Կազմակերպութեամբ Համազգայինի Լիբանանի Շրջանային վարչութեան երեքշաբթի, 13 հոկտեմբեր 2015-ին, երեկոյեան ժամը 7:00-ին, «Եու. Էս. Ժի.» համալսարանի գրականութեան բաժինի «Փոլիվալանթ» սրահին մէջ տեղի ունեցաւ «Վարուժանը ընդդէմ աղէտին» դասախօսութիւնը, որուն ընթացքին ֆրանսահայ յայտնի գրագէտ Գրիգոր Պըլտեան, ֆրանսերէնով ներկայացուց իր խօսքը, ինչպէս նաեւ Վարուժանի խօսքը, մատչելի դարձուց արաբախօս եւ ֆրանսախօս ներկաներուն, յատկապէս համալսարանի գրականութեան ուսանողներուն:
Բացման խօսքը կատարեց համալսարանի գրականութեան բաժանմունքի պատասխանատուն` դոկտ. Քրիսթին Պապիկեան-Ասսաֆ: Ան նախ հայոց լեզուով արտասանեց բարի գալուստի խօսք մը` խորին շնորհակալութիւն յայտնելով Համազգայինի Լիբանանի Շրջանային վարչութեան, որ առիթը ստեղծեց այսպիսի հանդիպումի մը, որ շատ շահեկան պիտի ըլլայ գրականութեան բաժանմունքի ուսանողներուն համար:
Դոկտ. Լէյլա Թամրազ` ֆրանսական գրականութեան բաժանմունքի պատասխանատուն, խօսք առնելով անդրադարձաւ Վարուժանի ներկայացման կարեւորութեան` իբրեւ անծանօթ եւ միեւնոյն ժամանակ անշրջանցելի տիպար: Ան ծանօթացուց Պըլտեանը իբրեւ ֆրանսահայ ժամանակակից գրող, հեղինակը «Սեմեր», «Նշան», «Հարուած» եւ այլ գիրքերու, որոնք թարգմանուած են ֆրանսերէնի:
Վերջապէս խօսք առաւ Գրիգոր Պըլտեան: Ան նախ հաստատեց, որ Դանիէլ Վարուժանը 20-րդ դարու հայ մեծագոյն գրողներէն է, ան 1915-ին նահատակուած` Հայոց ցեղասպանութեան առաջին զոհերէն է: Ձերբակալուած է 23-24 ապրիլի գիշերը եւ նահատակուած 23 օգոստոսին, երբ իր եւ ուրիշ 6 անձնաւորութիւններու, որոնց շարքին Ռուբէն Սեւակի կարաւանը յարձակումի ենթարկուած է: Ականատեսներ կը հաստատեն, որ նոյնիսկ ձերբակալուելէն ետք, մինչեւ իր մահը Վարուժան երբեք չէ դադրած գրելէ, բանաստեղծութիւններով լեցուցած է վեց տետրակներ: Բոլոր փնտռտուքները անցած են ի զուր. տետրակները անհետացած էին…
Այսպէս, ներկաներուն հետաքրքրութիւնը լարած ըլլալով, Պըլտեան ըրաւ հետեւեալ հարցադրումը. «Ինչպէ՞ս արծարծել աղէտը»: Ան բացատրեց, թէ հայերը ցեղասպանութեան կ՛ակնարկեն զանազան անուանումներով, ինչպէս` «Մեծ ոճիր», «Եղեռն»… եւ այս անուանումներուն բազմաթիւութիւնը արդիւնքն է այն իրականութեան, որ ցեղասպանութենէն ճողոպրած հայերու բառամթերքին մէջ այդ եղելութիւնը նկարագրող բառ չկար, իրականութիւնը անուանելու անկարողութեան դէմ յանդիման կը գտնուէին, որովհետեւ ապրուած իրականութիւնը չէր նմաներ նախապէս ապրուած այլ պատահարի մը: Պըլտեան նշեց, որ «ցեղասպանութիւն» բառը առաջին անգամ երեւցած է լրագրող Շաւարշ Միսաքեանի մօտ, դեկտեմբեր 1945-ին, երբ Ռաֆայէլ Լեմքինի «ցեղասպանութիւն» բառին սահմանումը հայերուն ապրած իրականութեան համազօր նկատած է:
«Ինչպէ՞ս արծարծել աղէտը» հարցադրումին պատասխանելու համար, Պըլտեան անդրադարձաւ Վարուժանի կենսագրութեան յատկանշական դէպքերուն: Անոնցմէ առաջինն էին Համիտեան ջարդերը, որոնք բնականաբար յուզած են բանաստեղծը եւ որոնց իբրեւ արդիւնք` «Հօրս բանտին մէջ» հաւաքածոյին մէջ լոյս տեսած է «Ջարդ» ոտանաւորը: Աղէտին երկրորդ փորձառութիւնը եղած է 1909-ի Ատանայի ջարդը, որուն ձօնած է «Կիլիկեան մոխիրներուն» 230 տողնոց բանաստեղծութիւնը, որ մայիս 1909-ին լոյս կը տեսնէ Կոստանդնուպոլսոյ մէջ, «Ցեղին սիրտը» հաւաքածոյին մէջ:
Գրաքննադատ Գրիգոր Պըլտեան հակադրական նկատեց, թէ 1895-ի եւ 1909-ի դէպքերը, որոնք Վարուժանի անձին եւ բանաստեղծութեան վրայ կարեւոր հետք ձգած են, բանաստեղծը զանոնք չէ ապրած ուղղակիօրէն, գետնի վրայ, այլ` տեղեկացած է անոնց մասին, երբ արտասահման կ՛ուսանէր: Հետեւաբար, Վարուժանի բանաստեղծական գործերը ծնունդ առած են արտասահմանի եւ ոչ թէ իր ծննդավայրին մէջ:
Վարուժանի գործերը իր կենսագրական տուեալներով լուսաբանելէ ետք, Պըլտեան «Կիլիկեան մոխիրներուն» բանաստեղծութենէն հատուած մը կարդաց ու զայն մանրամասնօրէն վերլուծեց եւ յանգեցաւ հետեւեալ հարցադրումին. «ինչպէ՞ս գրել աղէտին մասին, երբ կարելի չէ տեսնել ահաւոր տեսարանները եւ երբ միտքերը անարտայայտելի են»: Պըլտեան անմիջապէս պատասխանեց այս հարցադրումին` ըսելով. «Բանաստեղծութիւնը կը վերապրի աղէտէն ետք»: Վարուժանի մինչեւ մահ գրելը ապացոյց է բանաստեղծութեան ուժին: Ըստ Վարուժանին եւ ըստ Պըլտեանին, երբ բանաստեղծը կը գտնուի անարտայայտելիի տագնապին մէջ, պէտք է պակսող բառը, միտքը այլ զգայարանքով դուրս բերէ, ինչպէս որ Դանիէլ Վարուժան «Կիլիկեան մոխիրներուն» մէջ տեսողութիւնը կը փոխարինէ լսողութեամբ, երբ տեսարանը ալ անտեսանելի է, անընկալելի:
Պըլտեան դասախօսութիւնը եզրափակեց ըսելով, որ Վարուժան այն բանաստեղծն է, որ կը հաւատայ դարմանումին, նորոգումին եւ այդ հաւատքով է, որ ան երբեք չէ դադրած գրելէ եւ այդ հաւատքով է, որ մենք պէտք է արծարծենք աղէտը:
Դասախօսութեան աւարտին առիթ տրուեցաւ ներկաներուն լուսաբանական հարցումներ ուղղելու դասախօսին:
