ԱՒՕ ԳԱԹՐՃԵԱՆ
Հայրենիքը ազգի կամ ցեղի բնօրրանն է, որտեղ ան ձեւաւորուած է իր լեզուով, մշակոյթով ու կենցաղով, հասարակական եւ պետական կառուցուածքով, արարած է ու սերնդափոխուած է, ստեղծած եւ յաջորդ սերունդներուն ժառանգած է քաղաքակրթական արժէքներ:
«Հայրենիք» հասկացողութիւնը ունի աշխարհագրական եւ հոգեւոր իմաստ: Աշխարհագրական իմաստով, հայրենիքը այն տարածքն է, որ պատմականօրէն կը պատկանի տուեալ հաւաքականութեան, իսկ հոգեւոր տեսակէտէն` այն բնատարածքն է, որ տուեալ ազգի կամ ցեղի հանրոյթի անհատները կ’ընկալեն որպէս իրենց ազգային կամ ցեղի ինքնութեան անքակտելի մաս: Այս իմաստով, ազգը եւ հայրենիքը անբաժանելի ամբողջութիւն են:
Հայրենիքը կ’աղերսուի հայրերու` նախնիներու հետ. այդ առումով ունի նաեւ զգայական ենթակառուցուածք. կ’ենթադրէ մայր հայրենիքի հանդէպ յատուկ, սրբազան զգացմունք, որ կը զոյգուի սիրոյ, պարտքի գիտակցումի, նուիրուածութեան եւ հայրենասիրութեան: Հայրենիքը կը փոխանցուի սերունդէ սերունդ: Հայրենիքը սրբութիւն է:
«Հայրենիք», «պետութիւն», «ծննդավայր» հասկացողութիւնները ունին տարբեր բովանդակութիւններ:
ՀՅԴ ծրագիր, ՀՅԴ-ի հիմնադիրներ, ՀՅԴ կուսակցութեան Ընդհանուր ժողովներ, եւ դաշնակցականներ «Հայրենիք» հասկացողութիւնը լուսարձակի տակ առած են եւ ՀՅԴ գաղափարաբանութեան հիմունքներու մէջ քանդակուած իր տեղը ունի: Արդէն կուսակցութեան ծնունդը եւ գոյութիւնը, անիրաւուած եւ բռնագրաւած հողատարածքի` հայրենիքի կորուստի արդիւնքն է:
Այսպէս, «Ծրագիր Հայ յեղափոխական դաշնակցութեան» (1998) մէջ հայրենիքի մասին հետեւեալ ձեւով կը բացատրուի. «Ամէն ազգի բնական եւ անկապտելի իրաւունքը կազմում է սեփական հայրենիքը` իր պատմաշխարհագրական բնօրրանը, իբրեւ ինքնուրոյն գոյատեւման, առաջադիմութեան եւ ստեղծագործութեան կենսական ազդակ:
«Իր հայրենի տարածքի վրայ իւրաքանչիւր ազգի գոյատեւման երաշխիքը անկախ եւ իրաւական պետականութիւնն է: Այն մարմնաւորում է ազգի քաղաքական կամքը, պաշտպանում է նրա շահերը եւ ապահովում նրա անվտանգութիւնն ու ինքնուրոյն զարգացումը: Անկախ պետականութիւնը նաեւ ընկերութեան բնականոն առաջընթացի նախապայմանն է: Քաղաքական որեւէ վարչակարգի եւ իշխանութեան պարտադրումը ազգերի ինքնորոշման սկզբունքի կոպիտ խախտում է, բռնատիրութիւն է եւ ըստ ամենայնի` մերժելի: Ինքնորոշման իրաւունքը անժամանցելի է եւ զօրեղ կը լինի նոյնիսկ, երբ բռնագաղթով կամ ցեղասպանութեամբ ազգը դուրս է մղւում իր հայրենիքից»:
«Հայրենիք» հասկացողութիւնը եւ գաղափարը պէտք է ըսել, որ ամէն Դաշնակցականի մօտ ցայտուն է եւ քանդակուած է: Այդ իսկ պատճառով հազարաւոր դաշնակցականներ, իրենց արիւնը անխնայ թափած են ու տակաւին կը թափեն ի սէր հայրենիքի:
Հայ ագգային-ազատագրական շարժման գործիչ Էտկար Ակնունի (Խաչատուր Մալումեան) այսպէս կը բնութագրէ հայրենիքը. «Մայր հայրենիքից դուրս հայ ժողովուրդը ազգ չէ, այլ` փշրանք, թափթփուք, անպէտ եւ անկարեւոր:
«Երկիրն է նրա պատմական դերի բեմը, նրա կուլտուրական բաղձանքների հնոցը:
«… Մեզանից աւելի հալածական եւ տգէտ նախնիքը տանջանքների բովից անցնելով` մեզ թողին մի մեծ ժառանգութիւն` հայրենիք:
«Ի՞նչ, մի՞թէ մենք պէտք է մեր ապագայ սերունդին հայրենիքի փոխարէն թողնենք լոկ «հայկական գաղութներ»…», ու ապա կ’աւելցնէ, թէ` «Մայր հայրենիքից դուրս հայ ժողովուրդը ազգ չէ. այլ` փշրանք, թափթփուք, անպէտ եւ անկարեւոր:
«Երկիրն է նրա պատմական դերի բեմը, նրա կուլտուրական բաղձանքների հնոցը:
«… Մեզանից աւելի հալածական եւ տգէտ նախնիքը տանջանքների բովից անցնելով, մեզ թողին մի մեծ ժառանգութիւն` հայրենիք:
Ի՞նչ, միթէ մենք պէտք է մեր ապագայ սերունդին հայրենիքի փոխարէն թողնենք լոկ «հայկական գաղութներ»…»:
Բարոյական հեղինակութեան տէր, հայկական յեղափոխութեան եւ ՀՅԴ-ի պատմագրող, գործիչ Միքայէլ Վարանդեան հայրենիքի գոյատեւումը հերոսներու նուիրումին մէջ կը տեսնէ. «Վաղուց նրանք (հայ հերոսները) փոշիացել ու կուլ են գնացել Հայաստանի բուրաններին… վաղուց հողը եռում է նրանց սրբազան աճիւններով, եւ եթէ այսօր հայրենիքի լայնարձակ տարածութիւնները չորցած, ամայացած են բարբարոսութեան համայնաջինջ ուրուականներից, ապա մի օր, ոչ հեռու ապագայում, այդ հողերը պիտի ծաղկին, կանաչեն ու բարգաւաճեն, որովհետեւ նրանք ոռոգուած են մեր հերոսների արիւնով»: Վարանդեան կ’աւելցնէ. «Նոր սերունդ պիտի կերտել վերածնուող հայրենիքի մէջ, կրթութեան, դաստիարակութեան նոր մեթոտներով:
Ճշմարիտ հայրենասերը ձգտում է ազնուացնել իր հարազատ ժողովրդին, բարձրացնել նրան քաղաքակրթութեան սանդուղքի գագաթները` առանց ոտնահարելու եւ արհամարհելու ուրիշ ազգերի նոյնքան արդար ու օրինաւոր ձգտումները»:
Միւս կողմէ, ռազմական, քաղաքական, պետական գործիչ Գարեգին Նժդեհ սքանչելի բանաձեւումով մը կը բնութագրէ հայրենիքը. «Մեր երկրագնդի վրայ սահմանաւոր մի կէտ կայ, մի կտոր հող, որից առնուած է մեր կենդանի կաւը, որին միայն հարազատ ու բնիկ են մեր մարմինն ու ոգին, առաւելապէս` ոգին: Մեր հայրենիքն է այդ հողը»: Այս առումով ան կ’անդրադառնայ «Սոցիալապէս որքան արդար` այնքան զօրաւոր է հայրենիքը: Գերերջանիկ է մարդը, որ կարող է ասել` «Իմ հայրենիքում արեւը ծագում է բոլորի եւ ամէն մէկի համար. այնտեղ երկիրը մշակելու ու հոգեպէս մշակելու ազատութիւն ունեմ ես»:
Իմ հայրենիքը, դա մարդկայնօրէն այն լաւագոյնն է, որ կայ Հայաստանում»:
Նժդեհ կը հաստատէ, թէ` «Հայրենիքից զատ, հայրենիքից դուրս ինձ համար խաբուսիկ են բոլոր դրախտները»:
Միւս կողմէ. «Եօթնիցս նուիրական է հայրենիքի հասկացողութիւնը հայ մարդու համար. թուրքը հայրենիք չունի եւ պիտի չունենայ, քանզի մայր եւ ընտանիք չունեցաւ: Պետութիւն դեռ ասել չէ հայրենիք: Օրուան քեմալիստանը երկիր է միայն եւ ոչ թէ հայրենիք: Իսկ նման երկրամասերը օրհնուած չեն, անառիկ չեն, ապագայ չունեն», կ’ընդգծէ Նժդեհ:
Գարեգին Նժդեհ, վերջապէս անկախ հայրենիքի ունենալու մասին այսպէս կը գրէ. «Անկախ հայրենիք ունենալը իրաւունք լինելուց զատ` պարտականութիւն է»:
Իրաւաբան եւ բարոյական հեղինակութեան տէր դաշնակցական գործիչ Յարութիւն Շահրիկեան շատ գեղեցիկ հիւսուածքով մը կը բանաձեւէ հայրենիքը. «Ամէն ազգի բնական եւ անկապտելի իրաւունքը կը կազմէ սեփական հայրենիքը, որ իր պատմա-աշխարհագրական միջավայրն է, իբրեւ այդ ազգի գոյատեւման յառաջդիմութեան եւ ստեղծագործութեան կենսական ազդակ… Ազատ ինքնորոշման ճամբով բոլոր ազգերը սեփական անկախ պետութեան կերտումի անբռնաբարելի իրաւունքը ունին»:
Լիպարիտ Նազարեանց (Ռուբէն Լեռնեան) հայրենիքի տէր չեղողներուն համար ընդվզումով կը գրէ. «Ու յետոյ ասացին, թէ հայը «վաթան խայինի»` հայրենիքի թշնամի է…
Վատե՜ր:
«Ո՞ւր էիք դուք, երբ հայը այդ նոյն հայրենիքի սիրոյն այնքա՜ն չքնաղ զոհաբերումներ կ’անէր: Ո՞ւր է ձեր թափած արիւնը այն հայրենիքին համար, որ վատասերած ճիւաղ մը երեսուն տարի շարունակ կը քանդէր ու կը լլկէր: Ո՞ւր են ձեր ջանքերը ու գործերը` կատարուած խելագար Համիտի կարմիր օրերուն: Չկա՛ն. վասնզի հայրենիքի գիտակցութիւն չունէիք, հայրենիք ալ չունէիք»:
Համաստեղ (Համբարձում Կէլէնեան). «Ազգին ծառայել` տէր ըլլալ ըսել է: Ծառայէ՛ ազգիդ, եթէ կռուող ես, եթէ բանուոր ես, եթէ մեքենագէտ ես, եթէ գիտուն ես: Քու կորսուած հոգիդ գտնելու համար` փնտռէ հայրենիքդ ու տէր դարձիր անոր, որովհետեւ հայրենիքը քուկդ է եւ դուն հայրենիքինը»:
Բազմաշնորհ ու տաղանդաշատ մտքի եւ մշակոյթի մշակ Կոստան Զարեան (փրոֆ. Եղիազարեան) Հայրենիք ունենալու պարտաւորութիւնները կը հիմնաւորէ հետեւեալ տողերուն մէջ. «Եթէ ուզում ենք ազատ հայրենիք, պէտք է նրան ստեղծենք մեր սեփական ձերքերով: Աշխարհը մի անողոք կռուի դաշտ է, փոթորկած մի ծով, եւ պէտք է մեր բոլոր ուժերը միացնենք եւ մեր իրաւունքները պաշտպանենք… Մեր երկիրը նաւ է, ուժ պէտք է, խելք եւ կամք պէտք է, մեր սեփական միջոցներով նրան տեղ հասցնել…»:
Ազգային-կուսակցական գործիչ եւ հայկական հրապարակագրութեան անձնուէրներէն Կարօ Գէորգեան կը հիմնաւորէ, թէ ՀՅԴ ի՛նչ հոլովոյթով է, որ կ’ուզէ կերտել հայրենիքը. «Հայ ժողովուրդի միակ սիրելի ու հարազատ կազմակերպութիւնը եւ նեղ օրերու միակ կռուանը ՀՅ դաշնակցութիւնն է, որ իր յեղափոխական բնոյթով եւ իր ժողովրդավար ու ազատագրական իտէալով կը ձգտի հայութեան ապահովել ազատ, անկախ եւ միացեալ հայրենիք»:
Միւս կողմէ, հայ մշակոյթի սպասարկու եւ ազգային-կուսակցական ղեկավար Բաբգէն Փափազեան հայրենիքը կը բնութագրէ այս խօսքերով. «Սփիւռքը հայութեան հայրենիքը չէ: Սփիւռքը ինքնին հակադրութիւնն է հայրենիքի գաղափարին: Սփիւռքի մէջ վերջնականօրէն տեղաւորուիլ կը նշանակէ յանձն առնել ձուլումը, անհետացումը որպէս հայ: Հայ կարելի է մնալ միայն այն պարագային, երբ տեւական է ճիգը արմատները երկարելու դէպի հայրենական հողերը, դէպի Հայաստան, դէպի ներկայ Հայաստանը, ու նաեւ` դէպի մեր դատարկ մնացած հողերը, գերի մնացած հողերը»:
Ազատամարտիկ Մհեր Ջուլհաճեան հայու ամբողջական հայրենիքին համար անդրադառնալով` գրած է. «Մեր հայրենիքը բզկտած այս կամ այն աւազակապետի գծած սահմաններու քանդումը պէտք է ըլլայ ու մնայ կեանքի ու գործի առաջնահերթ օրակարգ: Արցախ, Ջաւախք, Նախիջեւան ու Արեւմտեան Հայաստան` տարբեր ճակատներն են ազատագրական միեւնոյն պայքարին, որ պէտք չէ կանգ առնէ երբեք»:
Ազգային-կուսակցական ղեկավար Հրայր Մարուխեան այսպէս կը պատգամէր. «Կոչ կ’ուղղեմ բոլորի՛ն, բոլորի՛ն, բոլորի՛ն` վերադառնալ հայրենիք, երթալ հայրենիք, մեռնել յանուն հայ ժողովուրդին` ապրեցնելու համար հայ ժողովուրդը»:
Մարուխեան աւելցնելով` կը հաստատէր. «Ընդհանուր ժողովի «Դէպի Երկիր» բանաձեւումով վերոյիշեալ որոշման բաղկացուցիչ կէտերէն մէկն էր, Հայաստանի մէջ գաղափարական ներկայութեան զուգահեռ, փութացնել նաե՛ւ ՀՅ դաշնակցութեան կազմակերպական ներկայութիւնը, որպէսզի հայրենիքի մէջ եւ հայրենիքէն ներգործելով, միասնութեան եւ միասնական ուժի ամբողջական պայմանները առաջանան` դիմագրաւելու անասելի այն դժուարութիւնները, որոնց դէմ յանդիման կը գտնուի մեր բոլորի Հայաստանը, կը կրկնենք` մեր բոլորի՛ Հայաստանը եւ համայն հայ ժողովուրդը»:
«Ազատութեան ճանապարհին» վիշտի ու արցունքի, ցասումի եւ պայքարի երգիչ Աւետիս Ահարոնեանի խօսքերով կ’աւարտենք հայրենիք հասկացողութեան մասին ուղղուած դաշնակցականներու խորհուրդներն ու պատգամները. «Արմենիա, Արմենիա, ո՜վ իմ հոգու յաւիտենական ապաստան, ո՜վ իմ պաշտելի հայրենիք»:
(Շար. 5)
