Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Միջազգային
    • Հայ Դատ
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • Լիբանանեան Կեանք
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Միջազգային
    • Հայ Դատ
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • Լիբանանեան Կեանք
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
No Result
View All Result
Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ
No Result
View All Result

Միջուկային Թուրքիան Եւ Տարածաշրջանը

Դեկտեմբեր 29, 2015
| Ազդակ Գաղափարաբանական, Միջազգային
0
Share on FacebookShare on Twitter

ara-marjanian_122915«Ի Քիուպ» Հասարակական կազմակերպութեան նախագահ, ուժանիւթի հարցերով ՄԱԿ-ի ազգային փորձագէտ, արհեստագիտական գիտութիւնների թեկնածու Արա Մարջանեանի  ելոյթը ռուս-հայկական «Հայաստանը եւ յարակից երկրները» կլոր սեղանին (Երեւան, 2015 թ. նոյեմբեր):

Թուրքիայի ռազմամիջուկային ներուժը մնացել է ընթացող բուռն իրադարձութիւնների ստուերում: Մինչդեռ այն սպառնալիք է մեր ողջ տարածաշրջանի համար, սպառնալիք, որ դեռ մինչեւ վերջերս ամբողջովին գիտակցուած չէր եւ զարմանալիօրէն քիչ էր շօշափւում:

2011թ. վերջին առիթ եմ ունեցել հարցի վերաբերեալ հնչեցնել մեր ուսումնասիրութիւնների հետեւեալ եզրակացութիւնները.

– Ազգային, տարածաշրջանային եւ համաշխարհային մակարդակներով գործող որոշակի միտումները կտրուկ բարձրացնում են Թուրքիայի` սեփական ռազմական միջուկային ներուժ ստեղծելու հակումը:

– Հաւանական է, որ Թուրքիայում քաղաքական որոշում է կայացուել հանրապետութեան հիմնադրման 100-ամեայ յոբելեանը` 2023 թուականը, դիմաւորել սեփական ռազմամիջուկային ներուժով:

– Ի տարբերութիւն Իսրայէլի եւ Իրանի, Թուրքիան ցեղասպանածին երկիր է, որը հետեւողականօրէն հերքում է իր անցեալը: Աւելի՛ն. ակնյայտ են Թուրքիայի ծաւալապաշտական նկրտումները տարածաշրջանային եւ նոյնիսկ համաշխարհային մակարդակով:

– Այս ամէնը լուրջ եւ ուղղակի սպառնալիք է Թուրքիայի հարեւանների` առաջին հերթին Հայաստանի եւ Ռուսական դաշնութեան համար:

Կանգ կ՛առնենք վերջին 3-4 տարիներին ի յայտ եկած մի շարք նոր տուեալների, ինչպէս նաեւ յարակից մի շարք նոր գործընթացների վրայ:

Նոր տուեալներ: 2014թ. սեպտեմբերի 22-ին միջազգային մի շարք ազդեցիկ հրատարակութիւններում Գերմանիայի պաշտպանութեան նախարարութեան ծրագրաւորման վարչութեան նախկին ղեկավար Հանս Ռիւլէն հրապարակեց Գերմանիայի դաշնային հետախուզական ծառայութեան տուեալները, որոնք լիովին հաստատում են մեր եզրակացութիւնները: Մասնաւորապէս, ըստ Ռիւլէի, «Գերմանիայի եւ մի շարք այլ երկրների հետախուզական հանրութիւնը կարծում է, որ Թուրքիան աշխատում է ինչպէս իր սեփական ռազմական միջուկային, այնպէս էլ միջուկային լիցքերի փոխադրման միջոցների ստեղծման ծրագրերի վրայ»:

2014 թ. սեպտեմբերի 24-ին ռուսական մամուլում ներկայացուեց Ռուսական աշխարհաքաղաքական խնդիրների ակադեմիայի ակադեմիկոս, զօրավար Լէոնիտ Իվաշովի կարծիքը. «Հաւանաբար Միացեալ Նահանգները որոշակի յոյսեր են կապում Թուրքիայի հետ` փորձելով նրա վրայ դնել ողջ մեծ տարածաշրջանի համար պատասխանատուութիւնը, ներառեալ` Մերձաւոր Արեւելքը: Այդ նախագիծը (թուրքական միջուկային ռումբի) ամենայն հաւանականութեամբ համատեղ որոշման արդիւնք է. կամ ամերիկացիներն են այն նախաձեռնել, կամ էլ թուրքերն են ամերիկացիներին համոզել»:

Նոյն օրը հնչեցուեց նաեւ Մերձաւոր Արեւելքի հիմնարկի նախագահ Եւկենի Սաթանովսքու կարծիքը. «Թուրքիան կը փորձի ինքնուրոյն միջուկային ռումբ մշակել, իսկ Սէուտական Արաբիան անհրաժեշտ ամէն ինչը կը ստանայ Փաքիստանից»: Մինչդեռ ռազմական փորձագէտ Անաթոլի Էլ-Միւրիտի կարծիքով` «Անգարայի ձեռքում միջուկային ռումբի յայտնուելը պէտք է սպասել 2020թ.-ից ոչ շուտ», ինչը, ի դէպ, լիովին համընկնում է մեր գնահատականին` 2023թ.:

Թուրքական օդուժի չորս «Էֆ-16-Սի» եւ «Էֆ-16-Տի» կործանիչ-ռմբակոծիչները «Սթէտֆասթ-Նուն-2014» միջուկային վարժանքներում:
Թուրքական օդուժի չորս «Էֆ-16-Սի» եւ «Էֆ-16-Տի» կործանիչ-ռմբակոծիչները «Սթէտֆասթ-Նուն-2014» միջուկային վարժանքներում:

Այս ամէնը խնդրի միայն մի կողմն է: Բանն այն է, որ Թուրքիան արդէն տասնամեակներ ի վեր ռազմամիջուկային երկիր է: Ընդ որում, այս հարցը կարծես թէ դիտմամբ ստուերւում է ու պատւում անորոշութեան քողով: Միտումնաւոր ստեղծուած մի իրավիճակ, որը յաճախ յանգեցնում է ոչ համարժէք մեկնաբանութիւնների, ինչն էլ յղի է ծանր հետեւանքներով: Ներկայումս Թուրքիայի ռազմամիջուկային զինանոցը ներկայացուած է ազատ անկման ջերմամիջուկային Պի 61 ընտանիքի մարտավարական ռումբերով (3, 4, 10 եւ 11 տիպեր), օժտուած փոփոխական տեղակայուող լիցքի համակարգով: Մինչեւ 1980-ականների վերջը այս ընտանիքի աւելի քան 150 ջերմամիջուկային ռումբեր գտնւում էին Թուրքիայի 5 ռազմաօդային յենակայաններում` Ակինչի, Պալըքեսիր, Էսքիշեհիր, Էրհաչ եւ Ինճիրլիք: 1980-ականներին դրանց պահպանման եւ օգտագործման համար կառուցուել էին յատուկ պաշտպանուած կամարապահեստներ (ՊԿՊ), որոնցից իւրաքանչիւրը նախատեսուած է Պի 61 ընտանիքի 4 ջերմամիջուկային ռումբի համար: Նոյն այդ ՊԿՊ-ներում տեղակայւում են նաեւ Էֆ.16 կործանիչ-ռմբակոծիչներ:

Ընդ որում, ո՛չ այն ժամանակ, ո՛չ հիմա պաշտօնապէս յայտնի չէ Թուրքիայում գտնուող Պի 61 ընտանիքի ջերմամիջուկային ռումբերի ո՛չ ճշգրիտ թիւը, ո՛չ էլ դրանց տիպը (կամ տիպերը): Մասնագիտական աղբիւրներում խօսւում է «մի քանի տասնեակ» միաւորի մասին: Ըստ Միացեալ Նահանգների միջուկային գիտնականների ֆետերասիոնի գիտնական, դոկտոր Հանս Քրիսթենսենի` 2009 թ. վերջի դրութեամբ Թուրքիան ունէր Պէ 61 ընտանիքին պատկանող 90 միաւոր ռումբ: Փրոֆեսէօր Մուսթաֆա Քիպարօղլին Թուրքիայից խօսում էր 40 ռումբերի մասին: Հնչել են նաեւ այլ գնահատականներ` 50, 60 եւ 20 միաւոր, սակայն ոչ մի խօսք այդ ռումբերի տիպի (կամ տիպերի) մասին: Պաշտօնական տեղեկատուութիւն չկայ ո՛չ Միացեալ Նահանգներում, ո՛չ Թուրքիայում եւ ոչ էլ ՕԹԱՆ-ում: Եւ սա դեռ չարեաց փոքրագոյնն է, թէեւ, կարծում եմ, որ «մի քանի տասնեակ» արտայայտութիւնն աւելի շատ սազում է հաւկիթի, քան թէ ջերմամիջուկային ռումբերի քանակութեանը:

Որտե՞ղ են դրանք գտնւում: Նոյն աղբիւրները` Քրիստենսենը եւ Քիպարօղլին, տեղեկացնում էին, որ 1994-ից Ակինչի եւ Պալըքեսիր յենակայաններից Պի 61 ընտանիքի 20-ական ռումբ է տեղափոխուել Ինճիրլիկ, եւ այսօր Թուրքիայի տարածքում դրանք տեղակայուած են միայն այնտեղ: Ի վերջոյ` ինչքա՞ն: Քսա՞ն միաւոր, միգուցէ` իննսո՞ւն: Իսկ ի՞նչ եղաւ մնացած չորս յենակայաններում յատուկ ստեղծուած միջուկային ենթակառուցուածքը: «Ապաաշխուժացուած են Էսքիշեհիրում եւ Էրհաչում, պահպանուած են Ակինչիում եւ Պալըքեսիրում», հնչում է պատասխանը: Իսկ որտեղի՞ց է յայտնի: Եւ, ընդհանրապէս, ի՞նչ է նշանակում «ոչ գործունեայ են», եթէ Էսքիշեհիր եւ Էրհաչ յենակայանների արբանեակային լուսանկարներում յստակ նկատելի են «Տապլիու Էս-3» տիպի ՊԿՊ-ները:

Վտանգաւորն էլ այն է, որ այս ամէնից յետոյ ձեզ կարող են ասել (ինչը եւ անում են հարիւրաւոր սիրողական հրապարակումներում) մօտաւորապէս հետեւեալը. «Դէ՛ լաւ, այդ ամէնն այդպէս է: Բայց չէ՞ որ ամերիկեան զէնք է, եւ այն տեղակայուած է Թուրքիայում, որը ՕԹԱՆ-ի անդամ է: Այդ զէնքի վերահսկումը, պահպանումը, ծրագրումը եւ կիրառումը գտնւում է ամերիկացիների ձեռքում»: Այստեղ տեղին է նորից հարց տալ. որտեղի՞ց է յայտնի: Մանաւանդ որ ե՛ւ Քրիսթենսենը, ե՛ւ Քիպարօղլին, գլխաւորը` ՕԹԱՆ-ի Միջուկային պատասխանատուութեան բաշխման պայմանագրերն ասում են ճիշդ հակառակը:

Այսպէս, դեռ 1960-ականների կէսերից թուրքական զինուած ուժերն աշխուժօրէն մասնակցում էին ՕԹԱՆ-ի ռազմական միջուկային քաղաքականութեան մշակմանը, միջուկային զէնքի տեղակայման, պահպանման, սպասարկման եւ, ի հարկէ, կիրառութեան ծրագրաւորմանը: Թուրքական օդուժը ամենաաշխուժ մասնակցութիւնն ունէր ՕԹԱՆ-ի ուսումնական-մարտական միջուկային համատեղ վարժանք-առաքելութիւններին` ջերմամիջուկային ռումբերի տեղափոխման եւ կիրառման նպատակով: Ընդ որում, ոչ միայն Թուրքիայի տարածքում (օրինակ` Գոնիայում), այլեւ նրա սահմաններից դուրս (օրինակ` Թունուզի Պեն Խալիֆում):

«Բայց չէ՞ որ դա վաղուց էր», հաւանաբար կ՛ասի ոմն մեկնաբան: «Ոչ մի նման բան», պատասխանում է  Քրիսթենսենը ֆետերասիոնի 2009թ. իր հաշուետուութիւնում. «2009 թ. դրութեամբ, Թուրքիայի Ինճիրլիք յենակայանում տեղակայուած Պի 61 ջերմամիջուկային 90 միաւոր ռումբերից 40-ը գտնւում են թուրքական ռազմաօդային ուժերի ենթակայութեան ներքոյ: Դրանք նախատեսուած են թուրքական «Էֆ-16 Սի» եւ «Տի» կործանիչ-ռմբակոծիչների համար, որոնք, սակայն, ներկայումս տեղակայուած են առանձին` թուրքական Պալըքեսիր եւ Ակինչի յենակայաններում»: Ճիշդ է, փրոֆ. Քիպարօղլին վերջերս հաղորդել էր, որ 1990-ականների կէսերից թուրքական ռազմաօդային ուժերը չեն մասնակցում ՕԹԱՆ-ի համատեղ միջուկային ուսումնամարտական վարժանք-առաքելութիւններին: Որտեղի՞ց է դա յայտնի յարգարժան փրոֆեսէօրին:

Աւելի՛ն. ըստ դոկտոր Քրիսթենսենի, 2014թ. դրութեամբ` Թուրքիան ՕԹԱՆ-ի բոլոր 28 անդամ երկրների հետ մասնակցում է ՕԹԱՆ-ի ռազմական միջուկային քաղաքականութեան մշակմանը, 27 երկրների հետ` միջուկային ծրագրաւորմանը (չի մասնակցում միայն Ֆրանսան), 9-ի հետ` միջուկային ռազմական վարժանքներին:

Նոր զարգացումներ: Ժամանակն է անցնելու ՕԹԱՆ-ի կանոնաւոր անցկացուող միջուկային ուժերի «Սթէտֆասթ Նուն» զօրավարժանքներին: Վերջին այդպիսի վարժանքը կայացաւ անցեալ գարնանը` հիւսիսային Իտալիայում` Կետի Թորէ յենակայանում` թուրքական օդուժի մասնակցութեամբ: Նկար 1-ում ցուցադրուած են յիշեալ վարժանքներում թուրքական օդուժի 9-րդ օդուժի 191-րդ տորմիղի (Պալըքեսիր յենակայան) չորս Էֆ-16 Սի եւ Էֆ-16 Տի կործանիչ-ռմբակոծիչները: Ճիշդ է, դրանք թռչում էին առանց սպառազինութեան եւ Պի 61 ռումբի փոխարինիչի, այնուամենայնիւ, ինչպէս տեսնում ենք, Քրիսթենսենը հիմք ունէր պնդելու, որ Թուրքիան շարունակում է մասնակցել ՕԹԱՆ-ի համատեղ միջուկային վարժանքներին:

2009թ.-ից յետոյ, երբ Միացեալ Նահանգների նախագահ Պարաք Օպաման Փրակայում յայտարարեց միջուկային զէնքից զերծ աշխարհի իր տեսլականի մասին, Միացեալ Նահանգները յայտնուեց իւրօրինակ «միջուկային թակարդում»: Իսկապէս, այս յայտարարութիւնն իսկական ջղաձգութիւն առաջացրեց ՕԹԱՆ-ի անդամ որոշ երկրներում, յատկապէս` Թուրքիայում: Բանն այն է, որ Թուրքիան արդէն սովոր է իրեն ռազմամիջուկային տէրութիւն համարել (ի տարբերութիւն մեր որոշ վերլուծաբանների) եւ միանգամայն ընտելացել է Մեծն Մերձաւոր Արեւելքի տարածաշրջանում առաջատար երկիր լինելու իր իսկ ընկալմանը: Իր տարածքից ջերմամիջուկային ռումբերի դուրս բերելու հեռանկարը լրջօրէն անհանգստացրեց նորօսմանականութիւն դաւանող իշխող վերնախաւին եւ ստիպեց մտածել այլընտրանքի մասին: Պատահական չէ, որ, համաձայն վերը յիշատակուած Ռիւլէի, Թուրքիայում ուրանի հարստացման եւ միջուկային զէնքի մշակման ծրագրի մեկնարկի մասին վարչապետ Ռ. Էրտողանի գաղտնի որոշումը թուագրւում է Փրակայում ընդունուած հռչակագրի յաջորդ իսկ տարով` 2010 թուականով:

Աւելի՛ն. Թուրքիայի հետզհետէ ազգայնականացող եւ իսլամացող բնակչութիւնը բոլորովին էլ հակուած չէ կորցնելու վերջին տասնամեակում ձեռք բերուած ինքնավստահութիւնն ու նկրտումները: Այսպէս, 2012 թ. մարտին Թուրքիայում անցկացուած ընկերային հանրախոյզը բացայայտեց աղմկայարոյց արդիւնք. Թուրքիայի քաղաքացիների 54 առ հարիւրը կարծում էր, որ իրենց երկիրը պէտք է սեփական միջուկային զէնք ունենայ, եւ միայն 8 առ հարիւրն է, որ կարծում է, թէ ՕԹԱՆ-ի «միջուկային հովանոցը» բաւարար է: Ընդգծենք, որ 2004 թուին պատկերը տրամագծօրէն հակառակն էր:

Միջուկային հարուած իրանական Ֆորտօ միջուկային կենտրոնին 360 քիլոթոն հզօրութեամբ Պէ 61-7 ռումբով: Համեմատութեան համար բերուած է նաեւ աշխուժ նիւթերի թափման տիրոյթը 10 քիլոթոն հզօրութեամբ Պէ 61-12 ռումբի համար:
Միջուկային հարուած իրանական Ֆորտօ միջուկային կենտրոնին 360 քիլոթոն հզօրութեամբ Պէ 61-7 ռումբով: Համեմատութեան համար բերուած է նաեւ աշխուժ նիւթերի թափման տիրոյթը 10 քիլոթոն հզօրութեամբ Պէ 61-12 ռումբի համար:

Ստեղծուած իրավիճակը բարդ է եւ չափազանց վտանգաւոր: Թուրքիայում մարտավարական ջերմամիջուկային զէնքի առկայութիւնը, անկասկած, սպառնալիք է մեր տարածաշրջանի համար, սակայն այն ինչ-որ չափով նաեւ զսպող գործօն է ամբողջովին սեփական ռազմամիջուկային կարողութիւնների ստեղծման հարցում: Միւս կողմից` Թուրքիայում առկայ ռազմամիջուկային կարողութիւնները տասնամեակներ շարունակ սնուցել են Թուրքիայի ամրացող ինքնավստահութիւնը, նրա ծաւալապաշտական ձգտումները: Եւ այժմ արդէն թուրք ժողովուրդն ինքն է ուզում սեփական միջուկային ռումբ ունենալ: Ինչպէս վերջերս գրել էր մի թուրք վերլուծաբան. «Հարցը բոլորովին էլ այն չէ, թէ արդեօք Թուրքիան կը դառնա՞յ միջուկային տէրութիւն, այլ այն, թէ ե՞րբ եւ ինչպէ՞ս կը դառնայ այդպիսին»: Այս իրավիճակում Միացեալ Նահանգների համար մտահոգիչ է անգամ ձայն հանելը Թուրքիայից 20 (կամ 90, ում ինչպէս դուր է գալիս) միաւոր ջերմամիջուկային ռումբերի դուրսբերման մասին, մանաւանդ որ դրանցից 40-ը գտնւում է թուրքական օդուժի ենթակայութեան ներքոյ: Ինչպէս ասում է հայկական ասացուածքը, «էշ նստելը մի ամօթ, էշից իջնելը` երկու»:

Իրականում սա ոչ միայն Թուրքիայի եւ մեր տարածաշրջանի, այլեւ ողջ աշխարհի խնդիրն է: Քանի որ, նախ` նման իրավիճակ է ստեղծուել ոչ միայն Թուրքիայում, այլեւ, օրինակ, Հարաւային Քորէայում: Երկրորդ` 2010թ. Լիզպոնի գագաթաժողովում յայտարարուեց. «ՕԹԱՆ-ն կը մնայ միջուկային, քանի դեռ աշխարհում գոյութիւն ունի միջուկային զէնք»: Սա նշանակում է` Թուրքիան, ամենայն հաւանականութեամբ, կը մնայ ռազմամիջուկային տէրութիւն, ճիշդ է, որոշակիօրէն «աղաւաղուած» կարգավիճակով: Եւ վերջապէս, երրորդ` դիտարկելով Թուրքիայի ռազմամիջուկային ներուժը, մենք պէտք է հաշուի առնենք, մի կողմից, Միացեալ Նահանգների մարտավարական միջուկային զէնքի կատարելագործման ծրագրերը, միւս կողմից` Թուրքիայում հեռահար եւ բարձր ճշգրտութեան միջուկային լիցք կրող զինատեսակների մշակման ծրագրերը:

Դեռեւս 2012թ. նշում էինք, որ Միացեալ Նահանգների ընդունած Պէ 61 ընտանիքի մարտավարական ջերմամիջուկային զէնքի արդիականացման ծրագիրը մեզ համար յղի է նոր սպառնալիքներով: Մանաւանդ որ ծայրայեղ տհաճ զուգադիպութեամբ այն պէտք է ամբողջանայ Թուրքիայի համար յոբելեանական 2023 թուականին: Եւ, ահա, 2015թ. յուլիսի սկզբին տեղեկութիւններ յայտնուեցին Պի 61-ի 12-րդ տիպի նոր ռումբի առաջին յաջող թռիչքային փորձարկման մասին: Կարեւորն այս դէպքում այն է, որ, ի հակասութիւն նախկինում արուած պաշտօնական յայտարարութիւնների, նոր ռումբն ունի սկզբունքօրէն նոր յատկանիշներ: Նախ` այն բազմանշանակ է, կոչուած է փոխարինելու Պի  61-ին եւ կարող է կիրառուել մի ամբողջ խումբ ինքնաթիռներից, այդ թւում եւ հիմնականում` նորագոյն Էֆ-35-ից: Երկրորդ, ի տարբերութիւն բոլոր նախկին վերափոխութիւնների, Պի 61-12-ն ունի փոքրացուած հզօրութիւն, բայց արդէն ուղղորդուող է ու շատ աւելի ճշգրիտ: 2015թ. հոկտեմբերին տեղեկութիւններ յայտնուեցին Գերմանիայում եւ Թուրքիայում Պի 61-12 ռումբերը մինչեւ 2018-20թթ. տեղակայելու մտադրութեան մասին:

Բացի ակնյայտ պատճառներից, սա մեզ համար լրացուցիչ սպառնալիք է, եւ ահա թէ ինչո՛ւ: Նոր Պի 61-12-ի նուազեցուած հզօրութիւնը, աւելացուած ճշգրտութեան եւ խոցելու ունակութեան մէկտեղումը, շօշափելիօրէն թուլացնում են այսպիսի զէնքի կիրառման թոյլատրելիութեան հոգեբանական հակազդումը, ընդունելի դարձնելով վիրահատական հարուած հասցնելու ցանկութիւնն ու գայթակղութիւնը: Ահա թէ ինչպէս է դա պատկերում նոյն  Քրիսթենսենը, անցեալ տարուայ մայիսին ՄԱԿ-ի իր զեկոյցում: Ֆորտոյում իրանական ստորգետնեայ միջուկային կենտրոնին 360 քիլոթոն հզօրութեամբ չկառավարուող Պի 61-7 ռումբով (սա Պի 61 ընտանիքի ռազմավարական ռումբ է) միջուկային հարուած հասցնելու դէպքում էական վարակման կ՛ենթարկուի Իրանի մայրաքաղաք Թեհրանը: Այնինչ, եթէ այս լաւ պաշտպանուած թիրախի նկատմամբ կիրառուի 36 անգամ աւելի փոքր հզօրութեամբ, սակայն շատ աւելի ճշգրիտ ու թափանցող Պի 61-12 ռումբը, ապա թիրախը երաշխաւորուած կ՛ոչնչացուի, իսկ շողավարակ տեղումների շառաւիղը Թեհրանին չի հասնի:

Սա ինքնին բաւականին տագնապալի է, թէպէտ կայ եւս մէկ հանգամանք, որ այն աւելի վտանգաւոր է դարձնում մեզ` Հայաստանի եւ Արցախի համար: Սովորաբար չափազանց ճշդապահ Քրիսթենսենն այստեղ մի անճշդութիւն է թոյլ տուել (դիտմամբ, թէ պատահմամբ, չեմ ուզում դատել)` այս տեսագրութիւնը թուագրելով ոչ թէ 2014 թուականով, երբ արուել էր զեկոյցը, այլ 2018-ով: Իսկ սա ոչ միայն Թուրքիայում եւ Գերմանիայում մարտավարական միջուկային զինանոցի նորացման տարին է, այլեւ Արցախում, ինչպէս նաեւ Ազրպէյճանի ու Իրանի սահմանին մարտական գործողութիւնների վերսկսման տարին` համաձայն Միացեալ Նահանգների բանակի «ԿԱԱԹ» հրամանատարական-սպայակոյտի խաղի բեմագրութեան:

Յիշեցնենք, որ նախատեսուած բեմագրութեամբ ռազմական եւ այլ միջոցառումների հիմնական նպատակը Ազրպէյճանի տարածքային «ամբողջականութեան վերականգնումն» է եւ Իրանի մասնատումը: Մէջբերենք այդ վարժանքի 2012-13թթ.-ի ուսումնական տարուայ ձեռնարկից մի հատուած. «Այսօր 2019թ. դեկտեմբերի 1-ն է, եւ դուք հանդիսանում էք Միացեալ Նահանգների եւ զինեալ ուժերի Եւրոպական հրամանատարութեան Ճի.5/8 տնօրէնութեան անդամ… 2018 թ. Ազրպէյճանում նախագահական ընտրութիւններում վարչապետը մի փոքր առաւելութեամբ յաղթանակ է տանում Ի. Ալիեւի նկատմամբ: Սակայն ղարաբաղեան հարցը լուծելու չկատարուած խոստումը եւ Ազրպէյճանի հարաւում սկսուած խռովութիւնները ստիպում են Ալիեւին բողոքարկել ընտրութիւնների արդիւնքները եւ սկսել իշխանութեան համար պայքարը… Վերսկսւում են մարտական գործողութիւնները ԼՂՀ-ում… Իրականացւում է ահաբեկչութիւն հայկական ԱԷԿ-ի վրայ… Ազրպէյճանը դիմում է Թուրքիային` ռազմական օգնութիւն ստանալու համար… Իրանը մասնատւում է 3 հատուածների … («ԿԱԱԹ» հրամանատարաշտաբային բեմագրութեան տեղեկատու, գիրք 1, մաս 2, «Տարածաշրջանային ներածական-2019թ.»):

Աւելացնենք, որ հէնց 2018թ.-ին են նախատեսւում նաեւ հինգերորդ սերնդի Էֆ-35 կործանիչ-ռմբակոծիչի առաջին մատակարարումները Թուրքիա` հնացած Էֆ-4 «ֆանթոմները» եւ հնացող Էֆ-16-երը փոխարինելու համար: 2014 թ. մայիսին Թուրքիայի կառավարութիւնը պատուիրել է առաջին 2 միաւոր Էֆ-35-ը` նախատեսուող 100 միաւոր խմբաքանակից: Էֆ-35-ի հիմնական հարուածային ունակութիւնը հէնց Պի. 61-12 նորագոյն ջերմամիջուկային ռումբն է: 2018թ.-ին թուրքական «Ռոքէցան» ընկերութիւնը նախատեսում է արձակել իր առաջին «ՍՈՄ-Ճէյ.» թեւաւոր հրթիռը` ԹՀ: Այն նախկին «ՍՈՄ ԹՀ»-ի փոքրացուած տարբերակն է, սակայն` աւելի բարձր ճշգրտութեամբ ու բարելաւուած մարտավարա-թեքնիկական բնութագրերով: Այսօր «ՍՈՄ ԹՀ»-ն ամբողջութեամբ համարկուած է թուրքական Էֆ-16 պլոք 40 եւ Էֆ-4-ի հետ: Էֆ-35-ը ընդունելուց յետոյ Էֆ-35/ՍՈՄ-Ճէյ համակարգը կը դառնայ թուրքական օդուժի հիմնական հարուածային գործօնը: Յատուկ պարզաբանումների կարիք չկայ հասկանալու համար, որ սովորական լիցքով բարձր ճշգրտութեան զէնքի կիրառումը յարակից երկրների միջուկային թիրախների նկատմամբ իր հետեւանքներով հաւասարազօր է միջուկային զէնքի կիրառմանը:

Թարգմանեց ՆԱՅԻՐԱ ՄԿՐՏՉԵԱՆԸ

«Հայ Զինուոր»

 

Հեղինակային Յետ Գրութիւն

Նոյեմբերի 9-ի այս զեկոյցից յետոյ մեր տարածաշրջանում ծաւալուած բուռն իրադարձութիւնները հաստատեցին հնչեցուած որոշ հարցերի եւ խնդիրների արդիականութիւնը: Նախ` հոկտեմբերին եւ նոյեմբերին Ինճիրլիք յենակայանում ՏԱՀԵՇ-ին («Իսլամական պետութիւն») հարուածներ հասցնելու նպատակով տեղակայուեցին Միացեալ Նահանգներ-ՕԹԱՆ եւ թուրքական օդուժի միջուկային լիցք կրելու ունակ մարտական ինքնաթիռներ եւ յարակից այլ ուժեր: Այսպիսով, վերջ տրուեց Թուրքիայում միջուկային լիցքերի պահպանման (Ինճիրլիք յենակայան) եւ դրանց կրիչների (Էֆ-15, Էֆ-16, Թորնատօ) ֆիզիքական տարանջատմանը` առաջին անգամ 1994թ.-ից ի վեր:

Այնուհետեւ, նոյեմբերի 24-ին Սիրիայի օդային տարածքում թուրքական Էֆ-16-ի կողմից խոցուեց ռուսական օդուժի ռմբակոծիչը: Դրան յաջորդած Թուրքիայի եւ Միացեալ Նահանգների նախագահների հակասական պարզաբանումները, ՕԹԱՆ-ի ղեկավարութեան շփոթուած ու անհամոզիչ յայտարարութիւնները ի ցոյց դրեցին Թուրքիա-Միացեալ Նահանգներ-ՕԹԱՆ համատեղ ռազմավարական ծրագրաւորման խնդիրներում առկայ էական անորոշութիւնը ու դրա ծանրագոյն հետեւանքները ողջ տարածաշրջանի համար:

Վերջապէս, դեկտեմբերի 6-ին հրապարակուեց Լեհաստանի պաշտպանութեան փոխնախարարի յայտարարութիւնն առ այն, որ այս երկրի պաշտպանութեան նախարարութիւնը ձեռնամուխ է եղել ՕԹԱՆ-ի շրջանակներում Լեհաստանում միջուկային զէնքի տեղակայման խնդրի քննարկմանը:

Ա. Մ.

 

 

Նախորդը

Իրանի Եւ Թուրքիայի Միջեւ Նոր Լարուածութիւն Է Հասունանում

Յաջորդը

Անթիլիասի Մայրավանքին Մէջ Ս. Ծննդեան Հոգեւոր Համերգի Առիթով` «Մենք Պէտք Ունինք Մարդուժի, Ամէնուրեք Պէտք Ունինք Ուսուցիչներու Եւ Մտաւորականներու» Ընդգծեց Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետը

RelatedPosts

Ապտոլլահեան. «Մոսկուայի Քառակողմ  Ժողովը Դրական Էր Եւ Դէպի Յառաջ Մէկ Քայլ»
Միջազգային

Ապտոլլահեան. «Մոսկուայի Քառակողմ Ժողովը Դրական Էր Եւ Դէպի Յառաջ Մէկ Քայլ»

Մայիս 12, 2023
«Թուրքիան Հինգ-Վեց Ամիս Ետք  Պիտի Հեռանայ ՕԹԱՆ-էն»  Կ՛ըսէ «Հայրենիք» Կուսակցութեան  Փոխնախագահը
Միջազգային

«Թուրքիան Հինգ-Վեց Ամիս Ետք Պիտի Հեռանայ ՕԹԱՆ-էն» Կ՛ըսէ «Հայրենիք» Կուսակցութեան Փոխնախագահը

Յունուար 26, 2023
Ռուսիոյ Արտաքին Գործոց Նախարարութիւնը  Մտահոգութիւն Կը Յայտնէ Հայաստանի  Եւ Ազրպէյճանի Սահմանին Վրայ  Տիրող Կացութեան Նկատմամբ
Միջազգային

Մոսկուա Ուաշինկթընէն Եւ ՕԹԱՆ-էն Կը Պահանջէ Անդրկովկասի Մէջ Որեւէ Զինուորական Գործողութենէ Հրաժարիլ

Դեկտեմբեր 21, 2021

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

  • Home
  • About Us
  • Donate
  • Links
  • Contact Us
Powered by Alienative.net

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Միջազգային
    • Հայ Դատ
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • Լիբանանեան Կեանք
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In