Նոր Գիրքեր. Երեք Գիրք Մէկ Կողքի Տակ

ՇԱՀԱՆԴՈՒԽՏ

Հեղինակը այս գիրքին տոքթ. Թորոս Թորանեանն է: Ճիշդ հաշիւը չենք կրնար ըսել, թէ հեղինակին քանիերորդ գիրքն է այս: Անկասկած հարիւր անուն գիրքը անցած ըլլալու է… ծաւալուն հատոր մըն է, որ կը բովանդակէ անձնական կեանքէ վերցուած յուշեր, հանդիպումներ, երկրէ երկիր կատարած այցելութիւններ: Այս մարզին մէջ Թորոս Թորանեան մրցանիշ կտրելու չափ վաստակ ունի:

Ամբողջ աշխարհը իր հինգ ցամաքամասերով շրջած է, հոն, ուր հայ կայ, հանդիպած է անոնց, որոնց մասին գրած է պարզագոյն ձեւով:

Նկարագիրով մարդասէր եւ ընկերասէր է ան. խառնուածքով անմիջական, որուն հետ որ խօսած է, կարծես վաղուց իր ծանօթը եղած է ան. ճամբեզրի բարեւ մը, նոյնիսկ` անծանօթի մը հետ, կը վերածուի տաք զրոյցի: Օրինակ մը. երբ այցելած է Պուլկարիա. պտոյտի մէկ պահուն կը հանդիպի մարդու մը, որուն մէկ մայթէն միւսը կանչով` կը լսէ.

– Շուշանեան…

Մարդը կը պատասխանէ: Երկուքն ալ հայեր են: Թորոս Թորանեան կը հետաքրքրուի, կը մօտենայ անոր եւ կը հարցնէ.

– Վազգէն Շուշանեանը ձեր ի՞նչն է:

– Ազգականս էր, բայց մեղք եղաւ, որուն գերեզմանը անգամ ո՛ւր ըլլալը յայտնի չէ… ու զրոյցը կը շարունակուի ճամբեզրին, նոյն թեմայով:

Ամէն տեղ նոյնն է իր հանդիպած ծանօթ կամ անծանօթ անձին հետ.

– Հայրենակի՛ց…- եւ խօսքին թելը կ՛երկարի…

Այս հատորին առաջին էջերուն հեղինակը անդրադարձած է իր մանկութեան, որ եղած է որբի, հայրազուրկ, դժբախտ կեանք մը: Այս դժբախտութեան մասին կ՛անդրադառնայ հիւմորով, գուցէ ցաւ չպատճառելու համար ընթերցողին: Ան թեթեւի առած է որբութեան ցաւագին կեանքը: Կը յաջողի յուզել ընթերցողը` իր զգացումներուն ջերմութեամբ:

Յաջորդ էջերուն վրայ անդրադարձած է իր սիրելի կնոջ` Արմինէին, յիշելով անոր հետ անցուցած իր կեանքը հանդիպումին առաջին օրէն մինչեւ անոր մահը: Ան կը պատմէ երիտասարդութեան վաղ տարիքին Արմինէին հանդիպած ըլլալու մասին, որուն հանդէպ կ՛ունենայ սիրոյ ջերմ զգացում, որ կը փոխադարձուի:

Երանելի անձ մըն է Թորոս Թորանեան գրողը. շրջած է ամբողջ Եւրոպան եւ ամէն տեղ հանդիպած է հայերու` անոնց մասին մանրամասն տեղեկութիւններ տալով. ո՛ւր որ գացած է, ինքզինք ծանօթացուցած է հին բարեկամներու նման. խանդավառ է ու եռանդուն ամէնուն հետ: Ինքն է միշտ զրոյցը սկսողը ինքնավստահութեամբ, զրոյցը կ՛ունենայ հետաքրքրական աւարտ մը:

Հատորին 168-րդ էջէն սկսեալ մինչեւ 222 գրած է բանաստեղծութիւններ քնարական ոճով: Արձակ էջերուն միջեւ տեղադրուած քերթուածները նոր ծանօթութիւն մը կը ստեղծեն հեղինակին եւ ընթերցողին միջեւ:

Թորոս Թորանեան «մրցակից» մը ունի գիրք հրատարակելու մարզին մէջ. պոլսահայ գրագէտ Ռոպեր Հատէճեանն է. երկուքին ալ կը մաղթենք առաւել եռանդ` նոյն խանդավառութեամբ շարունակելու նոր գիրքեր լոյսին բերելու համար:

Հատորին վերջին էջերուն մէջ արձանագրուած են այլազան թեմաներով տպաւորութիւններ, մասնաւորաբար եւրոպական քաղաքներ կատարած իր այցելութիւններէն:

Չենք ուզեր ակնարկել գրական ու լեզուական զանազան ձեւերուն, զորս օգտագործած է ան ընդհանրապէս, մասնաւորաբար` այս հատորին մէջ:

Էջեր կան, ուր կը հանդիպինք նուրբ զգացումներու, խորիմաստ բանաձեւումներու: Այս վերջին պարագային հիացումի զգացում մը կ՛ունենանք ու կը մտածենք. երանի՛ թէ ամբողջ գիրքը նման պատկերացումներով ստեղծուած ըլլար:

Գիրքը տպուած է Համազգայինի «Վահէ Սէթեան» հրատարակչատան մէջ:

Աւելորդ չենք նկատեր համաձայնելու իրեն հետ, թէ լոյս ընծայուած գիրքերը ինչպէս կը սպառին. անշուշտ` նուէր տալով բարեկամներու եւ ընթերցասէրներու: Այս իրողութիւնը մտահոգութիւն չի պատճառեր ընդհանրապէս գիրք լոյս ընծայող գրողներուն, մասնաւորաբար` Թորոս Թորանեանին: