ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ
Յորդառատ անձրեւ սկսուեց Տիգրան Համասեանի հետ մեր զրոյցից առաջ: Տիգրանը կապոյտ, անջրանցիկ վերարկուով ներս մտաւ, անմիջական բարեւեց բոլորիս, թէեւ նրան առաջին անգամ էինք հանդիպում: Խօսքի մէջ Գիւմրու բարբառի նուրբ երանգներ են պահպանուել (Տիգրանը ծնուել է Գիւմրիում): «Համերգի փորձի եմ, շտապում եմ: 15 րոպէից պէտք է գնամ», մեր զրոյցից առաջ ասաց Տիգրանը:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Տիգրա՛ն, ձեր մտերիմներն ասում են` չափազանց աշխատասէր էք, նոյնիսկ եղել են պաշտօնական հանդիպումներ, որոնց չէք գնացել պարապմունքի պատճառով: Օրական քանի՞ ժամ էք պարապում:
ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Ինչքան կարողանում եմ, նայած` օրը ոնց է դասաւորւում:
Հ.- Իսկ միջինը՞:
Պ.- Ամէն օր տարբեր է, ինչքան ժամանակ ունենում եմ, պարապում եմ: Որ տանն եմ լինում, չեմ ճանապարհորդում, պարապում եմ 3 ժամ, 4 ժամ, կէս ժամ, 1 ժամ:
Հ.- Երաժշտի համար աշխատասիրութիւնն ի՞նչ դեր է խաղում, եթէ, ասենք, տաղանդաւոր է մարդը:
Պ.- Ինչքան էլ տաղանդաւոր լինես, աշխատասիրութիւնը կարեւոր է, չես կարող պարզապէս տաղանդաւոր լինել առանց աշխատելու: Աշխատանքը զարգացնում, խորացնում է տաղանդը:
Հ.- Նիւ Օրլէանում ճազ փառատօնին երաժիշտ Հերպի Հենքոքը ձեր ելոյթից յետոյ ասաց. «Հիանալի է, Տիգրա՛ն, դուք իմ ուսուցիչն եք»: Առհասարակ գովեստներին, քննադատութիւններին ո՞նց էք վերաբերւում: Ի՞նչ ազդեցութիւն ունեն դրանք ձեր աշխատանքի վրայ:
Պ.- Կարելի է ասել, դրանք չեն ազդում իմ աշխատանքի վրայ, քանի որ չեմ թողնում, որ ազդեն: Կարեւոր չէ, որ ասում են` լաւն է, վատն է, մէկ է` ես անում եմ այն, ինչ սիրում եմ եւ զգում եմ, որ պէտք է անեմ: Ի հարկէ, շնորհակալ եմ ինձ տրուած գնահատականների, լաւ խօսքերի համար, բայց չեմ սկսում մտածել այդ մասին:
Հ.- Լա՛ւ, Հենքոքի արձագանգը սպասելի՞ էր:
Պ.- Ճիշդն ասած` սպասելի չէր, հակառակն է եղել` ինքն է իմ ուսուցիչը, բայց երբ նման բան ասաց, իսկապէս չէի սպասում:
Հ.- Ճազային վիրթիւոզ երաժիշտ են անուանում ձեզ, նոյն Հենքոքն էլ նման բնորոշում է տուել: Համամի՞տ էք այս ձեւակերպման հետ, համարու՞մ էք ձեզ ճազային վիրթիւոզ:
Պ.- Գիտէք, ընդհանրապէս, անուններին համաձայն չեմ, ցանկացած անուան: Անհնար է երաժշտութիւնը բառերով բացատրել, որովհետեւ երաժշտութիւնը միայն երաժշտութեամբ կարելի է բացատրել: Այսինքն ինձ համար դա ձայն է, որին հիմա ոճային ինչ-որ պիտակներ են դրել:
Հա՛, իմ երաժտութեան մէջ կայ ե՛ւ դասական, ե՛ւ ֆոլքլոր, կապուած, թէ ի՛նչ ծրագիր եմ ներկայացնում: Ես մի փորձ արեցի զուտ այն բանի համար, որ մարդիկ հասկանան, որ այդ պիտակներն ընդհանրապէս անիմաստ սովորութիւններ են: Դա ընկերութիւնների, ձայնասկաւառակների շուկայադրան համար է, երաժիշտների եւ երաժշտութեան հետ կապ չունեցող բաներ են: Ճազ երաժիշտներն էլ չեն գրել «ճազ», կողքից պիտակաւորել են իրենց շուկայադրման համար:
Փարիզում 2011-ի աշնանը համերգներ ունեցայ, այդ տարի իմ սոլօ տիսքը` «A Fable»-ը («առակ») թողարկուեց, որում միայն դաշնամուր եւ վոքալ մի քանի ստեղծագործութիւններ էին: Այդ նոյն ծրագիրը 4 տարբեր ձեւաչափերով ներկայացրեցի. մէկը` սոլօ դաշնամուր, միւսը` սրնգահարի հետ զուգանուագ, երրորդը` ռոք եռեակ, չորրորդն էլ ժամանակակից սենեկային փոքր խումբն էր: Նոյն երգացանկն էր, նոյն երգերն էին, պարզապէս ձեւաչափերն էին տարբեր: Ինձ համար կարեւորը նիւթն է: Այն կարելի է փաթեթաւորել տարբեր ձեւերով:
Հ.- Բազմաոճային երաժշտութիւն է ձեր ներկայացրածը` հայկական ժողովրդական երաժշտութիւն, ռոք, ելեկտրոնային, ճազ, շարականներ` 5-րդ դարից 20-րդ դարերի` Մաշտոց, Նարեկացի, Պահլաւունի, Մակար Եկմալեան: Որտե՞ղ էք հարազատութիւն գտնում:
Պ.- Իրականում բոլոր ոճերն էլ հարազատ են: Ռոք երաժշտութեամբ եմ մեծացել, հայրս անընդհատ ռոք էր լսել տալիս ինձ, բայց տարբեր տարիքում տարբեր երաժշտութեամբ եմ գերուել, սկսել խորանալ, հասկանալ: Շարականները, բնականաբար, ուշ տարիքում. 14 տարեկանում լսել եմ, շատ էր դուրս գալիս, թէ ինչի՞ց է բաղկացած այդ երաժշտութիւնը, եւ այս վերջին 2-3 տարուայ ընթացքում սկսեցի խորանալ, առաջին քայլերն անել այդ երաժշտութեան մշակման: Ամէն օր էլ, ոնց որ, մի բան գտնում ես, այս աշխարհում այնքան շատ բան է կատարւում:
Հ.- Բազմիցս պատմել էք, որ ձեր հայրը ոսկերիչ էր, մայրը` դերձակ: Ձեր հայրը ռոք էր լսում, հօրեղբայրը` ճազ: Նաեւ ասել էք, որ ճազը մեծ ազդեցութիւն է ունեցել ձեր կեանքում: Իսկ հիմա ձեր հայրը, որ ռոքասէր էր, լսո՞ւմ է ձեր երաժշտութիւնը:
Պ.- Հա՛, հայրս հետեւում է իմ երաժշտութեանը, լսում է: Զրոյցներ են լինում նրա հետ: Երբեմն հարցնում է` սա որ արեցիր, ինչի՞ համար է: Երբ շարականների ծրագիրն արեցի, ոչ միայն իր, այլեւ շատ մարդկանց համար այդ ձեւաչափը նորութիւն էր: Երկար տարիներ են պէտք, որ հանդիսատեսը հաւատ, վստահութիւն ունենայ քո գործի նկատմամբ: Շատ դէպքերում ճանաչում ես ինչ-որ փառատօնի կազմակերպչի, տարբեր երաժշտութեան մարդիկ կան, ոչ երաժիշտներ, նոր ծրագրերին սպասում են, թէ ինչպէս ընկալուեց, յետոյ կարծիք են յայտնում, թէ լաւ նախագիծ է: Շատ հետաքրքիր մօտեցում կայ: Այստեղ էլ է այդպէս, թէեւ շատ փոքր ծաւալով է: Դրսում, բնականաբար, շատ աւելի մեծ ծաւալով է, բայց սկզբունքը նոյնն է` բոլորը սպասում են, տեսնեն, թէ միւսներն ինչ ասացին, երաժշտական մետիայի ներկայացուցիչներն ինչ արձագանգ են տուել:
Հ.- Տիգրա՛ն, օրինակ, ձեր դէպքում նշում են (արտասահմանեան մամուլում), որ միանգամից յայտնի դարձաք:
Պ.- Չէ՛, այդպիսի բան չկայ:
Հ.- Ի պատասխան դրա` ասել էիք, որ 2000թ. ճազ փառատօնի էիք, դա ինչ-որ դեր խաղաց:
Պ.- 2000-ին կար մի հոգի, ով, այսպէս ասած, կազմակերպեց իմ առաջին համերգները` ինձ հրաւիրելով Ֆրանսա` 3 փառատօների մասնակցելու: Ընդհանրապէս, դրանք առաջին համերգներս էին, թէպէտ մինչ այդ ելոյթներ ունեցել էի, այստեղ-այնտեղ նուագել էի, երգել էի, բայց Ֆրանսայում իմ փոքրիկ շրջագայութիւնն առաջին համերգն էր:
Հ.- Հիմա, երբ քայլում էք փողոցում, ձեր համերգային պաստառը տեսնում էք, ի՞նչ էք մտածում:
Պ.- Յիշում եմ, որ համերգ ունեմ (ժպտում է, հեղ.):
Հ.- 2003թ. ձեր ընտանիքը Գիւմրիից տեղափոխուեց Լոս Անճելըս: Ամերիկայում բնակուելն օգնե՞ց երաժշտութեան ասպարէզում:
Պ.- Շատ կարեւոր երաժիշտների հետ ծանօթացայ, եւ այն, ինչ գրում էի, կարող էի գնալ նոյնը օր փորձել տարբեր երաժիշտների հետ: Մեր համալսարանում բացառիկ երաժիշտներ կային, ովքեր առաջին դասարում էին սովորում ու լաւ տիրապետում էին իրենց գործիքներին: Շատ կարեւոր էր այդ շփումը, նաեւ համալսարանից դուրս տարբեր երաժիշտների հետ նուագելը: Սա կարեւոր դեր է ունեցել:
Հ.- Մեր զրոյցի սկզբում ասացիք, որ համերգի փորձի էք, ու 15 րոպէ ժամանակ ունենք զրոյցի համար: Ուզում եմ իմանալ` ի՞նչ էք մտածում ժամանակի մասին:
Պ.- Ժամանակն արագ է անցնում: Ամէն ինչ ուզում ես արած լինել, բայց վերջը հասկանում ես, որ դու որոշակի մի բան պիտի անես, տրամադրուես այդ գործն անելուն: Ցանկացած բան ժամանակ է պահանջում, որ հասունանայ: Արուեստագէտի համար ժամանակը կարեւոր բան է… Հա՛: Պիտի ժամանակ տրամադրես, որ խորանաս, հասկանաս:
Հ.- Երբ յայտնւում էք բեմում, սկսում էք նուագել, կարծես ինչ-որ տեղ էք շտապում: Բազմիցս ասել են այդ մասին` Տիգրանը հրատապ ասելիք ունի: Ո՞ւր էք շտապում կամ արդեօ՞ք շտապում էք:
Պ.- Այդպիսի բան կայ: Ես ահաւոր վատ բնաւորութիւն ունեմ այդ առումով: Երեւի անընդհատ ճանապարհորդելուց է, երբ ճանապարհից յետ ես գալիս, քեզ թւում է, թէ առաւօտեան շուտ պէտք է զարթնես, ճամպրուկդ հաւաքես, գնաս` նստես գնացք: Բայց փոքր ժամանակ էլ շատ անհանգիստ բնաւորութիւն եմ ունեցել: Դա կայ, էլի, իմ մէջ:
Հ.- Իսկ կա՞յ մի բան, որ ամենաշատն էք կարօտում:
Պ.- Շատ բան եմ կարօտում: Նայած` ժամանակ:
Հ.- Իսկ հիմա՞:
Պ.- Այս պահին ի՞նչ եմ կարօտում… (լռում է, հեղ.): Այս պահին նուագելն եմ կարօտում: Անհամբեր սպասում եմ Մաթիաս Էրիքի (Mathias Erick), Նորայր Քարտաշեանի, Միքայէլ Ոսկանեանի հետ նուագելուն: Այո՛, դա եմ կարօտում:
Լուսանկարը` ԴԱՒԻԹ ԲԱՆՈՒՉԵԱՆԻ
«Հետք»
