Մայիս 28` փառաւոր յաղթանակ. 1918` թուական մը, երբ մոխրացած հայրենիք մը յանկարծ շունչ առաւ եւ 600 տարուան ստրկութենէն ետք դարձեալ ոտքի կանգնեցաւ. Հայաստանի առաջին անկախութիւն` գրեթէ հրա՞շք մը:
Ահա մեր պատմութեան մէջ հատուած մը, որ կը խլէ մեր ուշադրութիւնը եւ առասպելական հեքիաթի մը նման կը գրաւէ մեր սրտերը: Ո՞վ կը սպասէր, որ այդքան անմարդկային ոճիրներու ենթարկուած ժողովուրդը տակաւին պիտի ունենար կամքը եւ քաջութիւնը` կռուելու նո՛յն բանակին դէմ, որ դեռ քանի մը ամիս առաջ կը մորթէր իր ազգակիցները:
Երբ զգացականօրէն մօտենանք պատմութեան այս հատուածին, թերեւս յարմարագոյնը կ՛ըլլայ զայն հրաշք անուանելը: Իսկ առարկայական մօտեցումը առիթ կը ստեղծէ անդրադառնալու կազմակերպական փայլուն գիծերու եւ անբիծ անհատականութեան նկարագրի:
1917-ի դեկտեմբերին Արամ Մանուկեան կ՛անդրադառնայ օտար պետութիւններու քաղաքականութեան եւ կ՛ըսէ.
«Եթէ ընդհանուր ուժերով ճակատ պահելու խօսք էլ է լինում, դա խօսք է` զուրկ իրական հիմքից ու անկեղծութիւնից: Հայերով ո՛չ ոք չի հետաքրքրւում, շօշափելի օգնութիւն հասցնելու մտքով: Դրա հակառակը, կայ դաւադրական վերաբերմունք: Մենակ ենք եւ պէտք է ապաւինենք միա՛յն մեր ուժերին` թէ՛ ճակատը պաշտպանելու եւ թէ՛ երկրի ներսը կարգ հաստատելու համար»:
Խօսքեր, որոնք կը ցոլացնեն Արամ Մանուկեանի արթուն միտքը, անոր գործի՛ն ընծայած կարեւորութիւնը, եւ յատկապէս քաջութիւնն ու նախաձեռնելու պատրաստակամութիւնը: Արամի այս կոչն է, որ համախմբեց հայութիւնը իր բոլոր խաւերով եւ պատրաստեց ամուր ճակատ: Գաղտնիք չէ, որ առանց Արամի կազմակերպչական կարողութեան եւ ղեկավարի փայլուն նկարագրին` պիտի չյաջողէինք կերտել անկախ հայրենիք: Եթէ օրուան ղեկավարութիւնը հետեւէր հոսանքին եւ տեղի տար բնական ընթացքին, հայ ժողովուրդի բնաջնջման աշխատանքը կը շարունակուէր: Համարձակ եւ դժուար քայլ է հոսանքին հակառակ կանգնիլը եւ խիզախութիւն է, հակառակ յուսահատ մթնոլորտին ու Երեւանը դատարկելու առաջարկներուն, վճռականօրէն հրահանգելը, որ նոյնիսկ մեռնելու գնով` «Երեւանը չենք դատարկի»:
Այս տիպարն է, որ փրկեց հայութիւնը ստրկութենէն: Քաջութիւն, նախաձեռնութեան ոգի, պէտք եղած ատեն հոսանքին հակառակ քալելու յանդգնութիւն, կազմակերպչական շնորհք` արժէքներ, որոնք անհրաժեշտ էին անկախութեան կերտումին համար, որոնք անհրաժեշտ են ազգային կեանքին մէջ դրական փոփոխութիւն յառաջացնելու, եւ որոնցմով պէտք է զինուինք, յատկապէս ուսանողներս, որպէսզի յաջողինք հայկական իրականութեան մէջ ձգելու դրական դրոշմ մը:
Այսօր ալ ունինք անկախ հայրենիք, պետականութիւն, որ արդէն 23 տարեկան է: Արամը եւ օրուան ղեկավարութիւնը գոհ պիտի ըլլայի՞ն այսօրուան Հայաստանէն եւ մեր կեցուածքէն անոր հանդէպ: Պարբերական այցելութիւններէն եւ կարօտագին խօսքերէն բացի` որքանո՞վ կը մտածենք անկախ հայրենիքի իրավիճակին մասին: Կը տառապի՞նք անոր ընկերային, տնտեսական, քաղաքական տագնապներով ինչպէս որ 1918-ին Արամները տառապեցան: Կը ծրագրե՞նք գործնական քայլեր` հզօրացնելու համար հանրապետութիւնը: Կը մտադրե՞նք հայրենադարձութեան ճամբան բռնելու: Կը գիտակցի՞նք որ միասնականութիւնը անհրաժեշտ պայման է որեւէ ազգային յաղթանակ կերտելու:
1918-ի անկախացումէն ետք հայրենիքի համար գործը չդադրեցաւ: Չորս կառավարութիւններ իրարու ետեւէ աշխատեցան գաղթականներու պէտքերը հոգալու, սովը կասեցնելու, բանակ կազմելու, շինեցին եւ ստեղծագործեցին առանց դոյզն ուշադրութիւն դարձնելու իրենց դիրքին եւ պաշտօնի բարձրութեան: Բոլորին փափաքով «տիքթաթոր»-ի կոչում առած անձ մը իր բարձր դիրքէն իջաւ ցած եւ ընդունեց պարզ նախարարի մը պաշտօնը: Ղեկավարները մնացին ժողովուրդին մօտիկ եւ եղան ծառայ անոր, որովհետեւ գո՛րծն էր կարեւորը, հայրենիքի բարօրութի՛ւնն էր առաջնահերթութիւնը, ո՛չ խօսքն ու դիրքը:
Հիմա ալ գործ կայ, մեր կարծածէն շատ աւելի: Ամէն ընտրական խախտում, դրամատիրական նոր ձեռքբերում, դասակարգային խտրականութիւն կամ որեւէ ընկերային անարդարութիւն գործելու եւ դիմադրելու նոր դաշտեր կը բանայ մեր դիմաց: Անկախ չ՛ըլլար պետութիւն մը, երբ չունենայ տնտեսական անկախութիւն, երբ անոր ժողովուրդը չունենայ հոն ապրելու հանգիստ պայմաններ, երբ պետական պաշտօնեաներ կամ կուսակցութիւններ ըլլան խամաճիկը երկրի հարստութիւնը սեփականացնող մարդոց:
Բաւարար է, որքան Հայաստանը դիտած ենք երազային հայրենիքի ակնոցով: Պէտք է հանենք ակնոցները եւ տեսնենք իրականութիւնը: Որպէս ուսանողներ, կանաչ լոյսը մեր ձեռքն է, պարզապէս կարիքը ունինք Արամի քաջութեան եւ նախաձեռնութեան ոգիին: Դուրս պէտք է գանք կրաւորականութենէ: Որպէս սփիւռքահայեր` ունինք երկու գործելադաշտ` մեր գաղութը եւ մեր հայրենիքը: Երկուքը իրարու կը միանան ի վերջոյ: Ըլլայ հոս թէ հոն, անհրաժեշտ է, որ մե՛ր կամքով նետուինք աշխատանքի ծով, երիտասարդութի՛ւնն է, որ սկիզբ պիտի դնէ ապագայ ծրագիրներու: Ամէն մէկ զօրակցական քայլ, ժխտական երեւոյթներու ամէն ընդդիմութիւն, դրական փոփոխութեան ամէն առաջարկ կամ պարզապէս քննական ամէն մտածում իր դրական ազդեցութիւնը կ՛ունենայ ընդհանուր աշխատանքին վրայ: Այսպէ՛ս է, որ կը կարեւորուի ուսանողութեան դերը ազգի խնդիրներու լուծման մէջ:
Վստահի՛նք մեր կարողութիւններուն եւ ներշնչուելով Արամ Մանուկեանի խօսքերէն` ապաւինի՛նք մեր սեփական ուժերուն: Գործի՛ ժամ է:
