՏ ԱՐՇԱԿԵԱՆ.- Ձեր ասածն աղմուկ է հիմա, իսկ Ալիեւի ասածն իր ամպիոնից դա վտանգաւոր է մեզ համար, նա ասում է` Էրիւանը մերն է: Ես ասում եմ` ցաւալի կորուստ է 800 հեկտարը, բայց ձեր գործընկերներին դուք հիմա անընդհատ տրորում էք, լուրջ յաջողութիւններ կան դիւանագիտութեան առումով: Հիմա ժամանակը մեր օգտին է աշխատում:
ԿԻՐՕ ՄԱՆՈՅԵԱՆ.- Պէտք է ժամանակը ճիշդ օգտագործել:
ԱԶԱՏ ԱՐՇԱԿԵԱՆ.- Այո՛, հիմա ժամանակը ճիշդ օգտագործելու, արդիւնաւէտութեան հարցերը պէտք է քննարկենք, պէտք է քննարկենք, թէ ի՛նչ անենք, որ մեր դիւանագիտութիւնն օգտուի մեր զինուորի յաղթանակից: Մեր զինուորն աւելի առաջ է գնացել, քան դիւանգիտութիւնն է նրա յետեւից հասնում: Շատ վտանգաւոր է, երբ մենք ասում ենք` Արցախի վրայ թողնենք պատասխանատուութիւնը: Մենք պէտք է դառնանք երկուսը մէկի դէմ:
ԱՐՏԱԿ ԶԱՔԱՐԵԱՆ.- Ես ձեզ հետ համաձայն եմ, որ ժամանակն աշխատում է մեր օգտին: Ղարաբաղի հարցը միակ հարցն էր, որ համերաշխութիւն էր, հիմա պարզւում է, որ Ղարաբաղի խնդրի շուրջ ամենատարբեր մօտեցումները կան: Եթէ ես կողքից հետեւէի մեր այս քննարկմանը, կը տեսնէի, որ մենք բոլորովին տարբեր բաների մասին ենք խօսում: Ինչ վերաբերում է 800 հեկտարին, ի հարկէ, դա ապրիլեան պատերազմի հետեւանք էր, բայց ռազմամարտավարական գնահատման տեսանկիւնից` մասնագէտները փաստում են, որ դա մարտավարական ազդեցութիւն չի ունեցել: Ես հիմա չեմ արդարացնում այն, ինչ եղել է, բայց միեւնոյն ժամանակ արդար լինենք, նայենք, տեսնենք` ի՛նչ է եղել: Դիրքերի անվտանգութեան ապահովման առումով, որեւէ բան չի փոխուել: Ինչ վերաբերում է արտաքին գործերի նախարարութեան ձեռքբերումներին, ի հարկէ դրանք կան, նաեւ համաձայն եմ այն մտքի հետ, որ ռազմական կարողութիւններն աւելի առաջ են, քան` դիւանագիտութեան ոլորտում, բայց դիւանագիտութիւնն էլ, գիտէք, անընդհատ գործընթաց է, եւ այդ անընդհատ գործընթացի մէջ միշտ չէ, որ արդիւնքներն անմիջապէս տեսանելի են: Ես վստահ եմ, որ 2022 թուականի ընտրութիւններից առաջ էլ ենք մենք խօսելու ԼՂՀ խնդրի մասին, բայց յոյս ունեմ` խօսելու ենք իրավիճակի դրական փոփոխութիւններով, մեր պատկերացրած փոփոխութիւններով, որովհետեւ շատ արագ է իրավիճակ փոխւում: Մենք պէտք է միջոցներ գտնենք, որ դիմադրենք բոլոր այն սպառնալիքներին, որոնք այսօր ունենք:
ԿԻՐՕ ՄԱՆՈՅԵԱՆ.- Կարծում եմ` տարակարծութիւն միշտ եղել է ԼՂՀ հարցում, եւ ի պատիւ այստեղ ներկայ շատ ուժերի` պատերազմի ժամանակ այդ միասնականութիւնը կար: Այդ համերաշխութիւնը, չկարծենք, որ չկայ: Ես համոզուած եմ, որ պատերազմի դէպքում այդ համերաշխութիւնը կը լինի: Չմոռանանք, որ այն բոլոր բացթողումների հետ զուգահեռ, նաեւ Ազրպէյճանն էր, որ Մոսկուա վազեց, որ Մոսկուան միջամտի, որ այդ կռիւները դադարեցուեն: Մենք անելիքներ շատ ունենք` առանց անպայման փոխզիջումների մասին խօսելու:
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Չեմ կիսում պարոն Զաքարեանի կարծիքը 800 հեկտար կորուստների վերաբերեալ: Ինձ համար հաճելի էր լսել պարոն Մանոյեանի այն դիրքորոշումը, որի մասին մենք բարձրաձայնել ենք առաջիններից` կանգնելով ժողովրդի, իշխանութեան, բանակի կողքին ապրիլեան օրերին: Եզրակացութիւնն այն է, որ ես կրկին ունեմ որոշակի մտահոգութիւն այն տրամադրութիւններից, որ կան Լեռնային Ղարաբաղի խաղաղ կարգաւորման հարցի շուրջ: Ես շատ անհանգստացայ, որ պարոն Զաքարեանն ասաց, որ 2022 թուականին էլ մենք պէտք է նստենք ու Ղարաբաղի հարց քննարկենք, այդ ժամանակ, տեսնես` ինչքանո՞վ կը պակասի մեր բնակչութիւնը: Մեր դիրքորոշումն ակնյայտ է. պէտք է ամէն բան անել` ուժեղի դիրքերից, խաղաղասէրի դիրքերից հանդէս գալու, որպէսզի երկիրը տանենք խաղաղութեան, այլ ոչ թէ պատերազմի:
(Շար. 3 եւ վերջ)