Մեր Շուրջը Ամասիացիներ Մնացի՞ն

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ

Հարցումս անտեղի չէ: Գէթ Հալէպի հայահոծ մեր միջավայրին մէջ ես բնիկ ամասիացիի մը կամ ամասիացիներու շառաւիղներու չեմ հանդիպած:

Հայկական հանրագիտարանները կը հաստատեն, թէ Եղեռնի նախօրէին Ամասիոյ գաւառի հայ բնակչութեան թիւը շուրջ 20.000 էր:

Ուրեմն, ո՞ւր գացին, ո՞ւր կորսուեցան անոնք:

Ամենայն հաւանականութեամբ, կոտորուեցան կամ անօթի-ծարաւ ինկան աքսորի ճամբաներուն վրայ, որովհետեւ մարդկային բնական ուժերէն վեր էր Ամասիոյ հեռաւոր շրջանէն հետիոտն քալել մինչեւ Հալէպ ու Տէր Զօր… Ճամբան այնքա՜ն երկար էր ու անվերջանալի…

Բայց կը թուի, թէ քանի մը հարիւր հայեր յաջողեցան փրկել իրենց մորթը ու վերապրեցան: Անոնցմէ ոմանք կրցան նոյնիսկ Ֆրանսա անցնիլ ու 1927-ին Մարսէյի մէջ հիմնել ԱՄԱՍԻՈՅ ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԱԿԱՆ ԵՐԿՍԵՌ ՄԻՈՒԹԻՒՆԸ: Կցուած նկարը այդ ցոյց կու տայ:

Արդարեւ, ամասիացիները քով-քովի գալէ ու հայրենակցական իրենց միութիւնը կեանքի կոչելէ ետք, շուտով մշակած են նորահաստատ միութեան ծրագիր-կանոնագիրը ու զայն վաւերացուցեր են ալ պատկան իշխանութիւններէն: Ի՜նչ հիանալի կարգապահութիւն, օրինաւորութիւնը յարգելու բծախնդրութիւն, միութեան աշխատանքները ՆՊԱՏԱԿԱՍԼԱՑ դարձնելու ճիգ ու նախանձախնդրութիւն:

Բայց ըսէ՛ք տեսնեմ, Ամասիոյ աշխարհագրական դիրքը ծանօ՞թ է ձեզի:

Ամասիան կը գտնուի Թուրքիոյ Հանրապետութեան կեդրոնական բաժնին մէջ, սեւծովեան Սամսոն նաւահանգիստէն դէպի հարաւ: Մօտիկ է Չորումին եւ Թոքատին: Քաղաքին մէջէն կը հոսի Իրիս գետը: Անցեալին Ամասիան եղած է Պոնտական թագաւորութեան մայրաքաղաքը: Մաս կազմած է պատմական Փոքր Հայքին: Մեծ եղեռնէն առաջ քաղաքին բնակչութեան մօտ կէսը հայեր էին…

Շրջանի հայաշատ քաղաքներ եղած են նաեւ ՄԱՐԶՈՒԱՆն ու ԶԻԼԷն:

Ամասիան ամբողջ աշխարհի համար ծննդավայրն է յոյն նշանաւոր աշխարհագէտ Ստրապոնին (Ա. դար):

Իսկ մեզի` հայերուս համար անիկա ծննդավայրն է ԺԵ. դարու համբաւաւոր հայ բժիշկ ու մեծարժէք գիտնական Ամիրտովլաթ Ամասիացիին:

Ամասիացիները իրենց հայրենակցական ծանրածանր պատմագիրքը լոյս ընծայեցին Վենետիկի Մխիթարեաններու Ս. Ղազարու տպարանէն, 1966-ին, «Յուշամատեան Պոնտական Ամասիոյ» խորագրով (հեղ.` Գաբրիէլ Յ. Սիմոնեան):

Կը պատմուի, թէ Ամասիան համբաւաւոր էր իր ընտիր գինիով եւ կուտատուկով (պամիա):

Դար մը առաջ Ամասիան պարպուեցաւ իր շէն ու կենսուրախ հայ բնակիչներէն:

Քանի մը տասնամեակ Ամասիոյ յիշատակը կարելի եղաւ վառ պահել հոս ու հոն հիմնուած հայրենակցական միութիւններու ճամբով:

Իսկ հիմա՞: Տխուր չի՞ հնչեր իմ վերի հարցումս.

«Մեր շուրջը ամասիացիներ մնացի՞ն…»:

Հալէպ