Հայկազեան համալսարանի կազմակերպած ձեռնարկներուն ծիրին շարքին, երկուշաբթի, 4 մայիս 2015-ի երեկոյեան ժամը 7:30-ին, համալսարանի հանդիսասրահին մէջ տեղի ունեցաւ սուրիահայ հասարակական գործիչ` Զաւէն Խանճեանի հեղինակած զոյգ հատորներու ներկայացումը:
Դոկտ. Անդրանիկ Տագէսեան եւ տոքթ. Թորոս Թորանեան յաջորդաբար ներկայացուցին հատորները` անդրադառնալով անոնց գրուելուն տուն տուող պատճառներուն, բովանդակութեան գլխաւոր խորագիրներուն եւ անոնց կարեւորութեան:
Հայկազեան համալսարանի Սփիւռքահայութեան ուսումնասիրութեան կեդրոնի տնօրէն դոկտ. Անդրանիկ Տագէսեան անդրադարձաւ գիրքերու հրատարակման պայմաններուն: 2007-ին եւ 2012-ին հրապարակուած` «Հալէպ. առաջին կայարան` եւ «Այս տունը քո՞ւկդ է, թէ՞ իմս» խորագրեալ զոյգ հատորները մաս կը կազմեն մեր պատմութեան:
«Ուղեգրութիւնը նորութիւն չէ մեր պատմութեան մէջ», շեշտեց դոկտ. Տագէսեան` յիշելով հայ նշանաւոր վիպագիր Րաֆֆիի ուղեգրութիւնները: Ան յայտնեց, թէ ուղեւորութիւնը կ՛ըլլայ երեք ուղղութեամբ: Ճանապարհորդութիւն դէպի սփիւռքահայ գաղութ, շատ հաւանաբար` միջին արեւելեան գաղութ մը, կամ` դէպի արդի Հայաստան եւ կամ` ուխտագնացութիւն դէպի պապենական Հայաստան:
«Այս գիրքը կ՛առնչուի Ցեղասպանութեան», ընդգծեց ան` տրուած ըլլալով, որ հեղինակը կը դրսեւորէ իր զգացումները դէպի իր պապենական բնօրրանը կատարած իր ուղեւորութեան` ուխտագնացութեան առիթով:
1960-ին Միքայէլ Եուսուֆեանով սկսած այդ ուղեւորութիւնները հետզհետէ ու յատկապէս 1980-ական թուականներէն ետք սկսան յաճախակի դառնալ: Դոկտ. Տագէսեան նշեց, որ Զաւէն Խանճեանի ուխտագնացութեան այս հատորը հարցադրումներ կը յառաջացնէ, թէ` ի՞նչ ըրինք վերջին 40-ամեակին. թրքական բնակչութեան կրկնապատկումն ու արդի Հայաստանի բնակչութեան կրճատումը, նուազումը: Ի՞նչն է փրկութիւնը եւ այլն: Ան ընդգծեց, որ հայը սակայն վարժուած է տոկալու դժուարութիւններուն եւ փորձանքներուն դէմ: Գիրքին բանալին այն զրոյցին, հարցադրումին մէջ է, որ տեղի կ՛ունենայ հեղինակ Զաւէն Խանճեանին եւ իր պապենական տան այժմու բնակիչին` Հիւսէյնին միջեւ, թէ` «Այս տունը քո՞ւկդ է, թէ՞ իմս»: Անդրադառնալով երկրորդ գիրքին` դոկտ. Տագէսեան դիտել տուաւ, թէ անիկա կը պատմէ, կը յիշէ ոչ միայն անցեալը իր փաստարկումներով, այլեւ` Հալէպի ներկայի իրավիճակը:
Ապա, դոկտ. Տագէսեան ներկայացուց օրուան յաջորդ բանախօսը` սուրիահայ մտաւորական տոքթ. Թորոս Թորանեանն ու բեմ հրաւիրեց զինք:
Տոքթ. Թորանեան իր կարգին ներկայացուց զոյգ հատորները: Ան յաճախ իր անձնական բարեկամութիւններու յուշերէն ալ մէջբերումներ կատարեց` տրուած ըլլալով, որ ինք ալ հալէպահայ հասարակական դէմքերէն եղած է: Ան խոր ցաւ յայտնեց Հալէպի եւ առհասարակ` Սուրիոյ վիճակուած այժմու կացութեան համար` դատապարտելով քանդումի մահասփիւռ արարքները: Անդրադառնալով Խանճեանի դէպի Վան, Արաբկիր, Ակն, Մշոյ Ս. Կարապետ վանք եւ այլուր կատարած ուխտագնացութեան յուշերուն` տոքթ. Թորանեան մէջբերեց գիրքի յառաջաբանին մէջ «Եղէգները չխոնարհուեցին» գիրքի հեղինակ Ստեփան Ալաճաճեանի տողերը, թէ «հայը ուր որ ալ երթայ իր անցեալը, իր ցաւը իրեն հետ կը տանի»: Թորանեան պատմեց, թէ ինչպէ՛ս Խանճեան ամոլին ընկերակցող ուխտագնացներու խումբը կը դիմաւորուի եւ կը հիւրասիրուի յատկապէս զազա քիւրտ գիւղացիներուն կողմէ: Թէ ինչպէ՛ս Խանճեաններու պապենական տան այժմու բնակիչ «Հիւսէյնին մայրիկը ապսպրած է, որ եթէ Խանճեաններէն մէկը գայ, հիւրասիրէ զինք, քանի հոս իրե՛նց տունը եղած է»:
Տոքթ. Թորանեան նշեց նաեւ Զաւէն եւ Սոնա Խանճեան ամոլին «Նուէրը» իրենց պապենական տան համար, ուր անոնք Արաբկիրի Ակն գիւղի իրենց տան մուտքին կը տնկեն ընկուզենիի թուփը: «Խանճեաններու այդ ընկուզենին երկար պիտի ապրի», ընդգծեց ան:
Այս առիթով հատորներէն հատուածներ կարդաց հեղինակին կինը` Սոնա Խանճեան, մերթ ընթ մերթ իր հաճելի ձայնով երգելով մէջբերուած Կանաչեանի թէ այլ հեղինակներու տողերը: Խանճեան իր ընթերցումներու ընդմէջէն յայտնեց, թէ ինչպէ՛ս զազա քիւրտերը վճռած են «այլեւս չարտօնել քար մը կոտրել Մշոյ Ս. Կարապետ վանքէն, զոր թրքական պետութիւնը գիտակցօրէն քանդած էր 1946-ին»:
Ապա խօսք առաւ հեղինակը` Զաւէն Խանճեան, որ ցաւով իր «յուսահատ տպաւորութիւնը» յայտնեց Հալէպի ճակատագիրին գծով` նշելով, որ զանգակները կը զարնեն Կորուսեալ Հալէպի մը համար, որ չի նմանիր այլեւս 1920-ին ծնած, ծլած, ծլարձակած Հալէպին: Խանճեան մաղթեց, որ ինք սխալած ըլլայ` իր յոյսն ու գրաւը դնելով երիտասարդ նոր սերունդին վրայ: Իսկ ուխտագնացութեան իր յուշերուն անդրադառնալով Խանճեան ընդգծեց, որ անհրաժեշտ էր անսալ հողին կանչին: «Բանթուրեանի «ներիր»-ով գացի, ներէ՛, որ ուշ եմ», ըսաւ Զաւէն Խանճեան, որ նախապէս դէմ եղած է Թուրքիա այցելութեան, սակայն հետագային հողին կանչը, իր պապենական տան կարօտը զինք մղած են նշեալ ուխտագնացութեան:
Իր կարգին, Հայկազեան համալսարանի նախագահ վեր. դոկտ. Փոլ Հայտոսթեան փոխանցեց իր սրտի խօսքը` յայտնելով, որ հայ ժողովուրդը իրարու կայարան է, հայը հայուն հարազատները կը փնտռէ, երբ տագնապի մէջ է: Ան իբրեւ օրինակ նշեց սուրիահայութեան պարագան, որուն համար մասամբ կայարան, կայարաններ եղան լիբանանահայութիւնը, Հայաստանը եւ այլն: Ժողովուրդ մը, որ իր հողերը կը կորսնցնէ եւ կը փնտռէ իր տունը, կ՛ապաստանի իր հարազատներուն մօտ, կը փնտռէ իր հարազատները:
«Գիրքը պարզապէս արտացոլումն է այն բաներուն, որոնց կարօտցած ենք», ընդգծեց վեր. Հայտոսթեան: Ան դիտել տուաւ, որ զոյգ հատորներուն հասոյթը պիտի յատկացուի Հայկազեան համալսարանի սուրիահայ ուսանողներու ֆոնտին: Ան նաեւ յիշեցուց, որ յառաջիկայ 24-27 մայիսին սուրիահայութեան յատուկ գիտաժողով մը տեղի պիտի ունենայ Հայկազեան համալսարանին մէջ:
Աւարտին, Զաւէն Խանճեան մակագրեց իր զոյգ հատորները:
