«Կրօնական ծայրայեղականութիւնը ներկայ աշխարհի ամէնէն մտահոգիչ չարիքներէն մէկն է: Հետեւաբար, ընկերութեան կեանքէն զայն արմատախիլ ընելը համամարդկային ու համաշխարհային մօտեցում կ՛ենթադրէ` քաղաքական, տնտեսական, զինուորական կրօնական եւ այլ ազդու միջոցներու ծրագրուած օգտագործումով», շեշտեց Արամ Ա. վեհափառ հայրապետը` Աթէնքի մէջ տեղի ունեցած միջկրօնական համագումարի բացման նիստին:
Յիշեալ համագումարը կազմակերպուած էր Վիեննայի մէջ Սէուտական Արաբիոյ Ապտալլա թագաւորին կողմէ 2012 թուականին հաստատուած միջկրօնական երկխօսութիւնը զարգացնելու կոչուած կեդրոնին կողմէ: Յայտնենք, որ սոյն կեդրոնը կը ֆինանսաւորուի Սէուտական Արաբիոյ կողմէ, միաժամանակ ան Աւստրիոյ ու Սպանիոյ պետութեանց եւ Վատիկանի հովանաւորութիւնը կը վայելէ:
2-3 սեպտեմբեր 2015-ին տեղի ունեցած համագումարին ընդհանուր խորագիրն էր «Քրիստոնեայ-իսլամ խաղաղ համագոյակցութեան ամրապնդումը եւ համաքաղաքացիութեան կարեւորութիւնը»: Համագումարին կը մասնակցէին շուրջ 50 քրիստոնեայ-իսլամ հոգեւոր պետեր, համալսարանի դասախօսներ եւ մասնագէտներ, ինչպէս նաեւ Յունաստանի, Վատիկանի, Աւստրիոյ, Սպանիոյ եւ Մալթայի ներկայացուցիչները:
Վեհափառ հայրապետը սոյն համագումարին հրաւիրուած էր իբրեւ գլխաւոր դասախօս: Ան իր դասախօսութիւնը ամփոփած էր չորս կէտերու մէջ.
1.- Միջկրօնական երկխօսութիւնը ներկայ համաշխարհայնացած աշխարհին մէջ նախընտրութեան հարց չէ, այլ` հրամայական անհրաժեշտութիւն: Համաշխարհայնացումը քանդած է բոլոր տեսակի բաժանման պատերը եւ սահմանները, հեռաւորութիւնները փաստօրէն անհետացած են եւ տարբեր կրօններու, ցեղերու ու մշակոյթներու պատկանող մարդիկ դարձած են դրացիներ: Հետեւաբար, երկխօսութիւնը գոյութենական ներկայութիւն է եւ ոչ թէ գաղափարներու փոխանակում: Այս կացութեան մէջ կրօններու երկխօսութիւնը պէտք է տարբեր ձեւ եւ որակ ստանայ: Երկխօսութիւնը պէտք է վերածուի գործակցութեան ու գործակցութիւնը պէտք է ամրապնդէ կրօններու համագոյակցութիւնը: Այս ծիրին մէջ վեհափառ հայրապետը կարեւորութեամբ ընդգծեց փոխադարձ վստահութեան ամրապնդումը` իբրեւ համագոյակցութեան ամէնէն ապահով խարիսխը: Ան նաեւ լայնօրէն անդրադարձաւ երկխօսութեան նպատակին եւ մեթոտին:
2.- Իր երկրորդ կէտին մէջ վեհափառ հայրապետը խօսեցաւ Միջին Արեւելքին մէջ քրիստոնէութեան ներկայութեան մասին: Դարեր շարունակ այս երկու միաստուածեան կրօնները միասին ապրած են, երբեմն լարուածութիւն ու նոյնիսկ բախում տեղի ունեցած է անոնց միջեւ, սակայն համագոյակցութիւնը տիրապետող ներկայութիւն եղած է իրենց պատմութեան ընթացքին: Այսօր փաստօրէն այդ գոյակցութիւնը սկսած է խանգարուիլ իսլամ ծայրայեղ ուժերուն կողմէ: Արամ Ա. կաթողիկոս այս երեւոյթին անդրադառնալով ըսաւ` իսլամ ծայրայեղականութիւնը ո՛չ միայն վտանգ է քրիստոնէութեան, այլ նախ եւ առաջ` իսլամութեան. եւ աւելի՛ն, ան ո՛չ միայն Միջին Արեւելքի պատկանող երեւոյթ մըն է, այլ համայն աշխարհին: Հետեւաբար, համապարփակ մարտավարութիւն ու ռազմավարութիւն պէտք է մշակել, դիմագրաւելու համար ներկայ ընկերութեան այս չարիքը:
3.- Վեհափառ հայրապետը իր պատկերացումը ներկայացուց համաքաղաքացիութեան հարցին գծով: Ան ըսաւ, թէ նուրբ ու բարդ հարց մըն է այս հարցը եւ Միջին Արեւելքի տարբեր երկիրներուն մէջ տարբեր ձեւով կը ներկայանայ: Վեհափառ հայրապետը յիշեցուց, որ կրօնական ինքնութիւնը մեզ իրարմէ կը զանազանէ, սակայն հաւաքական քաղաքացիութիւնը մեզ կը միացնէ: Այս ծիրին մէջ անհրաժեշտ է լուրջ քննարկում ունենալ կրօնական ու քաղաքացիական ինքնութիւններու տարբերութեան ու յարակցութեան շուրջ: Արամ Ա. կաթողիկոս նաեւ յայտնեց, որ հաւաքական քաղաքացիութիւնը կ՛ենթադրէ հաւասարութիւն, համարժէք պարտաւորութիւններ ու իրաւունքներ եւ ամբողջական մասնակցութիւն ընկերային ու քաղաքական կեանքին մէջ: Այսպէս չէ իրողութիւնը շրջանի շարք մը երկիրներուն մէջ: Հակասութիւն մը գոյութիւն ունի տեսական համաքաղաքացիութեան եւ անոր գործնական արտայայտութեան միջեւ:
4.- Իր վերջին կէտին մէջ վեհափառ հայրապետը շեշտեց, որ Միջին Արեւելքը ո՛չ միայն ծննդավայրն է քրիստոնէութեան, այլ նաեւ` քրիստոնեայ եկեղեցիները իրենց խոր արմատները ունին շրջանին մէջ: Անոնք իբրեւ համահաւասար քաղաքացիներ չեն ընդունիր, որ փոքրամասնութիւն են: Եկեղեցիները դէմ են արտագաղթին` հակառակ այն իրողութեան, որ ամէն օր քրիստոնեաներ կը հեռանան շրջանէն: Այս ուղղութեամբ քրիստոնեաները պաշտպանելու, առողջ միջավայր ստեղծելու, վստահութիւն ներշնչելու ու զօրակցութիւն յայտնելու գծով կարեւոր դեր ունին իսլամ կրօնական եւ քաղաքական ղեկավարները: Կրօններու եւ մշակոյթներու զանազանութիւնը Միջին Արեւելքի եզակի հարստութիւններէն մէկն է, ամէն գնով պէտք է պահել զայն: Իր դասախօսութեան աւարտին վեհափառ հայրապետը կատարեց շարք մը հարցադրումներ, որոնք համագումարի ընթացքին կը կարօտին աւելի լայն քննարկումներու:
Համագումարի աւարտին կատարուեցաւ ընդհանուր յայտարարութիւն մը` քրիստոնեայ-իսլամ համակեցութեան կարեւորութիւնը շեշտող: Յայտնենք, որ յիշեալ յայտարարութեան պատրաստութեան մէջ Արամ Ա. կաթողիկոս ունեցաւ իր կարեւոր դերը:
Նշենք, որ վեհափառ հայրապետին կողքին ժողովին իր մասնակցութիւնը բերաւ կաթողիկոսարանի միջեկեղեցական յարաբերութեանց վարիչ Յուսիկ Ծ. վրդ. Մարտիրոսեան:
